Өндірісті басқару және кәсіпорын экономикасы

Негізгі құралдың ( үйлер мен ғимараттар, машиналар, көліктер, т.б.) өндіріс процесінде пайдаланылған кезде өздерінің бірте-бірте тозуына байланысты құндарын өздерінің көмегімен өндіріліп шығарылатын, жаңадан жасалған өнімдерге біртіндеп ауыстырып отырады. Бұл процесс «амортизация» - деп аталады. Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда «өтеу» - деген мағынаны білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды. Амортизациялық аударым әрбір өнімнің өзіндік құнына кіріп, ал өнім сатылған кезде қайтарып отырады, яғни негізгі құралдардың тозуына байланысты құнының кемуі амортизациялық аударым жасау арқылы қайтарылады. 

Амортизациялық аударым мөлшері  – дегеніміз негізгі құралдардың  бастапқы құнынан белгіленген пайызбен (процентпен) есептеп шығарған бір  жылдық амортизациялық аударым сомасы. 

Шаруашылық субъектілерінде негізгі  құралдарға ай бойы есептелген амортизациялық аударым сомасы ай сайын өндірілген өнімнің, істелген жұмыстар мен көрсетілген  қызметтердің өзіндік құнына қосылады. Маусыммен жұмыс істейтін шаруашылық субъектілерінде негізгі құралдарға жыл бойы есептелген амортизациялық аударым сомасы жыл соңында субъектінің  жыл бойы өндірген өнімдері мен көрсетілген  қызметтерінің өзіндік құнына кіргізіледі. 

Шаруашылық субъектілеріне жаңадан  келіп түскен, кіріске алынған  негізгі құралдарға амортизациялық аударым келесі айдың бірінен  бастап есептеледі. Ал субъектінің  баласынан есептен шығарылған негізгі  құралдарға келесі айдың бірінен  бастап амортизациялық аударым есептелмейді.  
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу үшін мынадай әдістер бекітілген: 

1. құнды бірқалыпты (тура жолды)  есептеп шығару әдісі. 

2. құнды орындалған жұмыстың (өндірілген  өнімнің) көлеміне тепе-тең мөлшерде  есептен шығару әдісі (өндірістік  әдіс) 

3. жылдамдатып есептен шығару  әдістері: 

а) қалдық құнның кему (қалдық азайту) әдісі ;

б) сандардың жиынтығы бойынша құнын  есептен шығару (коммулятивтік әдіс) әдісі. 

Амортизациялық аударым есептеудің қолдануға таңдап алынған әдісі  шаруашылық субъектінің есеп саясатында көрсетіліп, бір есеп беру кезеңінен  екінші есеп беру кезеңіне дейін дәйектілі  түрде қолданылады. Егер негізгі  құралдарға қолданылатын амортизациялық аударым есептеудің әдісі өзгертілген  жағдайда осы өзгерістің қандай себептермен  болғаны қаржылық есептемеде айтылып  көрсетілуі керек. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.4. Амортизацияның  құнды біркелкі есептеп шығару әдісі бойынша есеп

 

Мысал есеп: Өнеркәспке терлбелмелі станок сатып алды. Оның бастапқы құны 200 000тг., ал жою құны 20 000тг. Тербелмелі станокты пайдалану мерзімі 5 жыл. Осы әдіс бойынша амортизациялық аударымды есептейік:

 

 

Бұл тербелмелі станоктың барлық амортизацияланатын смасы 1 800 000 теңге (2 000 000 – 200 000), яғни бастапқы құны мен жою құнының айырмасы, ал оны пайдалану мерзіміне бөлу арқылы бір жылдық амортизациялық аударым сомасы табылады. Бұл тербелмелі станоктың пайдалану мерзімі 5 жыл болғандықтан барлық амортизациялануға тиісті соманы 100% (пайыз) деп алып, ал бір жылдық амортизациялық аударым мөлшерін (100/5 = 20%) сол соманың 20% (пайыз) деп те табуға болады. Бұл жағдайда жоғарыдағы көрсеткішке тең сома табылады:

1 800 000 * 20% = 360 000

 

Тербелмелі станокқа амортизациялық аударым сомасының бес жыл бойы есептелуін төмендегі кестеден көруге болады:

 

Мерзімі	Бастапқы құны	Амортизацияның жылдық сомасы	Жинақталған тозу сомасы	Қалдық құны
Сатып алынған кездегі 1-ші ж/аяғында 2-ші ж/аяғында  3-ші ж/аяғында 4-ші ж/аяғында  5-ші ж/аяғында	2 000 000   2 000 000   2 000 000   2 000 000   2 000 000   2 000 000	-------------------   360 000   360 000   360 000   360 000   360 000	---------------   360 000   720 000   1 080 000   1 440 000   1 800 000	2 000 000   1 640 000   1 280 000   920 000   560 000   200 000

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Осы курстық жұмыста мен, Айджанова Айсауле, «Өндірістік негізгі қор амортизациясы» тақырыбын алдым. Курстық жобам 28 беттен, соның ішінде кіріспеден, негізгі үш бөлімнен, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімнің негізгі тақырыбы – «Өндіріс және өндірістік құрылым жайлы түсінік». Ол бөлімде - өндіріс және өндірістік құрылым жайлы, оның турлері мен функциясына, жіне де өндірісті ұйымдастыру түрлері мен құрылымының даму жолдарына тоқтала кеттім.

Екінші бөлімімнің негізгі тақырыбы – «Негізгі қор». Ол бөлімде тақырыпқа сәкес - негізгі қорлардың экономикалық маңызы, құрамы және құрылымы, соған қоса негізгі құралдардың мәні және жіктемесіне тоқталып кеттім.

Ал, соңғы үшінші бөлімнің тақырыбы – «Негізгі құралдардың  тозуы, құн және амортизациялық есептеу  әдісінің түрлері». Осы бөлімде негізгі  құралдардың тозуы және түрлері, амортизациялық тозу құнының түрлері  мен мәні, амортизацияны есептеу  әдісітері туралы жаздым. Және де амортизациялық есептеу әдәсінің құнды біркелкі есептеп шығару әдісі бойынша  тербелмелі станоктың амортизациялық аударым сомасының бес жыл бойы есебін есептеп жаздым.

Мен осы тақырыптарды «Кәсіпорындағы қаржылық есепті жүргізу. Кезмемтаев К.К, Алматы. Экономика, 2003 ж.», әдетиеттерді қолдана отырып жаздым. Және де есептеу бөлімін И.Т. Мищенконың «Расчеты в добыче нефти» атты кітабын қолдана отырып жаздым.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер

 

1. Қазақстан Республикасының  Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың  Қазақстан халқына Жолдауы Астана, 1 наурыз 2006 ж. 

2. «Бухгалтерлік есеп  және Қаржылық есеп беру» туралы  заң күші бар ҚР Президентінің  Жарлығына өзгерістер мен қосымшалар  енгізу туралы Қазақстан Республикасының  заңы. Астана, 2002 ж. 

3.Бухгалтерлік есеп стандарттары. Алматы, 2004 ж. 

4. Кәсіпорындағы қаржылық  есепті жүргізу. Кезмемтаев К.К,  Алматы. Экономика, 2003 ж. 

5. Л.А. Попова, М.Қ. Жұматов, Д.М. Нұрғалиев, А.Б. Омалиева. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Оқу құралы. – Карағанды: ҚарМУ баспасы, 1998 ж.

6. Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқу құралы-Алматы: Экономик С, 2003 ж.

7.В.К.Радостовец,Т.Ғ.Ғабдуллин.В.В.Радостовец,О.И.Шмидт. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы: Қазақстан-аудит орталығы, 2002 ж.

8. О.М. Жакупова. Бухгалтерлік есеп принциптері 2. Оқу-тәжірибелік құралы.-Қарағанды, 2003. 153-183бет.

9. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт) Алматы 2006 ж.

10. Ө.Қ. Шеденов., Б.А.Жүнісов., Б.И. Комягин. «Жалпы экономикалық теория.», Алматы – Ақтөбе 2002 ж.

11. Б. Жүнісов., У. Байжомартов., Ү. Мамбетов «Нарықтық экономика негіздері», Алматы 1999 ж.