Амин қышқылы

 

Сабақтың жоспары

 

  I. Сабақтың тақырыбы:   §5. Гомологтар мен изомерлер.

 Сабақтың  мақсаты: 

1. Білімділік: Оқушылардың назарына «гомология, гомологтық қатар, изомерия» ұғымдарын түсіндіріп, қалыптастыру.

                          2. Дамытушылық: Көміртек қаңқасының изомериясын, класаралық изомерияларға мысалдар келтіріп құрылымдық формуласын үйрету.

        3.Тәрбиелік: Тармақтарға бөліну барысында нәтижеге жету үрдісіне көз жеткізу.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ.

          Сабақтың әдісі: Лекция , түсініктемелік конспект жазу.

          Пәнаралық,  сабақаралық байланыс: физика

              Сабақтың жабдығы: 

 1. Қ.Н. Сақариянова, М.Б. Усманова, Б.Н. Сахариева, Р.С  Рақышева.«Химия», оқыту әдістемесі; Алматы «Атамұра» 2005 жыл.

2.   Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова  «Химия» (қоғамдық-гуманитарлық  бағыт) Алматы «Мектеп» 2007 жыл.

3. Кожарева М.Е. «Химиядан анықтамалық  материалдар» Жоғары оқу орнына  түсуші талапкерлерге; Алматы  «Өнер» 2004 жыл.

4. 1 кесте Алкандар мен бір  атомды қаныққан спирттердің  гомологтық қатарлары.

5. 1-сызбанұсқа (изомерия)

    II. Сабақтың барысы.

      Ұйымдастыру: Оқушылармен сәлемдесу, оларды тізім бойынша түгендеу. Сабаққа дайындықтарын тексеру.

2. Үй тапсырмасын сұрау: 

1. Гибридтену және орбиталь  дегеніміз не?

2. Гибридтену қалай жүзеге асады? (sp³ , sp² , sp)         

3.  А.М.Бутлеровтың түсіндіруінше  «химиялық құрылыс  » дегеніміз  не?

III. Жаңа сабақ:  Ең алғаш ұқсас топ ретінде бір атомды қаныққан спирттер қатары белгілі болды. 1842 ж. Я.Шиль химик спирттердің бір мүшесінен келесіне өткен сайын қайнау температурасының біртіндеп артатындығын анықтаса, бір жылдан соң фрацуз химигі Ж.Дюма бір-бірінен СН₂ тобына айырмашылығы бар қаныққан қышқылдар қатарын анықтады.

  Ал 1844 жылы Шарль Жерар бұл  құбылыстар органикалық құбылыстарға  тән жалпы заңдылықтардың бір  көріністері екендігін атап көрсетіп,

« гомология » терминін енгізді.

   Құрылысы және соған байланысты қасиеттері ұқсас, бір-бірінен бір немесе бірнеше СН₂  - тобына айырмашылығы бар қатарды гомологтық қатар деп атайды. («Гомос» - бірдей, «логос» - орын ). Ал СН₂ тобын гомологтық айырымы деп атайды.

    Гомологтық қатар   дегеніміз біртұтас ұғым. Бұл қатардағы заттардың құрылыстары ұқсас болуы мен бірге молекула құрамдары жақын, қасиеттері ұқсас болады.

 

 

                                1- кесте

Алкандар мен бір атомды қаныққан спирттердің гомологтық қатарлары

 

Молекулалық формуласы	Атауы	Қайнау, t0С	Молекулалық формуласы	Атауы	Қайнау, t0С
СН4 С2Н6 С3Н8 С4Н10 С5Н12	Метан Этан Пропан Бутан пентан	-164 -88,7 -42,1 +0,6 +36	СН3ОН С2Н5ОН С3Н7ОН С4Н9ОН С5Н11ОН	Метанол Этанол Пропанол Бутанол пентанол	+65 +78 +97 +117 +138

 

 Органикалық қосылыстарға тән  тағы бір құбылыс- изомерия құбылысы. Ең алғаш рет «изомерия» ұғымын ғылымға енгізген – Швед ғалымы И.Я. Бецелиус. Ол құрамдары бірдей, біраққасиеттері әртүрлі жүзім және шарап қышқылдарын тапқан еді. Міне осы кезден бастап, құрамдары бірдей, бірақ қосылыстары әр түрлі болғандықтан, қасиеттері де өзгеше болатын заттарды изомерлер деп атайды. «Изомерия» деген ұғым – гректің изос – «бірдей», «біркелкі», мерос- «бөлшек», «бөлік» деген сөздерінен біріктірліп алынған.

 

1. сызбанұсқа 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           2 - кесте

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV. Сабақты бекіту:

      Үйге тапсырма беру:

§ 5.Гомологтар мен изомерлер 21-23 беттер;      

         Пәнге  белсене қатысып сұрақтарға  тиісті жауап бергені үшін, үй  тапсырмасын дәптерге жазбаша  орындап және сыныпта айтқаны  үшін бағалап сынып журналына,  оқушы күнделігіне қою.

V. Қорытындылау: Құрылыстары және қасиеттері ұқсас, бірақ құрамы жөнінен бір-бірінен бір немесе бірнеше – СН ₂ - топтарына айырмашылығы бар органикалық заттар қатарын гомологтар деп атайды.

 Молекула құрамы бірдей, бірақ құрылыстары әр түрлі болғандықтан, қасиеттері де –згеше болатын заттарды изомерлер деп атайды.   

 

 

       Бақылау жұмысы 

 

Цель: Определить уровень сформированности и полученных знаний по теме «Амины. Аминокислоты. Гетероциклические соединения. Белки. Нуклеиновые кислоты»

1 вариант 

1) 1)За счёт каких сил образуется  вторичная структура ДНК, двойная  цепь ДНК?  
2)  
3) 2)Осуществить следующие превращения:  
4) метан→ацетилен→бензол→нитробензол→анилин→2,4,6-триброманилин.  
5)  
6) 3)При взаимодействии 2-аминопропионовой кислоты массой 44,5г с гидрооксидом натрия образовалась соль массой 50г. Рассчитайте массовую долю выхода соли от теоретически возможного.  
7)

2 вариант  
1)Успехи в синтезе белка.

2)Осуществить следующие превращения:  
этан→этен→ этин→бензол→нитробензол→анилин.

3)Какая масса соли образуется  при взаимодействии раствора  аминоуксусной кислоты массойраствора 150г. с массовой долей кислоты  30% и раствора гидроксида натрия  содержащего 30г NaOH.

 
3 вариант 

1) Успехи в синтезе нуклеиновых  кислот.

2)Осуществить следующие превращения:  
Карбид кальция→ацетилен→бензол→нитробензол→анилин→хлоридфенил аммония.

3) Какая масса анилина может  быть получена из 492г. нитробензола, если массовая доля выхода  анилина составляет 90%.

Критерии оценки:  
Оценка «5»-выполнено 1,2,3  
Оценка «4»-выполнено 2,3  
Оценка «3»-выполнено 1,2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       Аминқышқылдары дегеніміз – молекула құрамында көмірсутек радикалымен байланысқан амин тобы – NH₂ және карбоксил тобы – СООН болатын заттар.

    Жалпы формуласы: (NH₂)_m R (СООН)_n

n, m – көбіне 1-ге немесе 2-ге тең болады.

 Аминқышқылдары  құрамындағы:

а) Функционалдық  топтардың санына қарай жіктеледі:

 

NH₂ – R – COOH;             (NH₂)₂ – R – COOH           NH₂ – R – (СООН)₂

моноаминдикарбон         диаминмонокарбон           моноаминдикарбон

     қышқылы                      қышқылы                              қышқылдары

     ә) амин тобының орналасуына  қарай жіктеледі:

 

                                    О

     y        B       L        //

Н₃С – Н₂С – НС – С

                                   \

                     NH₂      ОН                  L – аминқышқылы

 

                                  

                                    О

   y        B       L        //

Н₃С – Н₂С – НС – С

                                   \

                    NH₂        ОН                 B  – аминқышқылы

 

 

  Амин қышқылдарының кейбір  өкілдері

 

Қышқылдардың аты	Формуласы
Аминсірке Аминпропион Аминмай Аминвалериан Аминкапрон Аминэнант	H2N – CH2 – COOH   H2N  – CH2  – CH2 – COOH   H2N – CH2  - CH2 – CH2 – COOH   H2N – CH2 – CH2 – CH2  - CH2 - COOH    H2N – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – COOH   H2N – CH2 – CH2 – CH2 –CH2 – CH2 – CH2 – COOH

 

Изомериясы:

 а) көміртек тізбегі изомері:

                                                                          

                                                                                         NH₂

                                                                                   y      B    L

B амин - B – метилмай қышқылы                      H₃C – C – CH₂ - COOH

 

                                                                                          CH₃

 

 

ә) орынбасушылар орнына байланысты изомер:

   y      B       L

               Н₃С – СН – СН - СООН

 

                                                          NH₂     CH₃

B – амин – L – метилмаймай қышқылы

 

б) класс аралық изомер:

  

  B – аминпропион қышқылының                                   О

    метил эфирі                                           B    L         //

                                                               Н₃С – СН – С

                 \

                 О СН₃

 

Алынуы:

аминқышқылдарын көбіне белоктарды гидролиздеу  арқылы алады, ал қоспадан бөліп алу  үшін хромотаграфия әдісі қолданылады. Синтездік алыну әдісі органикалық  заттар арасындағы генетикалық байланысқа негізделген:

      СН₃СООН + Сl₂ ¦ СН₂ – СООН + НСl

                                    

сірке қышқылы           Сl

                                       хлорсірке қышқылы 

 

       СН₂ – СООН + NH₃ ¦ CH₂ – CООН + НСl

 

     Cl                                    NH₂

  хлорсірке қышқылы         аминсірке қышқылы

 

    Физикалық қасиеттері. Аминқышқылдары – суда еритін түссіз кристалл заттар, балқу температурасы 230-300°С. Көпшілік B – аминқышқылдарының дәмі тәтті болады.

 

    Химиялық қасиеттері:  Аминқышқылдарында екі түрлі функционалдық топтар болғандықтан, химиялық қасиеттерін төмендегідей жіктеп қарастырамыз:

 

H2N

COOH

                                           

                                               

                                                     – R –

Қышқылдық қасиеттер (карбон қышқылдары тәрізді)

Негіздік қасиеттер                                                                                                       (аминдерге тән)

                                    

                                                 

 

 

 

1. Негіздермен әректтесуі  (қышқыл ретінде):

 

Н₂С – СООН + NаОН ¦Н₂С – СООNа + Н₂О