Қоғамдағы мұғалімдер мәртебесін анықтауға арналған зерттеу жұмысының мазмұны

3. Мұғалім болғым  келмейді:

• мен мұғалім мамандығын бағалаймын, бірақ мұғалім болғым келмейді;
• ешқашан мұғалім болғым келген емес;
• қазіргі балалар тәртіпсіз, сол үшін мұғалім болғым келмейді, білім ақшамен бағаланатын заман, мұғалімдер еңбегі бағаланбайды;
• мұғалім мен үшін қызық мамандық емес;
• мұғалім болу үлкен дәреже болғанымен, қоғам мұғалім жағдайына көңіл бөлмейді, сондықтан балалардың көбі мұғалім болғысы келмейді;
• елдің мұғалімді сыйламайтындығына қарап, мұғалім болғымыз келмейді;
• Мұғалім болар едім, нервімді құртқым келмейді;
• Мұғалім, ол – Ұстаз! Мен мұғалім болайын десем, құрбы-құрдастарымнан ұяламын. Жай мұғалім болып қаламын ба деген санастық ой болады;
• Мен мұғалім болмас едім, себебі: билікке қатаң бағынады; әлеуметтік жағдайдың қанағаттандырылмауы, білім жүйесіндегі қате-кемшіліктердің болуы, билікке сәйкес өзгерістердің көп болып, тұрақталмауы;
• мұғалім болмас едім, себебі, жалақысы төмен, жан-жақтан қысым жасалынады;

      Қорытынды. Оқушылардың жауаптарын талдағанда: олардың қаланың, мектеп-гимназияның оқушылары екендігі жауаптарынан байқалды. Қате көп емес. Пікір жан-жақтылығы байқалады. Әрине, оқушылар педагог мәртебесі туралы арнайы мәселе көтеріліп жатқандығынан бейхабар. Сонда да өздерінің мұғалім мәртебесі туралы сұрақты түсінгендігін білдіруге тырысқан.            

Студенттер пікірі. ЕАГИ колледжіне оқуға түскен  1 курс студенттеріне лайықтап, 97 студентке сауалнама ұсындым.

Студенттерге арналған сауалнама

қатысқаны – 97 студент

«Қосымша өз пікірім...» деген тапсырма-сауалға студенттер көбінесе мұғалім мәртебесінің көтерілуі деген сұрақты өз ойларымен тереңірек ашып қарастыруға тырысқан. Көбісі белгілемей-ақ (сондықтан, 6-сұрақтың пайыз саны нақты шықпай тұр) толығырақ жазуға тырысқан. Әйтсе де орта мектептердегі өздеріне етене таныс мұғалімнің өмірі мен әрекеті әлеуметтік бейнесіне баға беріп, өздерінше пайымдаулар жасауға тырысқан.           

 Жазылған пікірлердің  ішінен сауалнамада айтылмаған  ойларды іріктеп,  қайталанғандарға тоқталмағанның өзінде, жинақталған пікірлер төмендегіше сарапталды. Студенттер өздері оқып жүрген мұғалім мамандығының мәртебесі туралы жеке пікірлерін 4 тақырып аясында тоғыстырған.

1. Мәртебе көтеру  – мұғалімнің өз қолында:

• мұғалімнің мәртебесінің көтерілуі білімді болуында;
• мұғалім өз мәртебесін өзі ғана көтереді, өзі мықты болса, бәрі сыйлайды;
• барлық мұғалімдер бірігіп, ойларын бір жерден шығарып, қажетті талабын қоя білсе, сол үшін аянбай еңбек етсе, мәртебесі көтерілмек;
• мұғалім мәртебесі шәкірт деңгейімен өлшенеді, шәкірті нәтиже көрсетсе, мұғалім мәртебесі биіктейді;
• мұғалім өз мәртебесін көтеретін амалдарды өзі қарастыру қажет;
• қазір барлық жерде мұғалімге жағдай жасалып жатыр;
• мұғалім әуелі «мұғалім» деген атқа лайық болуы керек, сосын барып мәртебе туралы айтуға болады;
• мұғалім өз ісінің нәтижесін көрсетсе, біраз мәртебесі өсіп, марқайып қалар еді;
• мұғалім мәртебесі дегеніміз, олардың өзін-өзі мамандығына сай ұстауы, оқушылармен, ата-аналармен қарым-қатынасының жан-жақты болуы.

2. Мәртебе көтеру  үшін мұғалім мамандығына мемлекеттен  қолдау керек:

• мұғалімді оқушыларға қатысты көп нәрседен шектейді, бұл олардың мәртебесін, беделін түсіреді. Мәселе жалақысының көтерілуі емес, құрметінің болуы;
• мұғалімдік – қоғамға ең қажет мамандық, оның қоғамдағы мәртебесі әрқашан жоғары болуы тиіс;
• мұғалімдік деген жай мамандық емес, ол асқан төзімділікпен білімділік-біліктілікті қажет ететін мамандық. Қыз балаларға бұл мамандық өте тиімді деп ойлаймын;
• мұғалімдерге жағдай жасауды тоқтатпау керек;
• мұғалім мәртебесі әрқашан биік болсын!
• мұғалімге бүкіл жағдай жасалу қажет;
• әлеуметтік жағдайларын жақсарту қажет;
• мұғалім елдің баласын оқытқанымен, өз баласын үйге қамап кетеді, балабақшаға қабылдату қиын әрі төлемақысы қымбат. Басында баспана жоқ педагог қандай сапалы білім беруі мүмкін;
• мәртебесінің төмендігінен басшылықтың қолшоқпары болып барады;
• жоғары жақтағылар өздерінің мұғалімнің қол астынан шыққанын ұмытпау керек қой;
• Мұғалімнің алдынан бәрі шықты, Олар бүкіл жақсыға лайықты.
• Мұғалімге қанша жағдай жасалса, сол қоғамға басқаша жақсылық болып қайтарылады ғой;
• мұғалімнің класс кабинеттерін дұрыстап, жағдай жасап беру керек, сонда ол жұмысына құлшына кіріседі
• мұғалімнің мәртебесін де, жалақысын да заң арқылы көтеру қажет;
• мұғалім мәртебесін жан-жақты жағдай жасау арқылы көтереміз.

3. Осы мамандыққа  оқып жүрсем де мұғалім болғым  келмейді, себебі:

• Әрине, мұғалімдік – өте жақсы мамандық. Бірақ, мұғалім болғым келмейді.
• менің мұғалім болғым келмеген, дәрігер болуды армандағанмын. Грант осы оқудан берілген соң, оқып жүрмін. Келесі жылы кетіп қалып қайта оқуға тапсырсам деймін;
• мұғалімдердің жалақысы аз, басшының айтқанынан шыға алмайды, мектепті краскілеп, ақтап, шөбін жұлып, комиссия келсе қалтасынан ақша шығарып күтеді. Мұғалім болған онша ұнамайды;
• Мен мұғалімдікті армандап та, қалап та келген жоқпын. Алла қалап, оқу орнын бітірсем, емдеу орталығына жұмысқа орналассам деген арманым бар;
• Ауылдық жерлерде, мысалы өзіміздің Жетісайда мұғалімдерді қатты қинайды. 3 ай демалыста қашан қарасақ та қайнап тұрған ыстық күнде шөп шауып, мектеп ауласын, көшелерді тазалап жүреді. Мұғалімдерді жоғарыдағылар оқушылардың көзінше балағаттап, сөгеді. Сондықтан, ауылдық жерде мұғалім болу ұнамайды, әйткенмен, ауылдық жерде білімді педагогтар тапшы.

4. Мәртебелі боларлық  мамандар даярлауда ескерілуі  қажет:

• Мұғалім – киелі мамандық, мұғалім мәртебесін көтеру үшін біріншіден жалақысын көтеру қажет, екіншіден педагогикалық мамандықтарға грантты көбірек бөлу қажет, үшіншіден жас мамандарға жағдай жасау қажет;
• қоғамға үш тілді еркін меңгерген білімді мұғалімдер қажет, осындай мұғалімдерді ауылдық жерлерге көптеп жіберу керек;
• жастардың барлығы мұғалім болғысы келмейді, грантқа балы жетпегендіктен амалсыз оқып, жақсы маман шықпай жатады. Қазіргі кезде мұғалімдерге ерекше құрметпен қарап, жалақыларын арттыруда;
• мұғалімдер даярлайтын ЖОО көбірек ашу керек, жалақысын көтеру қажет, сонда ұмтылыс көбейеді;
• педагогикалық мамандықты ақылы оқытпау керек. Сол кезде кез келген оқи алмайды, тек білімді, алғыр талантты оқушылар ғана түсіп, мұғалім мәртебесіне сай мамандар даярланады. «Бағасы арзан ғой, мұғалімдікке оқи сал» дегеннен жақсы маман шықпайды;
• мұғалім мәртебесі олардың білімі, ұстанымы, мақсаты және ойы мен ісі, сөзі бір жерден шыққан жағдайда көтеріледі. Негізі қазіргі мұғалімдерге көңілім толмайды.
• басшылар біліктілік көтеру мақсатында мұғалімдерді жылына 1-2 айға оқуға жіберіп тұруы қажет. Қандай пән мұғалімі болса да, оларға психологиядан дәріс өткізген дұрыс болар еді;
• мұғалімнің беделі мен мәртебесі ғылыми шығармашылығына (ғылыми жұмыстарға қатысуына), кәсіби шеберлігіне байланысты көтеріліп, дәрежесі жоғарылайды

            Қосымша өз пікірлерінде 1-курс студенттері өздеріне етене  таныс мұғалімнің әлеуметтік  портретін әрқайсысы әр қырынан  аша түскен. «Мұғалім мәртебесі»  туралы да пікірлері кәсіби  деңгейде қалыптаспағандығын байқатады. Алайда, шынайылықтан алшақ кетпеген. Салиқалы ой айта алатын студенттердің  бар екендігі де қуантады.

Мұғалімдер не дейді?

Бүгінгі қоғамдағы педагог мәртебесі туралы мұғалімдер не дейді? Бұл көптің көкейінде отырған сауал. Бірақ, біздің мұғалімдеріміздің көпшілігі жауап беруден бас тартты. Уақыттарының жоқтығын, асығыс екендігін айтып жауап бере алмағандары да, бұл сұрақтарға дайындалудың қажеттігін айтқандары да болды.

Сондықтан, «қазіргі қоғамдағы мұғалім мәртебесі» туралы және арнайы бағдарламаға сай педагог мамандығының беделін көтеру мақсатындағы жасалып жатқан жұмыстардан қаншалықты хабардар екендігін аңғартатын пікірлер қағазға түсірілді. 

Мұғалімдердің пікірі:            

 Б. Мұғалім мәртебесі дегенде ең бірінші әлеуметтік-материалдық жағдайымызды, проблемаларымызды ойлаймыз. Пайыздық үстемемен жалақымызға қосылып жатқаны рас, соңғы 2-3 жылдың көлемінде денсаулықты сақтау мақсатында да жылына бір рет төлем жасалынып жүр. Мұның бәрі көзге көрініп жатқан жоқ. Неге? Айтсаң, мұғалімдер тойымсыз деп ойлайтын шығар... Бірақ, жалақы 30%-ға көтеріледі екен дегеннен бұрын, тұтынуға қажетті бұйымдар мен азық-түлігіміз 50-60%-ға қымбаттап кетеді. Мұғалімдер жалақысын  жинап үй алыпты, машина алыпты дегенге сену қиын. Бір айлықты екіншісіне жеткізе алмай жүреміз. Әр мұғалімнің басында бірді-екілі кредиті бар десем қателеспейтін шығармын.           

 Мұғалім мәртебесін  көтеру мәселесі қарастырылып  жатыр дейді ғой. Оның жетістігін  де инфиляция арқылы сезіне  алмай қалмасақ болғаны...           

 Р. 25 жылға жуық жұмыс өтілім бар, жоғары категориялы мұғаліммін. Жаңа педагог мәртебесі туралы айтылған жаңалықтар мектепте қарастырылып жатқандығынан хабардармын. Жаңашыл, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысатын, т.б. жетістіктеріме байланысты мектеп әкімшілігінің ұсынысымен 70%-дық үстеме жалақы төлену жөніндегі курсқа қатысу туралы өтініш жазып, қалалық департаментке құжат тапсырып, портфолио өткізілді. Бірақ, құжаттар іріктеледі екен де ретпен кезекке қойылады екен. Әр мектептен жылына 1 ғана педагог өтуі қажет дейді. Осы жерде түсініксіздік көп. Жіберілген ұсыныс пен сұранысқа қарамастан, фамилиям 30%-дық курстың тізімінде де жүр. Тағы да түсінбейтінім: бір мектептен 1 ғана педагог өтетін болса, 2015 жылға дейін кезек күтіп жүруіміз керек пе, нәтиже көрсету үшін педагогтар кезекке тұрып қана еңбек етіп жүрген жоқ қой. Нәтиже мен жетістіктерге жетуде кезексіз, есепсіз маңдай тер төгіледі. Ал, тәжірибелі педагогтардың өзі бағалануда кезекке тұратын болса, жастарда стимул бола ма?           

 Ж. Менің таң қалатыным: 100 пайыздық үстеме жалақы алу талаптарына қызықпайтын мұғалім жоқ. Бірақ, оның талаптарының біріншісі – ағылшын тілін білу. Мысалы, орта мектеп жағдайында сабақ беретін математика пәні мұғаліміне мұның қаншалықты қажеттілігін түсінбеймін.           

 Ж. Біздің қалада (Қызылордада) біздің пәннің мұғалімдері ешқашан толық ставкамен сағат алып көрген емес десем болады. Мысалы, өз басым әлі күнге 24 жылдан бері толық жүктемемен сабақ берген емеспін. Былтыр бейнелеу өнері мамандығын оқып диплом алдым. Соның өзінде екі пәннің мұғалімі болсам да толық жүктемеге қол жеткізе алмай келем.            

 Мұғалім мәртебесі  туралы айтатын болсам: мұғалімге  әлеуметтік жағдай жасау үшін  жалақыны көбейту керек дегендей... Біздің мектепте де Астанаға  оқуға жіберіліп жатқан мұғалімдер  бар. Соларға төлейтін шығар.            

 Пікірлерден жасалған тұжырым: Мектептің жауап берген, бермеген мұғалімдерінің көзқарастары мен пікірлерін саралай келе, түйетін ой педагог мәртебесі туралы көтеріліп жатқан проблеманы көптеген мұғалімдер біле бермейді. Білгендерінің өзі сенімсіздік танытады. Қай-қайсысын да сөзге тартсаң, мұғалім мәртебесі туралы ойды жалақы тақырыбы төңірегінен ғана қарайды. Демек, «сананы тұрмыс билеп» тұрғаны анық.

         2.2. Педагог әлеуметтік мәртебесін арттырудың жолдары         

Қазақстан Республикасы «Білім туралы» заңының бұрынғы нұсқаларында да педагог мәртебесі туралы қарастырылған болатын. Алайда, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында педагог мамандығының беделін көтеру мақсатында «Педагог мәртебесі» туралы арнайы қарастырған. Оның негізгі міндеттері: білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету және педагог қызметкерлердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды күшейту.           

 Бағдарламада проблемалар айтарлықтай көрсетілген:

• Бүгінгі таңда педагог еңбегін материалдық және моральдық жағынан ынталандыратын және оның әлеуметтік мәртебесін көтеретін барабар заңнамалық база мен жүйе құрылмаған.
• Жұмыс істейтін әрбір бесінші мұғалімнің жасы 50-де және одан да үлкен.
• Педагогтердің жалпы санынан 3 жылға дейінгі өтілі барлар – 13 %. Жыл сайынғы жас кадрлар есебінен толығу тек 2,6 %-ды құрап отыр.
• Гендерлік сәйкессіздік, кәсіп феминизациясы (81,3 % әйел мұғалімдер) байқалып отыр. Төмен жалақы (еліміздегі орташа жалақының 60 %-ға жуығы), педагог кәсібінің беделінің болмауы жоғары білікті кадрлардың бұл саладан кетуіне ықпал етеді. 2000 жылдан бастап қызметкерлер жалақысының 400 %-ға өскеніне қарамастан, оның деңгейі еліміздегі төмен деңгейлердің бірі болып қалып отыр.