Ана тілі сабақтарында ұлттық ойын элементтерін пайдаланудың әдістемелік ерекшеліктері

 

 

А Қосымша

 

1 сабақ

Тақырыбы: Ата баба дәстүріне саяхат.

Мақсаты: Балалар өздері қатыса отырып, өткен қазақтың салт-дәстүрі туралы білімін еске түсіріп, ойын дамыту, тілін жетілдіру, сөздік қорын молайту.Қазақтың салт-дәстүрін танып білуіне, сыйлауға тәрбиелеу, қазақ тілін құрметтеуге баулу.

Пәнаралық байланыс: ән-әуез.

Сабақтың түрі: ойын сабақ.

Сабақ барысы:

(Балалар дөңгеленіп  отырады)

• Балалар, қазір ойын ойнаймыз. Менің қолымда не бар? Иә, ол күннің суреті. Ал, күн бізге (бәрі бірге) жылу береді. Балалар қандай жылы сөздер білесіңдер? Қазір мен мына күннің суретін қасымдағы балаға бере отырып, оған жылы сөз айтамын. Сендер әрі қарай жалғастырыңдар. Келістік. 

Бір-біріне жылы сөз айту.

• Балалар, бүгін біз ата-бабалар еліне сапарға аттанамыз. Онда біз әр аялдамалардан өту үшін өткенімізді еске түсіріп, дұрыс жауап беруіміз қажет. Аялдамалардың аты: «Қазақтың дәстүрлері», «Айтыс өнері», «Өнерлі боламын», «Ертегілер әлемінде», «Жыр бесік», «Достық». Қазақ халқының ұлттық дәстүрлерімен, әдет ғұрыпы мен мәдениетімен кеңінен танысып, түсініктерімізді кеңейтеміз.Сонымен жолға шығайық, аттанамыз! Сапарларың оң болсын!

(Аттың шабысы музыкасы  ойналады. Әр баланың қолында  ағаштан жасалған ат басының  мүсіні. Аттың басын бірінші аялдамада  тоқтатады. Балаларға ол аялдаманың  аты белгісіз болады. Көріністі  тамашалап болғасын, аялдаманың  атын табады)

І. Аялдама: «Қазақтың дәстүрлері». 

• Балалар, қане атымызды байлап қояйық.
• Сәлеметсіз ме!
• Амансыңдар ма!
• Келіңдер, отырыңдар. Мұнда екі кезең бар, егер дұрыс жауап берсеңдер, келесі аялдамаға өтесіздер.

«Ат қою», «Тұсау кесу» дәстүрі.

Әже кішкентай бөпені әкеліп, қариядан азан шақырып ат қоюын сұрайды. «Сенің атың, Абай!» деп, азан шақырып, «Бата» береді. Балалар:

• Бұл «Ат қою» дәстүрі.
• Жарайсыңдар! Келесі дәстүрді тамашалаңыздар.
• Ортаға бөбекті ата алып шығады. Әже тұсауын кеседі. Ал балалар «Тұсау кесу» жырын айтады.
• Балалар, тағы қандай қазақтың дәстүрін білесіз! -  «Шілдехана», «Қырқынан шығару».
• Рахмет, шырақтарым! Жолдарың болсын!

ІІ. Аялдама: «Айтыс өнері».

Музыка әуенімен алтыбақанның жанына келіп кідіреді. Қыз бен жігіт айтысын тамашалайды. Балалар ұл мен қыздың домбырамен айтысқанын айтып береді. Олармен қоштасып, келесі алдамаға бет бұрады.

Келесі аялдамаларды мұғалім өзі атап отырады.

ІІІ. «Ертегілер әлемінде» аялдамасы.

«Жыл басы кім болады?» ертегісінің сахналық қойылымы. Бұл ертегінің атын тауып алғасын, тағы басқа білетін ертегірін атап шығады. «Мақта қыз бен Мысық»,  «Үйшік», «Алдар көсе мен бай». Ортаға Алдар ата мен бай шығып көрінісін көрсетеді. Алдар ата байды алдап, кедейлерге  көмектесетінін айту. 

ІҮ. «Өнерлі боламын» аялдамасы.

1. Мына заттардың атын айтып беріңіздер! (тостаған, жастық, сырмақ, сандық, домбыра).
2. Қандай ою түрін білесіз? «Құс қанаты», «Қос мүйіз». Сабақ: «Қырқынан шығару» (Тостағанды әсемдейміз), «Киіз үйде (сырмақты әсемдейміз).

Ү. «Жыр бесік» аялдамасы.

1.  Қандай жаңылтпаш, тақпақ, жұмбақ білесіз?

2.  Ойын: «Кім қуыршақты  жылдам бөлейді?» [18, 62].

ҮІ. «Достық» аялдамасы.

Ұстаз: Қазақтар қонақ жайлы халық. Қазақстанда түрлі ұлттар тұрады. Барлық ұлттар тату, бірімен бірі дос.

Ән: «Ағайынбыз, бәріміз».

 

 

В Қосымша

 

2 сабақ

Тақырыбы: Әлдилеймін бөпемді.

Мақсаты: Балаларға бөпені бесікке бөлеу туралы түсінік беру, оның жабдықтарын еске түсіру;

Қазақ тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтылуына, ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту;

Балаларды мейірімді, қамқоршыл болуға тәрбиелеу, бесік жырын айтуға баулу.

Әдіс-тәсілдер: 1. Іс-қимылмен айтып көрсету

                          2. Түсіндіру

Көрнекі құралдар: Бесік, оның жабдықтары, қуыршақ.

Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі

• Балалар, қараңдаршы, бізге бүгін көп қонақтар келіп отыр. Қане, орнымыздан тұрайық.

Армысың, асыл күн

Армысың, көк аспан

Армысың, жан досым

Жылуыма жылу қос

Міне менің қолым

• Қане, бір-біріміздің қолымыздан ұстап бірімізге-біріміз алақанымыз арқылы жылу таратайық.
• Ал енді күн нұрына қол созып, алақанымызды жайып сәлемдесейік:

Қайырлы таң!

Қайырлы күн!

Сәлеметсіздер ме!

• Балалар, кімнің жақсы тілек айтқысы келеді?
• Ашық аспан.
• Ақ аспан.
• Денсаулық.
• Тәртіпті бала болайық!
• Өте жақсы. Айтылған тілектермен, күн нұрымен одан әрі нұрлана түсейік. Ал енді бәріміз ойыншықтар бұрышына барайық.

Мынау міне көріп тұрған нәрсе немене?  (бесік)

Осындай бесікке бөпе кездеріңде сендерді де аналарың бөлеген. Енді біз де бүгін мына кішкене бөпені (қуыршақты) бөлеп көрелік. Ол үшін бесікті айнала дөңгеленіп отырайық.

(осы кезде есіктен  әже кіріді)

• Сәлеметсіз бе, әже? Сіз жақсы келдіңіз. Келіңіз жоғары отырыңыз. Біз бүгін бісікке бөпемізді бөлейік деп едік, сіз бізге көмектесіп жіберсеңіз. Әже:
• Жарайды. Мына бесікке мен бөпені бөлеймін. Балалар, бөпе шошымай, тыныш, тәтті ұйықтауы үшін әуелі бесікті аластап аламыз.
• Мынау не?
• Шырпы.

Алас, алас, алас,

Әр пәледен қалас – деп үш дүркін аластайды. Енді бөпені бесікке бөлеу үшін алдымен шешіндіреміз, енді бөлейміз.

Биссимиллаһи рахмани рахим.

Балбөбек-ау, балбөбек,

Бөлейін сені кел, бөбек.

Міне бөпені бесікке бөледік.

Ұстаз:

• Енді оны ұйықтату үшін бәріміз қосылып, әндетіп бесік жырын айтайық.

Әлди, әлди ақ бөпем                           Әлди, әлди ақ бөпешім,

Ақ бесікке жат бөпем,                        Ұйықтай қойшы көкешім.

Жылама бөпем, жылама                     Тербетейін жата ғой,

Ұйықта бөпем, ұйықта жай.               Тәтті ұйқыға бата ғой.

• Балалар, міне қызық, бөпе ұйықтап қалыпты. Оятып алмау үшін алысырақ барайық. Бөпені ұйықтатамын деп шаршаған боларсыңдар, ендеше жаттығып дем алайық, бой сергітейік.

Сергіту сәті: Жел соғады бетімізге

                       Ағаштар да тербеледі

                       Ағаш биік-биік

                       Жел тиыш, тиыш.

Ойын: «Бөпені бесікке бөлейміз». Өздері кезек-мезек бөлеп көрсетеді. Бесік жасауын атап отырады.

«Достық» әні айтылады.

- Тойдың сәні ұлттық  ойын, өлең емес пе. Ендеше ойын  ұйымдастырайық. «Жайлауда»  деген  ойын ойналады.

• Балалар қазір әже өзі дайындап әкелген ән шашуын тарту етеді. «Тамаша» әні.
• Балалар, әже дастарханын дайындағанша алтыбақан аясына барып, айтыскерлерімізді тыңдайық.
• (Қыз бен бала айтысы).

Қорытындылау: Бесік жабдықтарын көрсете отырып, балалардан жауап алу. 

 

 

С Қосымша

 

3 сабақ

Тақырыбы: «Ат қою» дәстүрі.

Сабақтың мақсаты: Балаларға өткен сабақта танысқан «Шілдехана» дәстүрін қайталатып, еске түсіру, сол дәстүрді жалғастыру; Халық педагогикасы негізінде ұмыт болып бара жатқан салт дәстүрлерді, мұраларды танып білуге тәрбиелеу.

Жаңа сөздер: Азан шақыру, есім.

Көрнекі құралдар: Ұлттық бұрыштағы бір қанат кереге, түскиіз үстінде қоржын, тері қамшы, домбыра, ұршық, жерде текемет, көрпешелер, орыс дөңгелек үстелі.

Сабақтың барысы:

• Балалар, шаттық шеңберін құрып, дөңгеленіп тұрайық.

Мына өлең жолдарын айтады:

Бақыт құсы қонған,

Құтты тойлар болған.

Атаң атын байлаған,

Осы алтын ордаң.

Үстелді дөңгелене отырады. Ата, әже бірге жайғасады.

• Балалар, біз өткен сабақты жалғастырамыз. Бүгін біз жаңа туған нәрестеге ат қою рәсімін көрсетеміз. Балаға ат қою рәсімін негізінен отбасындағы ең үлкен ұлағатты кісі орындаған. Балаға ат қоюда ұлағаттылық пен жауаптылық қажет, бұл рәсімді аталар дәстүрінен аумай, салтанатты түрде өткізудің мәні зор. Қазір осы рәсімді тамашалайық.

Тақпақ айту:

1.  Бүгін мұнда ән бөлек,

Себілетін дән бөлек.

Ағын судай арқырап,

Төгілетін ән бөлек.

2. Тамылжыған шапағы,

Балқып атқан таң бөлек.

Айдай туып ақ бөбек,

Шаттандырды елді ерен.

Бәйшешектей құлпырған,

Құтты болсын, бал бөбек!..

Ән: «Қазақтың дәстүрлері».

Келіншектер бөпені әжесіне береді.Әжесі:

• Қария, ауылымыздың сыйлы ақсақалдарының бірісіз Мына немереме ат қоюды сізден өтінемін. Азан шақырып баланың атын қойып беріңізші.

(Баланы жастықпен қарияға  береді).

Қария: Абай атамыздай кемеңгер ақын, халқының аяулы азаматының бірі болсын деп, балаға «Абай» деген есім (ат) бергім келіп отыр. (Барлығы қарияның таңдаған есімін қоштайды)

Баланы алып құлағына 3 рет «Сенің атың, Абай» - деп, азан шақырады.

Тәрбиеші:

• Балалар, ата жаңа «Азан шақырды». Бөпенің енді есімі бар. Баланың есімі қалай аталады? Абай.
• Азан шақыру, есім, қария. (Сөздерді қайталау).

Тәрбиеші:

Ата-анасы қаласа, ат қою ырымымен өтеген кісі сәбидің бетін ашып, көпшілікке көрсетеді. Бұл аты қойылған баланың елімен алғашқы жүздесуі деп есептейді.

Қария баланы қонақтарға көрсетеді. Бұдан кейін бата беріледі.

Бата:

Ал батамды берейін,

Арта берсін мерейің.

Қойға толсын өрісің,

Тасысын бағың, мерейің.

Басыңа бақыт қонсын,

Өмірің гүлге толсын.

Дұшпандарың жерге қарап,

Сағы сынып сорласын!

Судай тасып дәулетің,

Еш жамандық болмасын!   Әумин!

Қария мен бірге балалар да бетін сипайды.

Ән: «Қазақтың дәстүрлері».

 

 

Д Қосымша

 

4 сабақ

Тақырыбы: «Қырқынан шығару» дәстүрі.

Сабақтың мақсаты: Балаларды қазақ халқының салт-дәстүрі «Қырқынан шығару» дәстүрімен таныстыру, сөздік қорын молайту, қазақ тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтуға үйрету;

Қазақ халқының ою түрлерімен таныстыру. Тіл белсенділігін арттыру, зейін қабілеттерін дамыту;

Балалардың қазақ тіліне деген қызығушылығын жетілдіру, тазалыққа баулу. 

Көрнекілік: қуыршақ, су, орамал, леген, тостаған; желім, түрлі-түсті қағаз, Қайшы, сүлгі. 

Жаңа сөздер: Тостаған, леген, қасық, жылы, ыстық, су.

Сабақ барысы:

І. Ұстаз: Балалар, бір-біріміздің қолымыздан ұстап, шеңбер жасап тұрайық. Бір-бірінің қолдарыңнан жылу беріледі ме? Иә! Бізге аспанда жылуды не береді? Күн! Ал, біздің жасаған шеңберіміз неге ұқсайды? Күнге! Бір-бірімен күліп амандасады.

- Сәлеметсің бе!

Ойын: «Хан талапай» (өткен жаңа сөздерді қайталау).