«Сарыағаш-жер» ЖШС қызметінің ұйымдастыру-экономикалық жағдайы

 

2.1 Кәсіпорынның ресурстық потенциалы

 

Қазіргі нарықтық қатынас жағдайында мекеме құралдарының ең басты бөлігі болып қаржы ресурстары жатады. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді басқару, өндірістік, әсіресе қаржылық шешімдер қабылдау үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту үшін шешімдер қабылдауға болады. Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады. Бүгінгі экономикалық жағдайда тұрақты төлем қабілеттілік табыстылықтан да маңызды болып отыр.

Кез-келген бизнес түрiнiң нәтижесi қаржылық ресурстардың бар болуы мен оларды пайдалану тиiмдiлiгiнен тәуелдi. Төлем қабілеттілік пен қаржылық тұрақтылық шаруашылық субъектілерінің қаржылық-экономикалық қызметінің маңызды сипаттамасы болып табылады. Егер кәсіпорын қаржылық тұрақты, төлем қабілетті болса, онда ондай кәсіпорын сол саладағы басқа кәсіпорындармен салыстырғанда инвестиция тартуда, несие алуда, білікті мамандар тартуда елеулі  артықшылыққа ие болады.

Өндіріссіз экономика жоқ және әлемдік экономиканы талдамай тұрып, оның негізі болып саналатын өндіріс туралы түсінік болу керек. Материалдық игіліктерді өндіру - адам мен табиғаттың өзара әрекетін, шаруашылық қызметі процесіндегі адамдар арасындағы өзара әрекетін көрсететін адам өмірі мен қоғамның негізі.

Өндіріс - адамдардың мақсатты шектеусіз қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған қызметі. Бұл адамдарды - материалдық, әлеуметтік, интеллектуал-дық ресурстарды пайдалануға итермелейді. Ресурстардың шектеулілігі адамдар мен қоғамды қанағаттандыру қажеттіліктерін таңдауға итермелейді.

Таңдау экономикалық категория ретінде бұл - өндіру, сату және сатып алу болып саналады. Бұл міндет (таңдау) кез келген қоғамда оның  әлеуметтік-саяси құрылысына қарамастан қарастырылуы тиіс.

Нені өндіру керек – яғни қандай байлық, қандай сапада және қанша өндірілуі тиістігі шектеулі ресурстармен байланысты болады.

Қалай өндіру керек - бұл қандай шектеулі ресурстардан және қандай комбинациялардан, билікті қандай технологияның көмегімен өндіру керектігі туралы шешім қабылдайды.

Кімге және қанша өндіру керек - бұл адам қажеттілігі шектеулі болған жағдайдағы кімге қанша өндірілген материалдық игіліктерді бөлу проблемасы болып табылады.

Мұндай күрделі проблемаларды шешу үшін шаруашылық субъектілері өзара байланыс пен комбинация негізінде өндірістің негізгі факторлары - жер, еңбек, капитал мен субъектілердің кәсіпкерлік қызметіне айналатын өндіріс ресурстарына, адамдардың өндірістік қызметі және табиғат жасаған байлықтар туралы деректерге ие болуы тиіс.

Өндіріс ресурстары  - бұл тауарлар  мен қызметтер жасау процесінде пайдаланатын табиғи, әлеуметтік және рухани күштердің жиынтығы.

Ресурстар төрт түрлі болады:

1. «Табиғи» - өндірісте қолдану  үшін  әлеуметтік, пайдалы табиғи күштер мен заттар, олар «таусылатын», «қалпына келтіретін» немесе «қалпына келтірмейтін» болып ажыратылады.

2. Материалдық» - бұл өндіріс нәтижелері  болып саналатын, адам жасаған  инструменттер, машиналар, сарқылатын  шикізаттар.

3. «Еңбек» - «әлеуметтік-демографиялық, кәсіптік-біліктілік және мәдени  білім беру» параметрлері бойынша  бағаланатын еңбекке қабілетті халық.

4. «Қаржылық» - қоғам өндірісті  ұйымдастыру үшін  ақша қаражаттарын  бөлуі болып табылады.

 

  Кесте 1- 2008-2010 жылдар аралығындағы еңбек өнімділігінің көрсеткіші

 

Көрсеткіш атауы	Өлш.бірл.	2008 жыл	2009 жыл	2010 жыл	Ауытқу, +,-
					2009 ж.	2010 ж.
Қызмет көрсетуден табыс	Мың теңге	739152	917429	1043113	41,1	13,7
Жұмысшылар саны, соның ішінде	Адам	592	829	692	16,9	-16,5
Әкімшілік жұмысшылар саны	Адам	55	58	55	0,0	-5,2
Өндіруші жұмысшылар, оның ішінде	1 адамға мың теңге	1249	1107	1507	20,7	36,2
Әкімшілік жұмысшылар	1 адамға мың теңге	13439	15818	18966	41,1	19,9

 

Еңбек өнімділігі қызмет көрсетуден табыстың жұмысшылар санының қатынасымен есептелінген, 1 жыл ішінде 1 жұмысшыдан қанша табыс тапқанын көрсетеді.

2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда еңбек өнімділігі 1 жұмысшыға 20,7%-ға, ал 2008 жылмен салыстырғанда 36,2%-ға өскен.

Жұмысшылар саны 2009 жылмен салыстырғанда 16,9%-ға асқан. Ал 2009 жылмен салыстырғанда 16,5%-ға төмендеді. Соның ішінде әкімшілік бөлімінің персоналының саны да 5,2%-ға төмендеген.

 

 

2010 жылы табыстар соммасы 348,7 мың теңгені құрады. 2008 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 73,4 мың теңгеге өскен, ал 2009 жылмен салыстырғанда 59,2 мың теңгеге өсті.

Табыс құрылымында меншікті салмақты қызмет көрсетуден табыс алуда.

Табыс сомасының 2007-2009 жылдар аралығындағы өзгерісі келесі суретте берілген.

 

 

 

Сурет 2. Табыс сомасының 2008-2010 жылдар аралығындағы динамикасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Кәсіпорын шығындары

 

 2008-2010 жылдар аралығындағы шығыстардың өзгерісі келесі кестеде көрсетілген.

 

Кесте 2- 2008-2010 жылдар аралығындағы шығындардың өзгерісі, мың теңге

 

	2010 ж.	2009 ж.	2008 ж.	Ауытқу
				2009 жыл	2010 жыл
Негізгі құралдардың шығуы бойынша шығыстар	1,8	26,4	20,8	-19,0	-24,6
Негізгі құралдарыдың істен шығуы бойынша шығыстар	545,0			545,0	545,0
Басқа да шығыстар		4,3	3,4	-3,4	-4,3
Жарнама жүргізу бойынша шығыстар	251,0	934,0	534,0	-283,0	-683,0
Әкімшілік шығындар	73,2	68,6	65,9	7,3	4,6
Барлығы	871,1	1033,4	624,1	247,0	-162,3

2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы шығындар 247 мың теңгеге артқан. 2009 жылы 162 мың теңгеге кеміген. Табыстардың өсімі шығыстардың өсімінен асып тұрмағанын айта кету керек.

Шығындардың ішінде көп бөлігін Негізгі құралдарыдың істен шығуы бойынша шығыстар алып жатыр.

              Кесте 3– 2008-2010 жылдар аралығындағы серіктестіктің дебиторлық қарыздары, мың теңге

 

	2009 ж	2008 ж	Ауытқу
Қызмет бойынша қарыздар	49,026	36,541	12,49
Ішкі операциялар бойынша қарыздар	162	359	-197
Қызметкерлер қарызы	77	238	-161
Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар	-	-	-2
Күмәнді міндеттемелер бойынша қарыздар	-	-	0
қызмет көрсету	1,44	256	-255
қызметкерлер міндеттемесі	77		77
Барлығы	366,466	891,541	-525,075

 

2009 жылы серіктестіктің дебиторлық  қарызы 366 мың теңгені құрады. Бұл  көрсеткіш 2008 жылмен салыстырғанда 525 мың теңгеге кеміген. Оның себебі, ішкі операциялар бойынша қарыздар мен қызметкерлер қарызы бойынша дебиторлық қарыздың қысқаруы.

Серіктестікте тәуекелдерді басқару үлкен рөл атқарады. Тәуекелдердің құрамына нарықтық тәуекел, несиелік тәуекел, өтімділік және операциялық тәуекел кіреді.

Валюталық тәуекел серіктестіктің қызмет етуіне айтарлықтай әсер ете қоймайды. Себебі серіктестікте валюталық операциялар жүргізілмейді.

Нарықтық тәуекелдер – нарықтағы бағаның өзгеруінен қаржылық құралдар құнының өзгеру тәуекелі. Серіктестік нарықтық тәуекелге тәуелді, себебі ол нарықтағы медициналық қызмет бойынша бағалардың спецификалық және жалпы өзгерісі әсер етеді.

Осы тәуекел түрін басқаруда серіктестік нарық конъюнктурасындағы негативті өзгерістер нәтижесінде туындайтын шығындарды жабу үшін серіктестік шығындарды кезең-кезеңмен бағалау әдісін қолданады.

Несиелік тәуекел – бұл басқа жақтардың серіктестік алдында несиелік міндеттемені өтей алмау мүмкіндігі. Серіктестік несиелік тәуекелдерді басқару үшін өзінің саясатын құрған. Оған медициналық қызметтер бойынша аванстық төлемдер кіреді. Несиелік тәуекелді қадағалау үшін дебиторлық қарыздар резерві құрылады.

Операциялық тәуекел – қызметкерлердің және ақпарат жүйелерінің немесе сыртқы оқиғалардың алшақ немесе қате іс-әрекеттері, ішкі үрдістері нәтижесінде шығын туындау тәуекелі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 4– 2008-2010 жылдар аралығындағы серіктестіктің негізгі құралдарының айналымы, теңге

 

	Жер	Ғимарат	Көлік және басқа да құралдар	Транспорт	Басқада негізі құралдар	Барлығы
Бастапқы құны
2010 жылдың 1 қаңтары	79506	78806	47378	8554	7586	1425752
Басқа мекемелерден түскен түсімдер		1083	31715		2812	3561
Есептен шығару			4262			4262
Қайта бағалау				662		662
2010 жылдың 31 желтоқсаны	79506	78914	50123	7893	78672	1456438
Тозу
2010 жылдың 1 қаңтары		11796	1674	532	15972	30186
Тозу құны		7883	11545	336	6856	20148
Есептен шығару			2241	116		2358
2010 жылдың 31 желтоқсаны		19679	28061	752	22828	50098
Баланстық құн
2009 жылдың 31 желтоқсаны	79506	6701	30638	8022	59888	1123894
2010 жылдың 31 желтоқсаны	79506	59235	22062	7141	55844	95546