«Восток молоко» корпорациясының қаржылық стратегиясын жетілдіру

Толық өзіндік құнды анықтау кезінде біз бір қадамдық емес, екі қадамдық модельді ұсынамыз (коммерциялық және басқарушылық шығындарды көрсету), бұл аталған шығындарды нақтырақ қадағалауға мүмкіндік береді. Бұл ұсыныс кәсіпорынның қызметін негізгі және басқа да деп бөлу арқылы жалпы (бухгалтерлік) немесе салыққа дейінгі табысты қалыптастыру модельіне де қатысты.

Шығындарды, түсімді және табысты жоспарлау процессінде  қаржылық менеджменттің кейбір тәсілдері қолданылуы мүмкін, мысалы, «Шығын - Көлем – Табыс» байланысы, банкроттыққа ұшырау ықтималдығын, сезімталдығын бағалау және 50%  ережесін.

Табысты қалыптастыруды басқару шығындарды өндіріс көлеміне тәуелділігіне байланысты тұрақты және ауыспалы болып бөлінуінде.  Бұл мақсаттарға жету үшін пропорциялау әдісін қолдануға болады, олар:

• нақты бір өнім түріне  (немесе жалпы жылдық шығындар сомасы) өндіріске кететін шығындардың жалпы сомасын анқтау;
• тұрақты және ауыспалы шығындардың жалпы сомасын анықтау және оларды 100% деп қабылдау;
• жалпы шығындар сомасынан тұрақты (ауыспалы) шығындардың үлесін анықтау;
• тұрақты және ауыспалы шығындардың үлесі бойынша аралас шығындарды бөлу;
• тұрақты және ауыспалы шығындардың жалпы сомаларын анықтау.

 Шығындарды тұрақты  және ауыспалы деп бөлу операциондық  талдау жасауға мүмкіндік береді.

 

Кесте 1

«Восток молоко» корпорациясының 2010 жылға 2,5 % және 4 % сүт өнімін өткізудің тиімділігінің операциондық талдау

Көрсеткіштер	Есептеу үлгісі	Сүт 2,5%	Сүт  4%
1	2	3	4
Өнімді өткізуден түскен түсім, мың.тг.	1 а) * 1 б)	291123,8	211536,6
1 а) көлем, тн.		2911238	1692293
1 б) баға, тг/тн		100	125
2. Ауыспалы шығындар, барлығы		89370,1	94817,4
2 а) 1 өнім бірлігіне ауыспалы  шығындар	2/1а)	306,98	560,29
3. Жалпы маржа, мың. тг.	1 – 2	201753,7	116719,2
4. Тұрақты шығындар, мың. тг.		66777	67280
5. Табыс, мың.тг	3 – 4	134976,7	49439,2
6. Операциондық тұтқаның  тиімділігі	3/5	1,49	2,36
7. Жалпы маржаның коэффициенті	3/1	0,69	0,55
8. Рентабельділік порог)	4/7	96778,26	122327,27
9. Қаржылық тұрақтылық (прочность)қоры (запас)	1 – 8	194345,54	89209,33
9 а) қаржылық тұрақтылық (прочность) қоры, %	9/1*100	66,76	42,17

 

«Восток молоко» корпорациясының 2009 жылғы 2 өнімі бойынша операциондық талдау жүргізілді. Бұл талдауға сүттің 2,5%  бен  4%-дық сүт өнімдері алынды. Біздің кәсіпорын бойынша операциондық тұтқаның әсері келесідей, түсімнің 1 %-ға өзгеруі операциондық табыстың өзгеруіне алып келеді, ол кестенің 6 көрсеткішінің пайыздық көрсеткішімен сипатталады. Сонымен қатара, бұл екі өнімнің рентабельділіг (порогы) өтті және де қаржылық тұрақтылық қоры бар, яғни залал болмас үшін түсімнің максималды шекті көлемі белгілі.

Осы өнімнің түрлері бойынша табысты арттыру үшін келесідей шараларды жүзеге асыруға болады. Олар:

• өнімнің жалпы жинау көлемін арттыру, өткізу көлемін, түсімнің және өзіндік құн мен табысты осы арқылы арттыру;
• сүт өнімін қабылдау көлемін арттыру мен басқа да сүт қабылдау орындарын ашу.

Операциялық талдау  жүргізудің нәтижесін қарастырғанда келесідей  
іс-шараларды ескерген жөн. Олар өнім көлемі артқан сайын тұрақты шығындар қалыпты деңгейде қалады, ал ауыспалы шығындар өнім өндіру көлеміне пропорционалды түрде өседі, ал баға өскен кезде тұрақты және де ауыспалы шығындар өзгеріссіз қалады. Осының нәтижесінде біздің кәсіпорынның үшін 2 өнімнің бағасына көтеріп, ал шығындарын қалыпты болуы арқылы  операциондық талдау жүргізуге болады. Ол 2 кестеде көрініс алған.

 

Кесте 2

«Восток молоко» корпорациясының 2011 жылға сүт өнімін өткізудің тиімділігінің операциондық талдау

Көрсеткіштер	Есептеу үлгісі	Сүт 2,5%	Сүт  4%
1	2	3	4
1.Өнімді өткізуден түскен  түсім, мың.тг.	1 а) * 1 б)	349348,5	228459,5
1а) көлем, тн.		2911238	1692293
1 б) баға, тг/тн		120	135
2. Ауыспалы шығындар, барлығы		89370,1	94817,4
2 а) 1 өнім бірлігіне ауыспалы  шығындар	2/1а)	306,98	560,29
3. Жалпы маржа, мың. тг.	1-2	259978,4	133642,1
4. Тұрақты шығындар, мың. тг.		66777	67280
5. Табыс, мың.тг	3-4	193201,4	66362,1
6. Операциондық тұтқаның  тиімділігі	3/5	1,35	2,01
7. Жалпы маржаның коэффициенті	3/1	0,74	0,58
8. Рентабельділік порог)	4/7	90239,19	116000
9. Қаржылық тұрақтылық (прочность)қоры (запас)	1-8	259109,31	112459,5
9 а) қаржылық тұрақтылық (прочность) қоры, %	9/1*100	74,17	49,23

 

Осы кестенің нәтижесінде барлық өндіріс бойынша жалпы маржа деңгейі мен жалпы маржа коэффициенті (маржиналды табыстың түсімдегі деңгейін) және қаржылық тұрақтылық қоры деңгейі өсті. Талданып отырған 2 өнім түрі бойынша операциондық тұтқа тиімділігі төмендегені байқалады, бұл жағымды тенденция, себебі түсімнің 1 % төмендеуінің нәтижесінде табысты жоғалату тәуекелдігі төмендейді. Осыған байланысты қаржылық тұрақтылық  қорының өсімі байқалады, 2,5% сүт өнімі - 259109,31мың.тг.  , ал  4% сүт өнімі – 11600 мың.тг. құрайды.

Біздің ойымызша, табысты тиімді бөлу үшін кәсіпорын табысты бөлуде қорлық жинақтауды құру (негізгі өндірістік қорларын ұлғайту), әлеуметтік салаға қор (өндірістік емес жұмыстардың қорлары) және айналым қаражаттарының қорларын құру арқылы қорлық әдісті қолдануы қажет.

Бұл қорға табыстан аударымдардың көлемі мүмкіндіктер мен қажеттіліктерге байланысты жоспарлану қажет. Бұл үшін сәйкесінші жоспарлау құру қажет: айналым қаражаттары мен инвестицияға. Сонымен қатар, бұл қорлық қаражаттары қаттаң мақсатқа бағытталады.

«Восток молоко» корпорациясының айналым капиталын қолдану мен қалыптастыру бойынша ағымдағы қаржылық стратегиясын анықтауда айналым капиталының жеткіліксіздігінен өтімділігін жоғалту тәуекелінің деңгейін, меншікті капиталды жоғалту тәуекелі, сонымен қатара меншікті капитал мен айналым қаражттарының тиімділігін стратегия таңдауда ескеріп басшылыққа алынатын модельдері қолданылады.  Бұл модель активтер мен пассивтер қатысты саясат 3 типке  бөлінеді, олар: агрессивті, консервативті және умеренный.

Айналым активтері мен қысқа мерзімді пассивтерді басқару саясатымен қатар ағымдағы активтер мен пассивтерді кешенді оперативті басқарудың қаржылық саясатында анықтаймыз. Оның мәні бір жағынан ағымдағы активтердің құрылымы мен қамтамасыз етілудің жеткілікті деңгейінде анықтау, ал екінші жағынан ағымдағы активтерді қаржыландыру көздерінің құрылымы мен көлемін анықтау.

Ағымдағы актвитер мен пассивтерді басқару саясатын көрнекті түрде  3 кестеден көруге болады.

 

Кесте 3

Ағымдағы активтер мен пассивтерді басқару саясатының нәтижесі мен көрсеткіштері

Көрсеткіштер	2008	2009	2010
1	2	3	4
Активтердің жалпы сомасы, мың.тг.	2197650	1994652	1242836
Айналым активтері, мың.тг.	1252846	1223388	714766
Өнімді өткізуден түскен түсім, мың.тг.	2022902	1095416	896568
Жалпы активтердің құрамындағы айналым активтерінің үлесі, %	57,01	61,34	57,51
Айналым ұзақтығы, күндер
Активтердің экономикалық рентабельділігі	10,39	8,03	9,89
Айналым актвитерінің рентабельділігі,%	18,24	13,09	17,19
Айналым актвитерінің жалпы сомадағы сомасы, мың.тг.	1252846	1223388	714766
Тартылған қаражататар, мың.тг.	436412	523980	284720
Жалпы қаражаттарыдың ішіндегі тартылған қаражаттар үлесі, %	19,86	26,27	22,91
Жалпы қаражаттарыдың ішіндегі реконструктирленеген қарыздардың  қаражаттар үлесі, %	1,77	0,93	1,73
Қаржылық тұтқа эффектісі	0,49	0,02	0,34

Осы кестеге сәйкес «Восток молоко» корпорациясының айналым активтерін қалыптастыру бойынша 2009 жылы умеренная қаржылық саясат қолданылды, ал 2010 жылы консервативті саясат қолданылды. Бұл саясаттың түрі  жоғалтудың жоғарғы тәуекелі мен айналым қаражатын қолданудың тиімділігінің деңгейімен сипатталады. 2010 жылы активтердің рентабельділігі 9,89%, ал айналым активтердің рентабельділігі – 17,19% құрайды. 

Айналым активтерін қаржыландыру көздерін дұрыс таңдау кәсіпорының төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын жоғалту тәуекелінің деңгейі және капиталды тиімді қолдану деңгейінің ара қатынасын анықтайды. Осы факторларды ескеріп айналым активтерінің қаржыландыруын басқару саясаты құрастырылады. Ағымдағы пассивтерді консервативті саясатпен басқарудың негізгі белгісі кәсіпорынның жалпы пассивтерінің сомасындағы заемдық қаражаттардың үлесінің төмен болуында (2008- 19,86%, 2009- 26,27%, 2010 – 22,91%), ал реконструктирленген қарыз қаражаттары (2008- 1,77%, 2009- 0,93%, 2010 – 1,73%).

 

Кесте 1

«Восток молоко» корпорациясының ағымдағы активтер мен ағымдағы пассивтерді кешенді оперативті басқару саясатын матрицада таңдау

Ағымдағы пассивтерді басқару саясаты	Ағымдағы активтеді басқару саясаты
	Консервативті	Умеренная	Агрессивті
Агрессивті	Үйлеспейді	Умеренная КОБС	Агрессивті КОБС
Умеренная	Умеренная КОБС	Умеренная КОБС	Умеренная КОБС
Консервативті	«Восток молоко» корпорациясы 2010 Консервативті КОБС	«Восток молоко» корпорациясы 2009 жыл Умеренная КОБС	Үйлеспейді

 

2009 жылы «Восток молоко»  корпорациясы 2009 жыл Умеренная кешенді оперативті басқару саясаты қолданылған, ал 2010 жылы – консерватиті, ол кәсіпорынның айналым  активтерінің ағымдағы қажеттілігінің аз мөлшерін қажетті натуралды резервтерді құрастырмай қысқа мерзімді несиелердің  кәсіпорынның жалпы пассивіндегі төмен үлесін сақтай отырып қамтамасыз етеді.

Табыс бойынша қаржылық стратегияның жүзеге асуын қамтамасыз ететін негізгі жолдың бірі айналым капиталын басқарудың адекватты қаржылық стратегияның қалыптасуы болып табылады. «Восток молоко» корпорациясында айналым активтерін қалыптастыру бойынша консервативті қаржылық саясат қолданылды, оған негіз ретінде айналым активтерінің жалпы активтердің (57,51%) үлесі көрсетеді.

Қаржылық стратегияның табысты мини-максимизациялауды қолдануға ауысу үшін кәсіпорынның қолданатын айналым активтері мен оларды қаржыландыру көздерін басқару саясатын қайта қарастыру қажет. Айналым қаражаттары мен сату көлемінін өсірудің тиімділігі активтер мен пассивтерді умеренный басқару саясатын қолдануда жетуге болады.

 

Кесте 2

«Восток молоко» корпорациясының қойылған мақсаттқа жетуде ағымдағы активтер мен ағымдағы пассивтерді кешенді оперативті басқару саясатын матрицада таңдау қозғалыс векторы

Ағымдағы пассивтерді басқару саясаты	Ағымдағы активтеді басқару саясаты
	Консервативті	Умеренная	Агрессивті
Агрессивті	Үйлеспейді	Умеренная КОБС	Агрессивті КОБС
Умеренная	Умеренная КОБС	Умеренная КОБС «Восток молоко» корпорациясы 2011 ж (болжам)	Умеренная КОБС
Консервативті	«Восток молоко» корпорациясы 2010 ж Консервативті КОБС	Умеренная КОБС	Үйлеспейді

 

Айналым активтерін қаржыландыру көздері бойынша умеренный саясатты жүргізу үшін қысқа мерзімді банктік несиелерді қолдану қажет, оны негізделуі келесілермен сипатталады:

• тек меншікті капитал мен жоғары қаржылық тұрақтылықты (автономия коэффициентінің 1-ге тең болуы)  қолдану кәсіпорынның стратегиялық даму темпін шектейді (себебі нарық конъюктурасының жағымды кезеңінде  қажетті қосымша активтердің көлемімен қамтамасыз ету мүмкін емес) және капиталға салынған табыстың өсімінің қаржылық мүмкіндігін қолданбайды;
• егер де кәсіпорында заемдық капитал қолданылса, онда ол стратегиялық дамудың жоғарғы қаржылық потенциалына ие болады ( мезгілдік қажеттіліктердің туындаған кезеңінде қосымша актвитер көлемін калыптастыру есебінен) және қызметінің қаржылық рентабельділігінің өсу мүмкіндігі туындайды. Бірақ кәсіпорын жоғарғы қаржылық тәуекел мен банкроттыққа ұшырау қауіпін тудырады (жалпы қолданылатын капитал сомасында заемдық қаражаттардың үлесінің өсуіне байланысты).