Коммерциялық банктердің активтерін стратегиялық басқарудың шетел тәжірибесі және оны жетілдіру жолдары

Банк табыстылығының негізгі көрсеткіштердің бірі меншікті капиталдың қайтарымдылығын сипаттайтын көрсеткіш:

К1 = (пайда/акционерлік капитал)*100%

Бұл коэффициент акционерлік капиталдың 1 теңгесіне келетін пайданы көрсетеді. Акционерлік капиталдыны арттыруға меншік қаражаттарды қосу арқылы жетуге болады. Банк құрылтайшылары осы көрсеткішке сүйене отырып, өз қаражаттарын орналастыру жөнінде шешімдер қабылдау алады.

Банк табыстылық К1 көрсеткіштері актив пайдалылығы К2 мен капиталдың жеткілік коэффициентіне тәуелді. Бұл көрсеткіш мына формула (2.3.3) арқылы көрінеді:

Пайда/капитал = (пайда/актив) * (актив/капитал) немесе К1 = К2 * К3 (2.3.3)

Жоғарығы формуладан осндай нәтиже жасауға болады: банк харекетінің табыстылығы активінің жұмыс қабілеттілігіне тікелей байланысты болса, капитал жеткіліктілігіне кері байданысты. Осы жағдайдан банктің қызметі қауіпті шегінде жұмыс істеуі пайдалы екендігі анықталса.

Қазіргі таңда К1 жеткілікті каптиалдың есебінен өсуі шектеулі, өйткені активтің өсуі ресурс базасымен қамтамасыз етілу керек. Бірақ бәсекелес жағдайындағы көптеген банктер капитал мен актив қатынастарын тиімді деңгейге жеткізе алмайды. Сонымен бірге пассив құрылымындағы меншікті қаражаттар үлесінің үлкен болуы банк ресуртар құнының төмендеуіне, ал бұл пайдалылықтың өсуіне әкеледі. Сондықтанда банктер жоғарғы пайданы төмен табыс маржасынанда да ала алады.

Табыстылықтың резервісі активтің пайдалылығы болып табылады. Бұл көрсеткіш актив операцияларының пайдалылығын және 1 теңге активке қанша пайда келетінін көресетеді.

Актив операцияларының рентабелділігін өсірудегі банк жұмысының негізгі бағыттары төмендегі екі көрсеткш арқылы анықтауға болады:

Пайда/актив = (пайда/актив) * (актив/табыс) немесе K2 = К4 * К5

Актив пайдалылығы актив табыстылығына және банк табысындағы пайда үлесіне К4 тікелей тәуелді. Әр көрсеткіштің тербелісін талдау арқылы және әр қайсысы қаншалықты дәрежеде актив пайдалылығына К5 әсер есептеуге мүмкіндік береді. К4 коэффициценті банк харекетінің активтерді орналастыру тиімділігі табысалу мүмкіндігі жағынан сипаттайды:

К4 = табыс/актив = (пайыздық табыс/актив) + (пайыздық емес табыс)/актив немесе К4 = Т1 + Т2

Т1 көрсеткіші жеке-дара актив операцияларының табыстылық деңгейіне, несие портфелінің құрылымына және актив соммасындағы несиелік активтер үлесіне әсер етеді.

К5 коэффициенті банктің өз шығысын бақылай алу мүмкіндігін көрсетеді:

К5 = пайда/табыс = (табыс-шығыс-салық) = (табыс/табыс) – (салық/табыс) - (пайыз емес шығыстар/табыс) – (пайыздық шығыстар/табыс) немесе

K5 = 1 – P1 – P2 – P3

Формулада көретіндей әр фактордың табыс үлесіде аз болған сайын К5 коэффициенті соншалылықты үлкен болады.

Жиынтық табыс үлесіндегі пайданың төмендеуі пайыздық және пайыздық емес шығыстар үлкен әсер етеді. Нақты пайыз шығысының төмендеу деңгейі несие ресурстарына төленген пайызында іздеу керек.

Актив пайдалылығының факторлық талдауы 6.2 суретінде көрселген. Суретте көрселілген факторлар банк басшылығы тарапынан қатаң тәртіп бақылауға алу керек, өйткені бұл арқылы банк харекетінің нәтижесі қалай жоғарлатуын түсіндіреді.

Коммерциялық банк табыстылығын факторлық талдауға сүйене отырып, пайдалылықты түсіртетін факторларды анықтауға мүмкіндік береді. Оларға: депозиттерге төленетін пайыздар, әкімшілік – шаруашылық шығыстар, бюджетке төлемдер, несиені сызып тастауға арналған резервтер. Банк табыстылығын арттыру резервінің активті пайдалану тиімділігінің өсумен және шығысының азаюымен түсіндіруге болады. Табыстылық негізінде банктің пассивтік операциялар құрылымын халық, кәсіпорын және ұйымдар салымын тартуға бағытталу қажет.

Активті тиімді пайдалану жолдардың бірі «жұмыс істейтін» активтерді өсіру мақсатында несие портфелінің құрылымын жақсарту болып табылады. Сонымен қатар банк табыс көзіне банктік қызмет үшін төленетін төлемдер, комиссиялар және салымдар жатады.

Актив рентабелділігі харекетін сипаттайтын шынайы көрсеткіші емес, өйткені барлық активтер табыс әкелмейді.

К6 = (пайда/табыс әкелетін активтер)

Бұл формула арқылы 1 теңге табыс әкелетін актив операцияларына келетін пайда көлемі анықталады.

К2 мен К6 екеуінің айырмашалығы арқылы табыс әкелмейтін актив операцияларын азайтып рентабелділікті көтеруге нақты мүмкіндіктер береді. Ең біріншіден бұл имммобилизацияланған меншікті қаражатқа қатысты. Несиелік ресурстарды тартылған қаражаттардан құрайтын банктерге бұл көрсеткіштерді абсолютті түрде теңестіре алмауына байланысты, яғни табыс әкелмейтін формада ұстауына мәжбүр. Батыстық тәжірибеде К –ні инвестициялық рентабелділік, ал К актив рентабелділігі деп атайды. Несие операцияларының табыстылығын көрсететін көрсеткіш несие рентабелділігі:

Операциялық харекеттен түсекен пайда/ жалпы берілген несие соммасы

Соның ішінде: ұзақ мерзімді несиеден түскен опер харекеттен түскен пайда / ұзақ мерзімді несие соммасы және қысқа мерзімді несиеден түскен опер харекеттен түскен пайда / қысқа мерзімді несие соммасы

Бұл көрсеткіш 1 теңге берілген несиеге келетін пайда көлемін көрсетеді. Банк шығысының тиімді жұмсалуын есептеу үшін көбінесе пайданың жалпы банктік шығыс соммасына қатынас арқылы анықталады. Осы көрсеткіш 1 теңге шығысқа қанша пайда келетінін көрсетеді.

Рентабелділік көрсеткіштерін талдау кезінде банк харекетінің арттыру резервтерін анықтауға болады. Баланс баптарын топтастыру актив операцияларының табыстылығын және пассивтегі ресурстар құнын есептеп білуге мүмкіндік береді. Талдау үрдісінде баланс пассивіндегі баптарды ресурстар құнының жоғарлау жағына, ал актив баптарын жүргізіп жатқан операциялық табыстылығының төмендеу жағына орналастыру керек. Осы арқылы рентабелділігі қандай операциялардан түсуін анықтайды.

Банкінің меншікті капиталы арзан ресурс ретінде қарастырылып, табыс әкелмейтін активтер қатарына жатқызылады. Меншікті қаражатты несиелендіруге пайдалану ресурс құнының арзандауына , ал банк операцияларының пайдалылық деңгейінің өсуіне әкеледі. Сондықтанда меншікті капиталдың көп болуы табыс маржасының төмен болуына қарамастан рентабелділік деңгейін өсіреді.

Банк рентабелділігі мен пайдалылықтың өзара кері көрсеткіш екендігін ұмытпау керек. Пассивтегі төмен телемді ресурс үлесінің үлкен болуы рентабелділіктің жоғары болуына, ал өтімділіктің төмен боуына жағдай жасайды. Керісінше, табыс әкелмейтін активтердің көп болуы рентабелділіктің болуына, ал өтімділіктің жоғары болуына әкеледі.

Пайда резервтерінің өсуін және шығыстың төмендеуін есепке ала отырып жалпы рентабелділік деңгейін анықтауы төмендегідей:

Rжал = (баланстық пайда + пайда резервінің өсуі) /(нақты шығыс – эконом резервтері )

Резервтер өсуін пайда мен рентабелділікті мобилизациялау үшін несие салымдарын қатаң бақылауға алынып және өсу мүмкіндіктерін ашып, банк шығыстарының зерттеуін тұрақты түрде жүргізілуі қажет.

Коммерциялық банк харекетінің рентабелділігін талдау акционерлер мен салымшыларға дұрыс ақпараттың берілуін қамтамасыз етеді. Шынайы бағалау тек инфляция қарқынын есептеу арқылы жетуге болады. Сол себепті банк рентабелділігі нақты және номиналды түрде өзгере алатынын ескеру керек.

 Номинал рентабелділігі Rн = g * b, g – левердж, актив пен капиталдың өзара тең қатынас; b – активтің номиналды пайдасы.

Нақты рентабелділік Rр = g * a; a - активтің нақты пайдасы.

Номинал нәтижесі нақты және инфляция қарқынының (r) қосындысына тең. Сондықтан номинал рентабелділік нәтижесін нақты баға мен инфляция қарқынының көрсеткішін пайдалану арқылы анықтауға болады:

Rн=(1+Rр)(1+r) – 1

Осыдан активтің номинал рентабелділігін есептеп шығаруға болады:

b=((1+Rр) (1+r))/g

Қорытындылай келе активтің номинал рентабелділігі (b) нақты рентабелділік (Rр) деңгейіне, инфляция қарқынына (r) және леверджге (g) тәуелді. Осы тәуелділіктерді банк басшылығы рентабелділік пен акция бойынша алынатын дивидендтерді жоспарлағанда ескеру керек.

Егер инфляция деңгейі нөлге тең болса, банк активінің номиналды және нақты рентабелділігі өзара тең болады. Сондықтанда елдегі инфляция жағдайында банк өзінің харекетін соған бейім жүргізу тиіс. Қазіргі таңда банк рентабелділік деңгейі 10% жоспарласақ активтің номиналды пайдалылығы 0.5%, левердж 20% болу керек болса, инфляция болмаған жағдайда а = 0.005 / 20*100

Мысалы, инфляция деңгейі 30% жағдайында банк өзінің рентабелділігін бұрынғы жағдайда сақтап қалу үшін қандай болу керектігін есептеп көрейік:

b = ((1+0.1)(1+0.3)) / 20 = 0.0215 (2.15%)

 

Активтің номиналды пайдалылығы келесі түрде бейнелене алады: b=m*d; m – актив табыстылығы; d- табыстағы пайда үлесі;

Активтің табыстылығын m = b/d қарастыруға болса, онда

 m = ((1+Rр)(1+r)-1)/(d * g)

 Формуладан көрінетіндей банктің шығыс бабының көп болуы, соншалықты активтің номиналды пайдалылығының қажетті деңгейіне жетуді талап етеді. Банктің көрсетілген нақты рентабелділік деңгейіне жетуі жоғарғы инфляция, төменгі левердж және банк табысындағы жоғарғы пайда үлесі арқылы орындалады. Сонымен бірдей банк рентабелділігіне әр түрлі жолмен және керісінше, бірдей мүмкіндікпен әр түрлі рентабелділік нәтижесіне жетуге болады.

Көрсетілген рентабелділікті талдау тәсілі банк пайдасын жоспарлағанда қолдануға болады.

 

2.3 «Eyрaзиялық бaнк» АҚ-ның активтерін талдау және бағалау

 

     Бүгiнгi күнi «Eyрaзиялық бaнк» AҚ Қaзaқстaндaғы iрi бaнктeрдiң ондығындa, жәнe тeз дaмып кeлe жaтқaн бaнктeр қaтaрынa жaтaды.

  «Eyрaзиялық бaнк» AҚ Қaзaқстaн Рeспyбликaсының Ұлттық Бaнкiндe 1994 жылдың 26 жeлтoқсaнындa тiркeлгeн. 1995 Банктің 95,6 млн. теңге сомасындағы акцияларының бірінші эмиссиясы тіркелді. Банктік операцияларды жүргізуге бас лицензия алынды.

1996 Акциялардың екінші эмиссиясы  тіркелген, оның нәтижесінде Банктің  Жарғы капиталы 1360,6 млн. теңгеге  дейін өсті. Қазақстан қор биржасының мүшесі болды.

Мемлекеттік бағалы қағаздармен жұмыс жөнідегі бастапқы дилер қызметін орындау туралы шарт жасалды.Бағалы қағаздар нарығында брокерлік және дилерлік қызметті іске асыруға құқық беретін № 20030007 1-ші санатты мемлекеттік лицензия алынды. «Еуразиялық банк» АБ-ті «Еуразиялық банк» ЖАҚ-на қайта тіркеу.

1997 Номиналды ұстаушы ретіндегі  клиенттер шоттарын жүргізу құқығымен  мемлекеттік БҚ брокерлік және  дилерлік қызметпен айналысу  туралы № 20030124 мемлекеттік лицензия  алынды.SWIFT (Дүниежүзілік Банкаралық Қаржылық Телекоммуникациялар Қоғамы) мүшесі-қатысушысы болды. 

1998 № 20060007 кастодиандық қызметпен  айналысуға мемлекеттік лицензия  алынды.

1999 Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының  мүшесі болды.Банк-кастодиан ретіндегі  қызметін бастады.

2013 жылғы 15 наурызда Батыс Қазақстан ЖОО-ның студенттері мен түлектері арасында өткізілген «Сарапшы 2013 - Аналитик 2013» конкурсының нәтижелері қорытындыланды. Студент жастарды банк саласының жоғары кәсіпқой басқарушыларына дайындауды мақсат еткен бұл конкурсты өткізу бастамасын көтерген Еуразиялық банктің Future 25 жобасының жас және ынташыл қатысушылары.

2013 жылғы 12 наурызда «Интерфакс - Казахстан» АА баспасөз орталығында Қазақстан Республикасында тұтынушылық ритейл нарығын дамытуға арналған «Еуразиялық банк» АҚ, Alser сандық техника дүкендер желісі мен Visa International халықаралық төлем жүйесімен бірлескен баспасөз конференциясы өткізілді. «Еуразиялық банк» АҚ пен ритейл мамандары осы жылы тұтынушылық нарықта экономиканы қалпына келтіруге және жаңа банктік өнімдер пайда болуына байланысты серпіліс болады деп болжауда. Баспасөз конференциясында «Еуразиялық банк» АҚ басқарушы директоры Бертран Госсар мәлімдегендей, ағымдағы жылдың 1 қаңтарында қазақстандық екінші деңгейдегі банктердің тұтынушылық кредиттер портфелінің көлемі 1 526 574 млн теңгеге жетті. Жылдық өсім 41,2% құрады.

 

Кесте -7

Евразиялық банктің қаржылық көрсеткіштері (мың тг)

Көрсеткіші	2012 жылға	2013 жылға	2014 жылға
Жарғылық капиталы	30 110 207 мың теңге	30 110 207 мың теңге	30 110 207 мың теңге
Меншікті капиталы	32 245 301 мың теңге	58 818 364 мың теңге	60 551 039 мың теңге
Жиынтық активтері	369 6615 408 мың теңге	588 633 408 мың теңге	666 761 545 мың теңге
Таза пайда	6 494 937	13 146 181 мың теңге	1 356 927 мың теңге
Жай акцияның теңгерімдік құны	3 442,23 теңге	3 442,23 теңге	3 547,58 теңге
ROA	2,23%	2,23%	0,20%
ROE	22,35%	22,35%	2,24%
Ескерту: http://www.kase.kz мәліметтерінен алынға

 

Банктің 2014 жылғы жиынтық активтері 666 761 545 мың теңге жетті.банктің жылдан жылға активтерінің бітіндеп өсіп келе жатқанын байқаймыз.

Тұрaқтылық, қaржылық сeнiмдiлiк, клиeнттeргe қызмeт көрсeтyдiң жoғaры сaпaсы жәнe eң зaмaнayи бaнктiк тeхнoлoгиялaрды eнгiзy – Eyрaзиялық бaнк жұмысының iргeтaсы. Бaнк iрi кoрпoртивтiк клиeнттeргe дe, шaғын жәнe oртa кәсiпoрындaрғa дa, жeкe тұлғaлaрғa дa ұзaқ мeрзiмдi жәнe сeнiмдi әрiптeс бoлyғa тырысaды.