Экономикалық талдаудың түрлері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5. Әдебиеттер және оқу құралдары.

 

1.  Назарбаев Н.А. Казахстан 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание президента страны народу Казахстана.

2.   Шеремет А.Д., Сайфулин  Р.С. Методика финансового анализа.-М, ИНФРАМ, 1995.

3.  Русак Н.А. Анализ  финансового положения предприятия. В учебнике "Анализ хозяйственной  деятельности в промышленности" Под общ.ред. В.И.Стражева- Минск, Вышэйшая  школа, 1995.

4.  Родионова В.М., Федотова  М.А. Финансовая устойчивость предприятия в условиях инфляции.-М, Изд-во "Перспектива", 1995.

5.  Крейнина М.Н. Анализ  финансового состояния и инвестиционной  привлекательности акционерных  обществ в промышлености, строительстве  и торговле.-М, АО "ДИС", "МВ-Центр", 1994

6.  Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния предприятия.-М, Центр экономики и маркетинга, 1995.

7.   Балабанов И.Т. Анализ  и планирование финансов хозяйствующего  субъекта. Учебн. пособие.-М, Финансы  и статистика, 1994.

8.   Бухгалтерско-аудиторский  портфель. (Книги предпринимателя. Книга бухгалтера. Книга аудитора.) /Отв. ред.Рубин Ю.Б., Солдаткин В.И.-М, "МОМИІІГЖ".

9. Артеменко В.Г., Беллендир  М.В. Финансовый анализ. Учебн. пособие.

Изд. "ДИС", НГАЭ и У, 1997. Ю.Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П. Финансовьщ анализ.-, "ПРИОР", 1996 П.О   бухгалтерском   учете.    Указ   Президента   Республики   Казахстан,

имеющий силу Закона лот 26 декабря, 1995., № 2732. 12.Стандарты бухгалтерского учета. Национальная комиссия Республики

Казахстан,-Алматы, 1996 ІЗ.Бухгалтерский анализ. Пер. с англ.- К.Торгово-издательское бюро ВНУ,

1993. 14.Введение в бухгалтерское  дело.- Пер. с англ.- К.Торгово-издательское

бюроВНУ, 1993. 15.Руководство   по   финансовому   учету,   отчетности   и   аудиту.   Первая

редакция  Центральный   и   операционный   отдел   учета  и   отчетносі

Всемирный банк, январь, 1995. Іб.Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности.

Утверждены   директором   Департамента   методологии   бухгалтерского

учета и аудита Министерства финансов РК 21.05.97, № 7 Бюллетень

бухгалтера, 1997, № 29 17.Анализ   хозяйственной   деятельности   в   промышленности.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Экономикалық талдау мазұны,пәні,міндеттері.

 

1.1 Экономикалық теорияда ең алғашқы мектеп – меркантелизм.Меркантелистердің негізгі идеясы, қоғамның басты байлығы – ақша, ал байлық көзі – айналым деп түсіндірілген.

Экономикалық теория дамуының екінші кезеңі – классикалық саяси экономия. Ол физиократтар және Адам Смит пен Давид Рикардоның нарық мектебіне бөлінеді. Меркантелистерге қарағанда  физиократтар қоғам баюының негізгі көзі – өндіріс,айналым емес дейді. Олар өндірісті кең түрде қарастырмай,ауыл шаруашылығы көлемінде қарастырады.

Экономикалық теорияның келесі даму кезеңінде А.Смит пен Д.Рикардо зерттеу ортасын жалпы өндіріске бағыттап, ал ауыл шаруашылығын оның бір саласы ретінде қарастырды. Олар классикалық анықтаманы,қоғам баюының өсуінің алғашқы шарты ретінде еркін және бәскелестік нарықтық экономика деп түсіндірді.

Экономикалық теорияның тарихи даму барысында идеологияландыру проблемасы болды. Меркантилистер сатып алушылардың мүддесін қорғаса, классиктер – капиталистердің мүддесін қорғаған.

Экономикалық теорияның идеологияландыру кең таратқан – марсистер. Олар теориялық ашық түрде жұмысшы табының мүдделерін қоғауға бағытталған. Сондықтан экономикалық ілім оны пролетарлық саяси экономия деп атаған. Ол теорияның негізгі постулаты- барлық экономикалық өндіріс құралдарына қоғамдық меншік және еңбектенушілер мүддесі негізінде орталықтандырылған жоспрлы басқарулы.

Экономикалық ғылымының қазіргі мектебінің екі бағыты бар:

1. Неоклассикалық.
2. Кейнсандық.                                                                 

Олардың дискуссиясының негізгі мәселесі – мемлекеттің экономикалық рөлі болды. Неоклассикалық бағытты қолдаушылар, экономикалық даму тимді болу үшін мемлекеттің араласуы шектеулі болуы қажет деп тұжырымдайды. Ал,кейнсшілер, керісінше экономиканың прогрессивті  даму үшін мемлекеттің бақылауы макрореттеу әдістері арқылы жүзеге асуы керек деп тұжырымдайды.

Экономикалық теорияның негізгі – адамдардың шектеулі ресурстар әлеміндегі  экономикалық тәртібін, материалдық игілік пен қызметті өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну кезіндегі экономикалық қатынас жүйесін қоғам дамуының барлық сатысын зерттеп,оқыту болып табылды. Саяси экономия – таптық ғылым. Ол белгілі бір таптың экономикалық қатынасын,мүдделерін зерттейді. «Экономикс»түсінігі экономика ғылымында «экономикалық теория» түсінігіне жақын, бірақ ол ғылым нарықтық шаруашылықты, яғни нарық жүйесінің обьектілерін зерттейді.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Экономикалық талдаудың әдісі мен тәсілдері.

 

2.1 Экономикалық  құбылыстарды ғылыми тануда экономикалық теорияны  зерттеудің келесі әдістері пайдаланылады:

    А)  Талдау және жинақтау әдісі – әлеуметтік – экономикалық қ ұбылыстарды бөлімдер арқылы зерттеу ( талдау ), ( синтез ) өзара байланыс және өзара тәуелділікті жинақтау.

   Б) Ғылыми абстракция әдісі – кез келген түсінікті абстракция немесе категория арқылы анықтау.

   В) Тарихи және логиқалық әдіс – экономикалық процестердің тарихи кезендері мен оларды логикалық түсіндіруді зерттеп, соны жалпы бағалау және қорытындылау.

   Г) Индукция және дедукция әдісі – жеке фактілердің жалпыға әкелуі ( индукция)  , ал жалпы жағдайдан жеке қорытындылар жасау ( дедукци ).

  Д) Сандық және сапалық талдау әдісі – экономикалық теорияда статистикалық көрсеткіштерді, математикалық әдістерді,экономика – математикалық модельдеуді өндірістік қатынастар жүйесінде сапалық өзгерістерді анықтауда кең көлемді пайдалану.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Экономикалық талдауды ақпаратпен қамтамасыз ету.

 

1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізгі қаржылық есеп беру болып табылады.

ҚР Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы № 2732 «Бухалтерлік есеп туралы» заң күшті бар Жарлығына сәйкес, 1998 жылдан бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады:

1. Бухгалтерлік баланыс;
2. Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтежесі туралы есеп ;
3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп.

Онда сонымен қатар түсіндірмен хат болады.Түсіндірме хатта, берілген субьектінің есеп және есеп берудің қандай саясатын ұстап отырғандығы және қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар жазылуы тиіс.Мысалы, оған субьектіге әсер етуші тәуекел мен белгізсіздік туралы, қаржылық есепте жазылған міндеттемелер туралы түсініктер жазуға болады. Нарықтағы географиялық сегменттер,сомалық ерекшеліктер,қызмет түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәлімдемелер және басқалары қосымша  ақпарат ретінде қарастырылады.

Қаржылық есеп негізінен өтелген жағдайлардың қаржылық нәтежелерін және де кәсіпорын үшін инвестициялық шешімдер мен несие беру бойынша шешімдерді шешу үшін , сондай – ақ субьектінің болашақтағы ақша ағымдарын және осы  субьектіге сеніп тапсырылған ресурстар мен басқарушы органдардың жұмыстарымен байланысты ресурстар мен міндеттемелерді бағалау үшін қажетті пайдалы ақпараттарды сипаттайды.

Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субьектілерінің қызметі жөнінде қаржылық ақпараттардың жүйелендірген бірден – бір көзіне, әр түрлі ұйымдық – құқықтық нысандарындағы шаруашылық субьектілерінің өзара негізгі байланысына және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті аналитикалық есептердің ақпараттық базасына айналды.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік баланс атқарады.

Баланс – есепті жылдың басындағы және соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипттайды және маңызды қызметтер атқарады.

Бухгалтерлік баланс – қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып ,ол есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын,ағымдағы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін, меншіктік капитал мен міндеттеменің қолда барын, дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несие қабілеттілігін анықтауға мүмкіндік береді.

Баланыс көрсеткіштері кәсіпорынның капиталын орналастыру тиімділігін, оның ағымдағы және алдағы кезеңдегі шаруашылық қызметке жету ,қарыз көздерінің көлемі мен құрылымын, сондай – ақ оларды ынталандыру тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.Осылайша, бухгалтерлік баланс талдау үшін және кәсіпорының қаржылық жағдайын бағалауда ақпараттың ең қажетті түрі болып табылады.

Актив дегеніміз – бұл өткен жағдайлардың нәтижесінде кәсіпорынмен бақыланатын және болашақта кәсіпорынға экономикалық табыс әкелетін ресурс.

Пассив дегеніміз – бұл өткен жағдайлардан пайда болған кәсіпорынның ағымдағы міндеттемесі.Оны өтеу экономикалық табыс алумен байланысты кәсіпорын төмендейді.Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады,оның төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің үздіксіздігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4. Экономикалық талдаудың түрлері.

 

1. Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырады.Олардың ішінен алты негізгі әдісі бөліп қарастыруға болады:
1. Көлденең талдау;
2. Тікелей талдау;
3. Трендтік талдау;
4. Салыстырмалы талдау;
5. Факторлық талдау;
6. Қаржылық коэффициенттер әдісі.

Көлденең ( уақытша ) талдау – есеп берудің әрбір позициясын өткен кезеңімен салыстыру. Ол өткен кезеңдегімен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының абсолюттік және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға мүмкіндік береді.

Тікелей ( құрылымдық ) талдау – әрбір есеп позициясының жалпы нәтежеге тигізетін әсерін айқындай отырып, қорытынды қаржылық көрсеткіштердің құрылымын анықтау.

Трендтік талдау – барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік жыл деңгейінен, бірқатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырмалы ауытқуын есептеуге негізделген.

Коэффициенттер – салыстырмалы шамалар болып табылады ,оларды есептау кезінде шамалардың біреуін бірлік ретінде алып, ал екіншісін бірлікке қатынасы ретінде көрсетеді.

Салыстырмалы ( кеңістіктік ) талдау – бұл фирмалардың ,еншілес фирмалардың, бөлімшелердің және цехтардың жекелген көрсеткіштері бойынша есебінің құрама көрсеткіштерін шаруашылық ішіндегі талдау сондай – ақ берілген фирманың көрсеткіштерін орташа салалық және орташа жалпы экономикалық мәлеметтер бар бәсекелес фирмалардың көрсеткіштерімен салыстырғандағы шаруашылық аралық талдау болып табылады.

Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың ( себептердің ) қорытынды көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік ( анықтау ) немесе реттелмеген  тәсілдері  көмегімен талдау.

 

 

 

 

 

5. Аналитикалық жұмыс ұйымдастыру.

 

1. Экспресс – талдау үшін аналитикалық көрсеткіштер жүйесі

 

Талдау  бағыты	Көрсеткіштер
1	2
1.Шаруашылық субьектісінің экономикалық потециалын бағалау
1.1 Мүліктік жағдайды жалпы бағалау	Активтердің жалпы құны ( жалпы капитал – валюта, баланс жиыны); Өндіріс мүліктің құны; Негізгі құралдардың құны және олардың активтердің жалпы құнындағы үлесі; Негізгі құралдардың тозу коэффициенті
1.2 Қаржылық жағдайды бағалау	Меншіктік капитал және оның жалпы капиталдағы ( тәуелсіздік коэффициенті ) үлесі; Қатыстырылған және меншік капиталының арақатынасының коэффициенті; Ағымдағы өтімділік коэффициенті; Ағымдағы активтердегі меншікті айналым қаражаттарының үлесі; Қорларды жабу ( өтеу ) коэффициенті.
1.3 «Осал» баптардың болуы	Жабылмаған зиян; Қамтамасыз етілмеген несие.