Қазақстанда нарықтық экономикалық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының мәселелері

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 22 Ноября 2013 в 17:54, курсовая работа

Краткое описание

Бұл курстық жұмыстың тақырыбы - «Нарықтық экономика: мәні, қызметтері, қажеттігі». Бұл тақырыпты таңдауыма басты себеп - оның бүгінгі қоғамдағы экономикамыздағы ең өзекті мәселелерінің болуында. Жалпы нарық, қоғамдық тұтынушылар мен өндірушілерді байланыстырудың тиімді механизмі ретінде әлемдік өркениеттің ірі жетістіктерінің бірі деп есептеледі, оны математикамен ген инженериясымен, электроникамен және адамзаттың басқа ұжымдық даналығының шыңымен теңеуге болады. Нарықтық қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан нарықтық экономиканы реттеу зор роль атқарады. Халық шаруашылығын экономикалық кан тамыры іспетті, осы нарықтық байланыстар аркылы өндірістің «қан айналымы» жүзеге асады. Оның өміршеңді өндірістің табиғатына, экономикалық әлуметтік жағдайына байланысты , дегенмен нарықтың біраз дербестілігі болады, сондықтанда олар ұдайы өндірістің барлық сатыларына, түпкі нәтижесі мен тиімділігіне айтарлықтай әсер етеді.

Содержание

Кіріспе…………………………………………………………..3
І. Нарықтың ұғымы, мәні, пайда болуы мен даму кезеңі…...........................................................................5
Нарықтың ұғымы мен мәні………………...................5
Нарық қатынастарының қалыптасуы мен даму кезеңдері .................................................................9
ІІ. Нарықтың атқаратын қызметтері мен құрылымы………..........................................................12
2.1. Нарық қызметтері………………………………….……12
2.2. Нарықтың инфрақұрылымы……………………………13
2.3. Нарық экономикасының элементтері және сегментациясы………………………………………............17
2.4. Мемлекеттің нарықтық экономикада атқаратын рөлі.…………………………………………….. ..................22
IV. Қазақстанда нарықтық экономикалық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының мәселелері......................26
3.1. Нарықтық экономикалық қалыптасу Қазақстандық моделі............................................................................26
3.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканы жетілдірудің үдерістері...................................................27
Қорытынды………………………………………………….29
Қолданылған әдебиеттер...................................34

Вложенные файлы: 1 файл

kz_k_Naryktyk ekonomika mani, kyzmetteri, kazhettigi_28.doc

— 291.50 Кб (Скачать файл)

3.Кезеңдегі   тауар тепе-теңдігі мына айырбас  формуласы бойынша  т12

болама   Т2 . Әрбір жергілікті нарыққа балама тауардың  бір түрі тән.

Ол  ерекше тұтұну  қасиетіне байланысты  әрдайым ортасынан ағысып шығып  қалып отырады. Бұл кезеңде таза құн  өзінің иленушісінің белгілі  бір  заттық формасымен біртұтас болып бірігіп  кетеді, оған тауар қабығынсыз өмір сүре  алмайтын  шығындық емес деп бөлінетін  құрамалары  байланады. Дүниежүзілік  нарықтың қалыптасуы мен құнның жеке дара иленушісі қызметін алатын  атқара бастайды.

4.Кезеңдегі   тауар қозғалысының формуласы:   


Т1-тауар емес балама –Т2 .

Алтынға тікелей  айырбастың тоқталуымен, құнның таза иленушілері- несие ақшалар  өздерінің тауарлық мәнін жоғалтады. Былайша айтқанда , құнның өзінің заттық  иленушісінің  оқшаулануы –қазіргі замандағы  нарықты сипаттайтын құбылыс болып табылады.

Сонымен бірге, нарық стихиялы түрде дамушы  немесе еркін нарық,  монополиялы  нарық, реттелмелі нарық деп бөлінеді.Стихиялы  нарық -капитализмнің алғашқы кезеңінде  болды,  оған еркін тауар  өндірушілер мен  сатып алушылар, еркін  бәсеке мен еркін бағалар  тән болады. Стихиялы нарықтың идеологы,  әлемдік әкономикалық  теорияның  негізін қалаушы  А. Смит (і723-і790 ж.) өзінің   “  Халықтар байлығының табиғаты мен себептері түралы зерттеу” (і776ж.) деген басты  еңбегінде-жеке  меншік иелерінің  байлықты көбейтудегі  мүддесі өндірісті дамытудың  және оны қоғамдық  қажеттіліктерге  лайықтаудың қозғаушы күші  болып табылады деп жазған  болатын. Сонымен бірге  А. Смит  екі кәсәпкер немесе  саудагердің  арасындағы әңгіме  әрқашанда бағаны өсіру ниетіндегі дамумен аяқталады деп көрсетті. Оның пікірінше , мемлекет мұндай даулы мәселерерді шешуге  араласпауы  керек,   ол тек қана  жалпы тәртіпті  қамтамасыз ететін “түнгі күзетшінің” ролін атқару қажет. Мемлекет “ мейлі өзінен өзі жүрсін”  саясатын жүргізіп,  бәсекені  шектеуден аулақ болуы керек. Бірақ А.Смит  осы екі  дәлел негізінде  жаппай анархияны  қорғаған жоқ. Керсінше, ол жеке капиталдың  монополиялар мен картельдер арқылы  бәсеке  күресіне  шек қоятын “ жаман әдеттеріне” мейлінше  күдікпен қарады. Тек бәсеке ғана бағаны  төмендету  және өндіріс  өндіріс көлемін арттыруға ынталандырады, нақты реттеу  қабілетті болады деп  көрсеткен болатын. Сөйтіп А.Смит  нарықты  әкономиканы өзін-өзі реттеу  механизмін  ашты. Еркін бәсеке мен  нарықтың көрінбейтін  қолының пайғамбарының  пікірінше , жеке мүддені  қоғамдық игіліктің  пайдасына жарату  мүмкін болады. Кейіннен, қоғамдық өндірістің күрделіленуіне байланысты  нарықта  анархия  орын ала  бастады. Мұндай жағдайда оны реттеуді монополиялар өз қолынан  ала бастады. Осы кезден  бастап монополиялық нарық қалыптасты.

Монополиялық  нарық ХіХ ғсырдың аяғында  ХХ ғасырлардың алғашқы  кезеңінде  өмір сүрді. Нарықтың  бұл түрінде  еркін бәсеке шектеледі, ал ол әкономикадағы  сапалық және сандық өзгерістердің динамикасына  кері әсер етеді. Өндірістегі монополиялық үстемдік  ғылыми техникалық прогрестің баяулануына, бағаның өсуіне, тауар тапшылығына , ал  түптеп келгенде,  қоғамның барлық қайшылықтарының меншіктегі ірі кәсіпорындар монополиясына  негізделген бұрынғы КСРО-ның әкономикасы да  жатады. Нәтижесінде, сұраным мен  ұсыным сұрақтары  әкімшілдік -әміршілдік  тәсілмен шешілетін,  тұтұнушылардың мүддесіне  бағдарланбаған  өндірушілер  нарығының типі  қалыптасты. Қазіргі заманғы  өркениетті  елдерге реттелмелі  нарық тән болып  отыр .Оны  тек қана еркін  тауар өндірушілер  мен тұтынушылар , еркін бәсеке  мен бағалар ғана емес, сонымен бірге  өнім өндіруге  мемлекеттік  тапсырыстарды  орналастыру, шаруашылық субъектілеріне  қаржы несие тұтқалары арқылы әсер ету, белгілі бір тауар түрлері мен топтарына мемлекеттік баға белгілеу, нарық коньюнктүрасын зерттейтін  маркетингтік  қызметті енгізу , өндірістің  көлемін тікелей шарт жасау негізінде реттеп отыру,  әр түрл  кәсіпорын ассоцияцияларын, жарнама  ақпараттық жүйелерді құру арқылы реттеуде мемлекеттің шешуші ролін  атап көрсету керек .

Біздің  жас тәуелсіз Қазақ мемлекетінде де  толыққанды жүйелі, әлеуметтік бағдарланған нарыққа  көшу экономиканы  дағдарыстан  шығарудың  баламасыз құралы деп танылып өттік.

 

 

 

ІІ.  Нарықтың атқаратын  қызметтері  мен құрылымы.

  • 2.1.Нарықтың қызметтері

Нарықтың  мәні оның  функңиялары   арқылы толығырақ  анықталады,

Нарық мынадай маңызды  қызметтер  атқарады:

  • Тауар өндірісінің өзін -өзі реттеу  қызметі. Бұл мына жағдай арқылы  көрінеді: тауарға сұраныс өскенде , өндірушілер өздерінің өндіріс көлемін көбейтіп , бағаны  жоғарлатады;  нәтижесінде өндіріс қысқара бастайды;
  • Ынталандыру қызметі. Баға төмендегенде,  өндірушілер өндіруді  азайтады, осымен қатар,олар жаңа техника, технологялар енгізу, еңбек ұйымдастыруды  жетілдіру  арқылы шығындар азайту мүмкіндігін  іздестіреді;
  • өндірілген өнім мен еңбек шығындарының  қоғамдық маңыздылығын  айқындау қызметі. Бірақ бұл қызмет тек тапшылық  жоқ өндіріс  жағдайында  жүзеге аса  алады:  сатып алушылардың таңдауы бар  болғанда,  өндірісте монополия  болмағанда, бірнеше өндірушілер  болып олар өзара  бәсекелес болғанда;
  • реттеу қызметі. Нарық арқылы әкономикадағы, өндірістегі және  айырбастағы  негізгі микро және  макропропорңиялар белгіленеді;
  • шаруашылық өмірді демократияландыру, өзін-өзі  басқару принңптерін  жүзеге асыру қызметі. Нарықтық құралдар  әсері мен  қоғамдық өндіріс  әкономикалық жағынан  қолайсыз  әлементтерден  арылып отырады және осының арқасында  тауар өндірушілер  әркелкі  түрге, буындарға  бөлінеді , яғни дифференңиялданады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  • 2.2. Нарық әкономикасының әлементтері мен  инфрақұрылымы.

Нарық әкономикасының қызмет етуі  оның белгілі  елементтерінің болуын талап етеді. Осылардың жиынтығы  нарық жүйесін құрайды.

Нарық әкономикасының бірінші және  өте маңызды әлементі - өндірушілер мен  тұтұнушылар. Бұлар қоғамдық еңбек  бөлінісі проңесінде  қалыптасады- біреулері тауарды өндіреді, екіншілері оны  тұтұнады. Тұтұну жеке тұтұну  болып бөлінеді. Жеке тұтұнуда  тауарлар, өндіріс  сферасынан  шығып, адамдардың  жеке қажеттіліктеріне  пайдаланады. Өндірістік тұтұну өндіріс процесін әрі қарай  жалғастырып  жүргізу болып табылады.

Бұнда тауарды  басқа өндірушілер  әрі  қарай өндеуге пайдаланады. Бұл  жағдайда  өндірушілер  мен  тұтұнушылардың бір-бірімен  байланысы әрқайсысының  әрекеттерінің  нәтижелерін  айырбастау  арқылы жүріп  отырады. Нарық шаруашылығында  бұл байланыстар тұрақты  болады,  мамандануға негізделед  және көтерме  нарықтық келісімдер  фомасында  жүреді.

Нарық әкономикасының екінші әлементін өндіріс орындарының корпоративтік басқаруына негізделген , меншіктің жеке немесе  аралас формаларымен  болжанған әкономикалық  оңашалану құрайды.

Нарық әкономикасының үшінші  маңызды  әлементі- баға. Бағаны  жеке талдап танысайық. Бұл жерде тек  екі мәселені  ескертеміз:

1 баға  сұраныс  пен ұсыныс  нәтижесінде   қалыптасады. Бұлардың сәйкестігі  коньюнктүраға  байланысты  өзгеріп  (тербеліп) отырады.

2 осы  географиялық  ауданда  өндірілген  тауарға  нарықтық  қатынастар  әсерінің  сферасын  баға анықтайды. Осы сфераның  шегін траскациондық шығындар  болжайды, яғни  айырбаспен  байланысты  айналым шығындары болжайды.

Нарық әкономикасының төртінші орталық буыны-екі құрылымнан  сұраныстан және  ұсыныстан  тұрады. Нарықта сұраныс  тауарларға  қажеттілік  болып көрінеді. Осы  тауарларды тұтұнушылар  қалыптасқан бағамен  ақшалай  табыстарына  сатып алады. Сұраныс өндірудің ең  тиімді әдісін  қолданудың  және ресурстарды  тиімді пайдаланудың стимулы болып табылады. Сұраныс пен ұсыныс  материалдық игіліктерді  өндірушілер мен  тұтұнушылар  арасындағы тұрақты  байланыстарды  қамтамасыз ететін нарық механизмінің  өте маңызды әлементі.

Нарық механизмінің бесінші әлементі –бәсеке. Бұл пайданың жоғары  болуын тілейді және осының негізінде өндіріс масштабын                                        кеңейтуді қамтамасыз етеді. Бәсеке нарығы  субьектілерінің өзара әсерінің  және пропорңияларды реттеу  механизмінің  формасы болып табылады. А. Смит бәсекені  нарықтың  “көрінбейтін қолы”  деген. Көрінбейтін қол  идеясының  мәні: адамдар  өз мүделеріне  сәйкес өздерінің  қара басының қамын  ойластырып  әрекет етеді . Осы әрекеттердің  жиынтығы қоғамдық  пайдаға шешіледі, қоғам әкономикасын  жандандырады. Бәсекенің  басты қызметі  әкономиканың  реттеушілерінің : бағаның, пайда нормасының, проңенттің т.б .  мөлшерін  анықтау болып табылады.

Нарықтың  маңызды әлементтеріне  нарықтық инфрақұрлым  жатады. Нарық тауар  биржаларының,  көтерме және  бөлшек сауда  құрылымдарының  құрылып, қызмет етуін талап етеді.

 

НАРЫҚТЫҢ  ИНФРАҚҰРЛЫМЫ

АУКЦИОНДАР

КОНСУЛЬТАЦИЯЛЫҚ-ДЕЛДАЛДЫҚ ФИРМАЛАР

БИРЖАЛАР ЖӘНЕ  БРОКЕРЛІК КЕҢСЕЛЕР

БИЗНЕСТІҢ КОМЕРЦИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҚТАРЫ

БАНКТЕР

САҚТЫҚ ЖӘНЕ АУДИТОРЛЫҚ  КОМПАНИЯЛАР

КОММЕРЦИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҚТАР ЖӘНЕ КОМПАНИЯЛАР

ЖАРНАМА-АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТ

МЕМЛЕКЕТТІК РЕЗЕРВТІ ЖӘНЕ БАНКТЫҚ ҚОРЛАР

ҚОЙМА,ЭЛЕВАТОР,ТОҢАЗЫТҚЫШ, ТРАНСПОРТ ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫ, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ  ӨНІМДЕРІН САҚТАУ ОРЫНДАРЫ

МЕМЛЕКЕТТІК САЛЫҚ  ИНСПЕКЦИЯСЫ

САУДА ҮЙЛЕРІ

БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРҒА БАҚЫЛАУ ЖАСАЙТЫН ИНСПЕКЦИЯ

МАРКЕТИНГТІК ЗЕРТТЕУ ОРТАЛЫҚТАРЫ

ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫ

КӨТЕРМЕ САУДА  ОРТАЛЫҚТАРЫ

ЛИЗИНГТІК КОМПАНИЯЛАР

КАДРЛАРДЫ ДАЙЫНДАУ  ОРТАЛЫҚТАРЫ

КЕДЕНДІК ҚЫЗМЕТ

ЖӘРМЕҢКЕЛЕР

БАҒАЛАР МЕН  СТАНДАРТТАРҒА БАҚЫЛАУ ЖАСАЙТЫН МЕМЛЕКЕТТІК  ИНСПЕКЦИЯ

ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ ӘРТҮРЛІ БІРЛЕСТІКТЕРІ (АССОЦИЯЦИЯЛАРЫ)

ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ ҚОРҒАУ  ҚОҒАМДАРЫ

ЖӘНЕ БАСҚАЛАРЫ


 

1-сурет. НАРЫҚТЫҢ  ИНФРАҚҰРЛЫМЫ.

 

Нарық конъюнктүрасы. Нарық инфрақұрылымының тиімділігі көбінесе әкономикалык конъюнктүраға байланысты, яғни нарыктың белгілі мерзімдегі  уакытша жағдайы.   Конъюнктүра  түралы  теменде  көрсетілген көрсеткіштер жуйесі мәлімдейді:

 

      • өндіріс  пен  кұрылыс дииамикасы, тауар запастарының мөлшері,

    баға, процент, бағалы кағаздар курсының козғалысы;

  • пайда, еңбек акы және ендіріс шығындары дәрежесінің өзгеруі;
  • еңбектегі және жұмыссыздар саны арасындағы қарым-қатынас;

Экономикалык  конъюнктүраға "циклдық", "циклдық  емес".       "кездейсоқ" факторлар әсері бар;

а) циклдык  факторлар әдетте негізгі капиталдың (өндірістік құ-рал-жабдықтардың) кезекті жаппай жаңаруына байланысты;

 Ь) циклдық емес факторлар әкономикаға тұрақты түрде әсер етеді (оған ең, алдымен ғылыми-техникалык прогресс жатады);

с) Кездейсок (уакытша, тез өтетін) құрғақшылық, аурулар, мода. әкономикалык конъюнктүраны жақсартудың әдістері:

а) Инвестициялык ахуалды қалыптастыру;

Ь) Фирмаларға мемлекеттік заказдардың берілуі  мен көлемінің езгеруі;

 С)  Салык және процент ставкаларының дәрежесін кайта қарау;

б. Халықтың ақшалай жинақтарының мөлшерін реттеу.

Қазір барша кәсіпорындар немесе жекелеген нарықтар конъюнктүраның өзгеруін зерттейді, оның болашағын болжайды.

Нарық әкономикасы әрекеттерінің механизмі үш басты принңиптерге негізделеді:

    • Маржиналдык (шекті) талдауға;
    • Балама таңдау шығындарына;
    • әкономикалық рационалдыққа.

Маржиналдык талдау прииңиптері негізінде нарық субъектілерінің іс-кимылы журіп отырады. Олардың әрекеттеріне әсер ететін орташа емес, шекті шамалар болады. Осының нәтижесінде нарыкты тауарлармен толык қамту, нарықтық бағаның өзгеруі, нарык әкономикасының бір жағдайдан басқашаға ауысуы бірте-бірте жүріп отырады. Жаңа, шекті субъектінің, пайда болуы, нарық әкономикасына, ондағы сұраыыс пен ұсынысқа мәнді әсер етпейді. Жетілген нарық жағдайында, яғни үлкен және үнемі болатын ұсыныс кезінде, шаруашылык жүргізушілер өте көп болғанда, олардың әркайсысының  нарықтағы жеке үлес салмағы шексіз аз шамада болады. Маржиналдық бағыт нарыктық ортаның, үзілмей кызмет етуш камтиды деуге болады; сұраныс пен ұсыныстың күрт тербелуіне жол бермейді; тауар ендірушілер мен тұтынушылар тепе-теңдік болмысын қамтамасыз етіп отырады.

Информация о работе Қазақстанда нарықтық экономикалық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының мәселелері