Қазақстандағы экологиялық туризмнің дамуы

        «Алматы  облысының  туризмнің   инфрақұрылымы»  картасын  талдай  отырып , территорияны  туристік  қызмет  көрсету  обьектілерімен  жабдықтауы  бойынша  бағалау  жүргізілді: балл саны  18 және одан жоғары  аудандар  -  Талғар,  Қарасай ,Еңбекшіқазақ : 13-18 балл -  Райымбек , Панфилов , Жамбыл; 7-13  балл  Ескелді, Ақсу , Сарканд, Алакөл, Іле; 6- дан  төмен – Ұйғыр, Кербұлақ  Көксу, Балқаш, Қаратал. Сәйкесінше, экологиялық туризмді  дамыту  үшін ең қолайлы аудандарға  Талғар , Қрасай,  Еңбекшіқазақ  жатады , олардың туристік  инфрақұрылымының  тармақталған  желісі  бар. Олар  жоғары  категорияға жатса , 13-18 балл- орта категорияға , 7-13 балл- жоғары  емес , ал 6-дан төмен категорияға жатады.

        Әрбір  ауданның  потенциялы  келесі  аталғандар  бойынша   айқындалады.

-    табиғи  рекреациялық  ресурстар:

• антропагендік  рекреациялық  ресурстар:
• туристік қызмет  көрсету  обьектілерімен  қамтылу  бойынша:

     Әрбір   котегорияның жиынтық  туристік-ресурстық  потенциялын  есептеуге  қолайлы   болуы  үшін,  өсу  тәртібі   бойынша 1-ден  4-ке дейінгі   балл беріледі. Ереже  бойынша  , бір  немесе  бірнеше  рекреациялық  ресурыстың кез-келген  сандық  бағалауы  олардың  жалпы  (сомалық) потенциялын  есептеуге  кетірілуі  керек.  Жалпы  немесе жиынтық  туристік    -  ресурстық  потенцмял  Алматы  облысы  территориясындағы  экологиялық  туризмді  дамыту  мүмкіндіктерін  сипаттайтын  соммалық  көрсеткіштер  кешені. [1]

         Әрбір  ауданның  ТРП-ы  туристік  инфрақұрылыммен  жабдықталу  және  антропагенді  рекрияциялық, табиғи  ресурстармен қанығу  дәрежес»  мен анықталған  баллдар   сомасы  ретінде  анықталады . Жиынтық  ТРПесебі  4-кестеде көрсетілген.

         Жүргізілген  жұмыс  нәтижесі  болып  бағалау  кестесі  мен  картограмма  табылады.  Картограммалар экологиялық  туризмді  дамыту  ұшін  потенциялы  жоғары  аудандарды  анық  көрсетеді.

         Жиынтық  ТРП-ны  бағалау   кезінде  жалпылау  шкаласы  сонымен  қатар интервалдарға  рангіленген  шкала  және  Экологиялық  туризмді  дамыту  үшін  жиынтық  туристік  -  ресурстық  потенциял  картограммасы  құрылды.

         Рекрециялық  ресурыстарды  жалпы   бағалау  нәтижесінде  экологиялық  ттуризмді  дамыту  үшін  өте  жақсы  табиғат  жағдайлары  Райымбек, Талғар, Қарасай, Панфилов , Еңбекшіқазақ  аудандарында  екендігі анықталды.  

   7- кесте.   Алматы  облысындағы экологиялық туризмді  дамытудың жиынтық туристік-ресурстық потенциялдың  есебі.[16]

 

№	Аудандар	Баллдар
		Табиғи рекреациялық ресурстармен қанығу деңгейі бойынша	Антрапологиялық рекрециялық  ресурстармен қанығу деңгейі бойынша	Туризм инфрақұрылымы-мен  жабдық- талу деңгейі бойынша	Сомасы
1	Еңбекшіқазақ	3	4	4	11
2	Талғар	4	2	4	10
3	Қарасай	4	3	3	10
4	Райымбек	4	2	3	9
5	Панфилов	3	3	2	8
6	Ақсу	2	3	3	8
7	Жамбыл	3	3	2	8
8	Сарқант	3	4	1	8
9	Кербұлақ	3	2	2	7
10	Алакөл	3	2	2	7
11	Ескелді	2	4	1	7

 

        Осылайша,  Алматы  облысы экологиялық  туризмді дамыту үшін үлкен потенциялға ие, екендігін айтуға болады. Бұл  көптеген рекреациялық ресурстардың болуымен  және тарриторияның таулыф  жағымды табиғи  жағдайымен  түсіндіріледі.

     Бүгінгі   күнде  Алматы  облысының   экологиялық  туризмі  туризмнің  перспективті  түрі  ретінде  танылу  және қалыптасу  кезеңінен  өтуде.

 

3.3.Алматы  облысындағы  экологиялық  туризмді  дамыту  перспективалары

        

     «Туризм» Ұлттық  жүйесінің  қызмет  етуінің  базалық заңнамалық  актісі  болып табылатын Қазақстан Республикасының «Туризм туралы» заңы  туризмді адамның қандайда  бір аймақты мемлекетті , оның мәдениеті мен дәстүрлерін тану мақсатындағы демалысын өткізу жүйесі ретінде анықтайды.

      Әртүрлі   елдердің  тәжрибесі көрсеткендей , туризм  индустриясы кез-келген экономиканың ажырамас бөлігі болып табылады.

      Өзіне   тән ерекшеліктерге  байланысты  Алматы  облысы  бәсекеге  қаблетті  туризм  индустриясын  құру  үшін  үлкен потенциялды  мүмкіндіктерге  ие. Оған  келесі  аталғандар  себепші  болады:

     - облыстың  тиімді  геосаяси   жағдайы   халықаралық  туристік  және                    коммерциялық  ағындардың  өтуіне  қолайлы; 

     - экологиялық   туризмді  ұйымдастыру  үшін  фаунаның, флораның, табиғи ландшафтардың  алуан түрлілігі;

     -  еркін   еңбек ресурстарының  болуы;

     - экологиялық туризмнің обьектісі  болып  табылатын  мәдени-тарихи  рекреациялық  ресурстардың  әртүрлілігі;

     -  Саяси  тұрақтылық, экономикалық  реформалар  жүргізу;

      Осыған  қарамастан,  экологиялық  туризмнің дамуында  көптеген проблемалар  бар.

        Алматы  облысындағы  экологиялық  туризмнің дамуындағы ең  басты  проблема – облыстың экотуризмді дамыту  бойынша  мемлекеттік бағдарламаның  болмауы, яғни туризмнің осы түріне мемлекеттік  қолдау  көрсетілмейді.  Бірақ облыстың  экологиялық туризімі дамымаған деп те  айтуға болмайды.

      Көптеген   ЕҚТЖ  экотуризмді  дамыту  мақсатында өз териториясында  экомаршурттар әзірлейді. Экологиялық  туризмнің даму  мәселелерімен   айналысатын  мекемелер,  үкіметтік емес  ұйымдар қызмет  етеді. Сондықтан, Алматы  облысындағы экологиялық туризм  енді  таныла  бастағандығын нық сеніммен  айтуға  болады.

      Қазіргі   кездегі  туризм жұйесінің   туристердің  барлық  қажеттіліктері  мен  қалауларын  қанағаттандыру  мүмкіндіктері  жоқ. Рекреациялық  ресурстардың  молшылығы  күрделі  материалдық  базаны  құруды  көздейді.

      Туристік  қызметтер  нарығы  мен  экологяилық   туризмді  дамытудың  ең  маңызды   және  кешенді  проблемасы – материалды-техникалық  базаның  жағдайы  және   оның  потенциялды  сұранысқа  толығымен  сәйкес  келмеуі.

      Алматы  облысындағы  туризмнің  материялдық   базасының  жағдайын  талдау  келесі  қажеттіліктерді  көрсетеді.

• облыс  териториясындағы туристік  базалардың, әртүрлі профилдердің,  қосымша шаруашылықтарды инвентаризациялау:
• экологиялық туризм  обиектісі  ретіндегі  ЕҚТЖ мен рекреациялық  ресурстарды  бағалау.

        Бәсекеге  қаблетті  туристік  ұсыныс  деңгейінде  туризм  сферасындағы  жұмыс  тәжрибесінің  жоқтығыда елеулі  проблемалпрдың  бірі  болып саналады.  Бұдан шығатын проблема- туризмнің осы түрі  бойынша мамандардың болмауы.  Бүгінгі таңда туризм  бойынша мамандар  дайындаушылар : Әл-Фараби атындағы   Қазақ мемлекеттік ұлттық университеті,  Абай  атындағы  Алматы  мемлекеттік  университеті , «Туран», «КазГУМОиМЯ»[23]

       Алматы  облысындағы  туризмді  дамытудың   кешенді  Бағдарламасы  бірқатар  проблемаларды  атап  көрсетеді:

       - Туризмнің   материялдық  базасы  жағдайларының   деңгейлерінің         төмендігі,  перспективті  аудандарда  дамыған  камуникация  жұйелерінің     болмауы;

       - Халықаралық   нарықта  бәсеке қаблетті  туристік  ұсынысты         қалыптастыру  тәжрибесінің  болмауы;

       - Саяхатушылардың назарын  аударатын  материалды мәдениет  ескерткіктерінің  нашар  жағдайы.

       Оларды  қалпына  келтіру мен  көрсетуге   дайындау  үшін  көптеген  ғылыми -зерттеу  және  қалпына   келтіру  жұмыстарын  жасау   керек .

       Осылайша,  экологиялық  және  туризмді  дамыту  сипатындағы роблемалар  бірін-бірі  өзара толықтырып,  шешуге  кешенді тәсілдерді  талап етеді.    

        Туризмнің  басқа да  түрлері   сияқты ,  экологиялық  туризмді  дамыту  қонақ  үйлерді,  туристік  базаларды,  тамақтандыру  пункттерін  салу  үшін  және  жарнамалық  өнімді  әзірлу  және  басқада  мақсаттар  үшін  қажетті  қаржылық  және  материялдық-техникалық  құралдарға  байланысты  болады.

        Қорғалатын  табиғи  територияларға  бүгінгі  таңда  қаржылық  және  материялдық  көмек   керек.

       Алматы  облысындағы экологиялық туризмді  дамытудың ғылыми  негізделген бағдарлама  оның  жүзеге  асуын мемлекеттік   әлеуметтік  -экономикалық  саясаты шегінде қарастыру керек.  Экологиялық туризмді дамыту  бағдарламасын жүзеге  асырудың  экономикалық  тиімділігін анықтау күрделі мәселе.  Оның  күрделілігі мынада:  әртүрлі деңгейдегі  (республикалық аймақтық) шаруашылық  механизмдерінде табиғатты пайдаланушылардың табиғат ресурстары  мен табйғат жағдайларын роцианалды  пайдаланудағы  мүделерін  қамтамасыз  ететін  жағдай  жасалмаған,  экотуристік  қызметтің  экономикалық  нәтижелері  есепке  алынбайды.

        Алматы  облысын  дамытудың   жаңа  экономикалық жағдайында  бұл  проблема  шиеленісіп  кетті,  себебі  рекреациялық  қызметтің  жаңа  сапасы- экотуризм  мен  оның  кәсіпорындары  өзінің  пайдасы  мен  рентабельдігіне  оң  әсер  ететін  шараларды  (жобалар,  сызба, жоспарлар, т. б.)  ғана  жүзеге  асыруға  тырысады.

       Алматы  облысындағы туристік  қызметтің   даму  перспективаларын  қарастыру  кезінде  туристік  қызмет  қандайда  бір  стратегия  мен  бағдарламасыз  дамыса,  онда  интенсивті  туризм  қоршаған  ортаға  теріс  әсер  етеді.

       Экологиялық   туризм  обьектісі  болып   табылатын  сулардың ластануында   «туризмнің  моторлануы»  мен  туристік  базалардың  камуналды  кәсіпорындардың  қалдығы  үлкен  орын  алады. 

       Туризм  сияқты  экологиялық  туризмді  дамыту  сәйкес  инфрақұрылымсыз   жүзеге  асырылмайды.  Туристік  қызметті  дамыту  үшін,  ең  алдымен  жердің  транспорттық  қолжетімділігін,  комуникациялық  жабдықтарды  тамақтандыру  базасын  құру  мүмкіндіктері  мен  материалды- техникалық  базаның  даму  деңгейін  есепке  ала  отырып,  обьектілерді  оңтайлы  үйлестіру  қажет.

       Алматы  облысында  отандық  және  шетелдік  туристерді қабылдау  мен қызмет  көрсетудің  дамыған  инфрақұрылымын  Алматы  қаласының  шет  жақтары  иеленген.

        Экологиялық  туризмнің  обьектісі  табиғат  болғандықтан,  инфрақұрылымды  табиғат  ландшафтары  қатты  өзгеріске  ұшырамайтындай  етіп  дамыту  керек.  Ландшафттың өзгеріс қаупіне таулы аудандар  ұшырауға  икемді.  Жаппай  туристік  ағынға  байлансты бұрынғы туристік  базалар мен аңшылар үйлері  бүгінде ірі қонақ үй  кешендері мен демалыс базаларына  жол  берген.  Демалыстың  қысқы  түрлерінің  дамуы,  шаңғы  трассалар мен  жолдар  орман   аудандарының  қысқаруына,  таулы  аймақтардың  туристік  мақсатта  шерілуіне,  табиғи  кешендердің  біртіндеп  деградациялануына ,  ландшафтардың  эстетикалық  тартымдылығының  азаюына  әкеледі.

      Экологиялық   туризм  экотуризм  обьектісі   ретінде  табиғи  ортаның   сақталуымен  байлансты.   Сондықтан   қаржы  құралдары  тек   экотуризмнің  атын  шығару  үшін  ғана  қажет  емес.  Тау   лашықтарын,  шолу  алаңдарын,  маршруттарды  ұйымдастыру  үшін  белгілі  бір  ақша  құралдары  керек.  Бүгінгі  таңда  қорғалатын  табиғи  жерлер  мемлекет  тарапынан   қаржыландырылмайды,  болашақта  жек  капиталдың  салынуына  барлық  жағдайды  жасау  керек.  Ал  меншік  иесіне  табиғатты  қорғау  және  табиғат  обьектілерін  қалпына  келтіру  міндетттерін  арту  керек. Берілген  жердегі  инфрақұрылымның  дамуымен  айналысатын  жеке ұиым  иелері  барлық  ресурстардың  тұрақты  және  оңтайлы  пайдаланылуын  қамтамасыз  ету  керек.[18]