Шпаргалка по истории Беларуси

Адначасова з партызанскай барацьбой разгортвалася падпольная антыфашысцкая дзейнасць у гарадах  і ін-шых населеных пунктах. Яшчэ да поўнай акупацыі ў 89 раёнах і 4 абл. рэспублікі былі арганізацыйна афор-млены падпольныя партыйныя органы. Эфектыўна дзейнічалі падпольныя групы Заслонава на Аршанс-кім чыгуначным вузле, Харужай у Віцебску, на чыгу-начнай станцыі Обаль Віцебскай вобл. Мінскае пад-полле, нягледзячы на вялікія страты працягвала дзей-нічаць. У яго складзе змагалася звыш 9 тыс. чал-к, больш чым 1 тыс. камуністаў і 2 тыс. камсамольцаў, праведзена звыш 1500 дыверсій. У ноч на 30 ліпеня 1943г. падпольшчыкі Асіповіч здзейснілі на чыгунач-ным вузле адну з самых буйных дыверсій другой сусв. вайны. Камсамолец Крыловіч падлажыў 2 магнітныя міны пад эшалон з гаручым. Пажар працягваўся 10 га-дзін. У выніку аперацыі былі поўнасцю знішчаны 4 эшалоны. Падпольныя групы паспяхова дзейнічалі ў Магілёве, Гомелі, Брэсце, Баранавічах, Бабруйску, Ба-рысаве, Полацку, Мазыра і іншых населеных пунктах. Усяго за гады вайны ў падпольнай барацьбе ўдзельні-чала звыш 70 тыс. бел. патрыётаў. Разам з партызана-мі і падпольшчыкамі супраць ворага змагалася мясцо-вае насельніцтва.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пачатак ВАВ.             Акупацыйны рэжым на Бел.

22 чэрвеня 1941г. фашысцкая  Германія, парушыўшы пакт аб ненападзенні, вераломна ўварвалася ў межы  СССР. На тэр-рыі Бл. Разгарнуліся  абарончыя баі. У адпаведнасці  з планам маланкавай вайны  (план Барба-роса) гал. удар па маскоўскім накірунку нанасіла гру-па армій “Цэнтр”. Яна мела мэту знішчэння ў прыгра-нічных баях войскаў Зах. асобнай ваеннай акругі. Няг-ледзячы на надзвычайнае цяжкае стан-шча, знаходзя-чыся іншы раз у акружэнні праціўніка, савецкія воіны аказвалі адчаяннае супраціўленне, праяўлялі стой-касць і мужнасць. За тыдзень баёў каля батальёна гіт-лераўцаў знішчылі байцы пагранічнай заставы лейтэ-нанта Кіжаватага, што знах. у зах. чыстцы Брэсцкай крэпасці. Гераічна трымаліся абаронцы Брэсцкай крэ-пасці. Штаб абароны ўзначалілі капітан Зубачоў і ка-місар Фамін. Кіраўніком абароны стаў маёр Гаўрылаў. Абаронцы крэпасці пратрымаліся каля месяца, хаця па планах фашыстаў на захоп крэпасці адводзілася нека-лькі гадзін. Ужо ў першыя гадзіны вайны разгарнуліся паветраныя баі ў небе Бел. Каля Радашковічаў здзейс-нілі гераічны подзвіг камандзір эскадрыллі, уражэнец Бел., капітан Гастэла і члены яго экіпажа. Са згоды экіпажа камандзір накіраваў палаючы самалёт на гру-пу нямецкіх танкаў і аўтамашын. Пры абароне Гомеля здзейсніў св. першы паветраны таран лётчык Коўзан – адзіны ў свеце лётчык, які зрабіў 3 тараны і застаўся ў жывых. Нягледзячы на ўпартае супраціўленне Чырв. Арміі, фашысцкія войскі, маючы велізарную эк. ваен-ную перавагу, хутка рухаліся ў глыб тэр-рыі БССР. На сёмы дзень вайны быў захоплены Мінск. Надзвычай напружаны хар-р насілі баі ў раёне Магілёва. Абарона горада працягвалася 23 дні. 14 ліпеня 1914г. пад Ор-шай упершыню савецкімі войскамі у абарончых баях была выкарыстана рэактыўная артылерыя – будучыя знакамітыя “кацюшы”. Да канца лета 1941г. уся тэр-рыя Бел. была захоплена ворагам. На захопленай тэр-рыі Бел. акупанты ўводзілі “новы парадак”, накірава-ны на ліквідацыю савецкага ладу, эксплуатацыю нац. багаццяў і рэсурсаў, прыгнечанне і знішчэнне людзей. Адносіны аорага да беларусаў вызначаны ў плане “Ост”. Згодна з ім прадугледжвалася 75% рускіх, бе-ларусаў, украінцаў фізічна знішчыць, а астатнія 25% ператварыць у рабоў. Што ж датычылася цыганаў і яў-рэяў, якія таксама жылі ў Бел., дык іх чакала плўнае знішчэнне. Намеснікам Гітлера ў Бел. стаў гаўляйтэр Вільгельм Кубе. З мэтай планавага знішчэння савецкіх людзей у Бел. было створана больш за 260 лагераў смерці, адзін з іх каля в.Малы Трасцянец. У с-ме лаге-раў фашысцкай Германіі ён займае сумнае 4-е месца па колькасці знішчаных чал-к – 206500. Яўрэйскае на-сельніцтва заганялася ў спец. Месцы пражывання – гета. Усяго іх у Бел. было 70. У Мінскім гета і лагеры смерці “Малы Трасцянец” загінула каля 100 тыс. яўрэ-яў. Гітлераўцы знашчалі ваеннапалонных і мірнае бел. насельніцтва. За час акупацыі пад выглядам барацьбы супраць партызан яны правялі больш за 140 карных экспедыцый. Разам з жыхарамі фашысты спалілі 619 вёсак. Назва “Хатынь” стала сімвалам трагедыі бел. народа ў гады вайны. Савецкіх людзей насільна выво-зілі на катаржныя работы ў Германію. Было вывезена каля 380 тыс. чал-к. Тых, хто ўхіляўся ад адпраўкі ў Германію, расстрэльвалі. Свой “новы парадак” акупа-нты ўводзілі жорстка. Адказам на яго з’явіўся масавы антыфашысцкі рух, барацьба партызан і падпольшчы-каў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Буржуазныя рэформы                60-х гг. ХХст. і асаблівасці іх правядзення на Бел.

Рэформа 1861г. ліквідавала  гал. перашкоду, што стры-млівала  развіццё капіталізму ў Расіі, - прыгоннае пра-ва. Аднак гэтага было недастаткова. Каб рухацца да сапраўды буржуазнага грамадства, Расіі былі патрэб-ны іншыя рэформы дзярж.-паліт. ладу. У 60-70-я гг. урад Аляксандра ІІ прыняў шэраг пастаноў аб правя-дзенні такіх рэформ: земскай, судовай, гарадской, вае-ннай, у галіне нар. адукацыі і друку. Самай радыкаль-най была судовая рэформа (20 лістапада 1864г.). Новы суд будаваўся на бессаслоўных прынцыпах. Былі аб-вешчаны нязменнасць суддзяў, незалежнасць суда ад адміністрацыі, вусны хар-р, спаборнасць і галоснасць судовага працэсу. Значна скарацілася с-ма судаводст-ва. На Бел. суд. Рэформа пачалася толькі ў 1872г. з увядзення міравых судоў. Міравыя суддзі назначаліся міністрам юстыцыі. Акруговыя суды, прысяжныя за-сядацелі і прысяжныя павераныя з’явіліся ў зах. губе-рнях ў 1882г. Спіс прыысяжных засядацеляў зацвяр-джаўся ўладамі. Земская рэформа (1 студзеня 1864г.) прадугледжвала стварэнне ў паветах і губернях выбар-ных устаноў (земстваў) для кіраўніцтва мясцовай гас-падаркай, нар. адукацыяй, мед. абслугоўваннем насе-льніцтва і іншымі справамі непаліт. хар-ру. Але ў Бел. ў сувязі з падзеямі 1863-64 гг. уводзіць выбарныя ўс-тановы ўрад не адважыўся. Гарадская рэформа (пры-нята 1870г., ў Бел. – ў 1875г.) абвяшчала прынцып усесаслоўнасці пры выбарах органаў гарадскога сама-кіравання – гарадской думы і гарадской управы. Але высокі маёмасны цэнз выключаў з удзелу ў выбарах большую частку жыхароў горада і даваў уладу куп-цам, прадпрымальнікам, уладальнікам нерухомасці. Ваенная рэформа пачалася ў 1862г., калі былі ўтвора-ны 15 ваенных акруг і скарочаны тэрмін службы да 7-8 гадоў. У 1874г. з увядзеннем усеагульнай воінскай павіннасці ў Расіі былі рэалізаваны буржуазныя прын-цыпы камплектавання арміі. Усе мужчыны з 20-гадо-вага ўзросту павінны былі служыць ў войску. Тэрмін службы паніжаўся да 6 гадоў у сухапутных войсках і 7 – на флоце. Уводзіліся ільготы для людзей, якія мелі адукацыю. Тыя, хто скончыў ВНУ, служылі 6 меся-цаў, гімназіі – 1,5 года, гарадскія вучылішчы – 3г., па-чатковыя школы – 4 г. Буржуазны хар-р насілі таксама школьная (1864г.) і цэнзурная (1965г.) рэформы. Шко-ла абвяшчалася ўсесаслоўнай, павялічвалася коль-касць пачатковых школ, уводзілася пераемнасць роз-ных ступеняў навучання. Новы цэнзурны статут знач-на пашырыў магчымасці друку.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Асн. дасягненні ў развіцці савецкай навукі, адукацыі і мастацтва на Бел.

Ужо ў др. пал. 60-х гг. ХХст. рэзка ўзмацнілася ідэала-гізацыя  культ. жыцця. На першае месца была пастаў-лена марксісцка-ленінская адукацыя, якая павінна бы-ла забяспечыць выхаванне новага чал-ка з камуністы-чным светапоглядам. Вывучаліся ў першую чаргу гіс-торыя КПСС, гісторыя КПБ, паліт. эк-я, філ-я, навуко-вы камунізм. У 1971г. Брэжнеў заявіў, што ў краіне “ўзнікла новая гіст. супольнасць людзей – савецкі на-род”. Нар. адукацыя развівалася ў адпаведнасці з пар-тыйнымі ўстаноўкамі на пабудову камунізму ў СССР. У др. пал. 70-х гг. ХХст. адбыўся пераход да ўсеагуль-най сяр. адукацыі. Усе школы перайшлі на кабінетную с-му навучання, пашырылася выкарыстанне тэхніч-ных сродкаў у працэсе навучання прадметам. Існавалі агульнаадукацыйныя працоўныя політэхнічныя шко-лы з вытворчым навучаннем. Павялічылася колькасць навучэнцаў ПТВ. Паспяхова развівалася с-ма вышэй-шай адукацыі. К 1985г. у рэспубліцы дзейнічала 33 ВНУ. На мэты навукі дзяржава выдзяляла значныя сродкі. Цэнтрам навукі ў рэсп., як і раней, з’яўл. Ака-дэмія навук Бел. Лаўрэатамі Ленінскай прэміі сталі акадэмік АН БССР Ельяшэвіч за навуковыя працы ў галіне фізічных навук, акадэмік Платонаў за работы ў галіне матэматыкі і акадэмік Мацэпура за распрацоў-ку і ўкараненне ў с/г вытворчасць высокаэфектыўнай тэхналогіі механізацыі забалочаных зямель. Дзякую-чы навуковым распрацоўкам і ўкараненню іх у вытво-рчасці на прадпрыемствах Бел. сталі выпускацца стан-кі высокай дакладнасці. Выраблялася прад-цыя, якая служыла выкарыстанню энергіі атама, асваенню кос-масу. Беларусы Клімук і Кавалёнак сталі сусветна вя-домымі лётчыкамі-касманаўтамі СССР. З к. 60-х гг. бел. літ-ра перажывала складаны час св. развіцця. Па-ртыя патрабавала ідэйнай накіраванасці твораў, іх ад-паведнасці ўстаноўкам па камуністычнаму выхаван-ню. Імкненне да асвятлення праўды жыцця, праўды гі-сторыі было ўласціва пісьменнікам, якія пісалі пра ВАВ (Грахоўскі, Быкаў “Кар’ер”). Выйшла “Хатынс-кая аповесць” Адамовіча, у якой аўтар глыбока разва-жае аб былых партызанскіх справах і сучаснасці. Зда-быткам бел. літ-ры пра сучаснасць з’явіўся раман Ка-раткевіча “Чорны амак Альшанскі”. У 1974г. камедыя Крапівы “Брама неўміручасці”, якая крытыкавала мя-шчанства як зло ў нашым жыцці, была ўдастоена Дзярж. прэміі БССР. У 70-я гг. кінастудыя “Беларусь-фільм” выпусціла фільмы, прысвечаныя вайне (шмат-серыйная тэлестужка “Руіны страляюць”, “Альпійская балада” рэжысёра Сцяпанава і інш.). У бел. музыцы вядомымі сталі оперы Семянякі “Зорка Венеры” і Смольскага “Францыск Скарына”. У выяўленчым мас-тацтве былі створаны занкамітыя палотны Савіцкага “Пакаранне смерцю” і “Партызанская мадонна” Асо-бае месца займае творчасць мастака Ісачова, карціны якога пачалі з’яўляцца на выстаўках толькі пасля пры-знання яго талента за мяжой. За 32 гады жыцця ён стварыў звыш 500 карцін. Сярод манументальнага мастацтва вылучаюцца мемарыяльныя комплексы “Хатынь” і “Курган Славы” (скульптары Глебаў, Селі-ханаў і інш.), комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бел. на міжнароднай арэне           ў др. пал. ХХст.

Дэмакратызацыя грамадскага  жыцця, пераўтварэнні ў эк-цы і сац. сферы, якія адбыліся ў др. пал. 80-х гг., прывялі да ўсталявання новага паліт. мыслення ў сфе-ры міжнар. адносін, прызнання рашаючай ролі агуль-началавечых каштоўнасцей. Гэтыя каштоўнасці існу-юць рэальна і вызначаюцца агульнапрызнаннымі між-нар. дакументамі, перш за ўсё Статутам ААН, дэкла-рацыямі, пактамі, канвенцыямі, рэзалюцыямі, якія прыняты і якіх прытрымліваецца пераважная боль-шасць дзяржаў свету. Іх прызнанне і строгае выканан-не, побач з пастаяннымі пошукамі шляхоў вырашэння усіх пытанняў, якія ўзнікаюць на шляху ўмацавання міжнар. міру, недапушчэння новай вайны, прывяло да павышэння ролі ААН. У гэтай сувязі больш спрыяль-ныя ўмовы склаліся і для плённай дзейнсці ў ААН Бел., тым больш што ўнутры СССР складваліся спры-яльныя ўмовы для пашырэння міжнар. дзейнасці рэс-публік Саюза. У др. пал. 80-х гг. пашырыліся абмены дэлегацыямі па вывучэнню вопыту іншых краін у вы-рашэнні розных сац.-эк. і паліт. пытанняў. Штогод га-сцямі рэспублікі з’яўл. да 60 дэлегацый рознага ўзроў-ню з мн. краін, пераважна былога сацыялістычнага ла-гера. Столькі ажыццяўлялася візітаў у адказ. Аднак гэ-тыя абмены насілі пераважна рытуальны хар-р, слу-жылі сродкам забавы для кіруючай эліты. Рэспубліка з’яўлялася ўдзельнікам міжнар. руху параднёных га-радоў. 11 гарадоў Бел. мелі дружалюбныя сувязі з 17 гарадамі Вялікабрвтаніі, Фр., Бельгіі, Індыі, Яп., Анго-лы, Фінляндыі, Германіі, ЗША. Праводзіліся абмены дэлегацыямі, спартыўнымі і творчымі калектывамі, групамі моладзі, рознымі выстаўкамі і г.д. У гэтыя га-ды якасна новы хар-р набылі гандлёва-эк. сувязі рэсп. З замежнымі краінамі. Існуючы эк. патэнцыял рэсп., выгаднае геагр. размяшчэнне садзейнічалі развіццю новых ф-м знешнеэк. Зносін, перш за ўсё стварэнню сумесных з замежнымі фірмамі прадпрыемстваў, уста-наўленню прамых вытворчых і навукова-тэхнічных сувязей. Да пач. 90-х гг. у рэсп. Дзейнічала больш за 20 такіх прадпрыемстваў, у іх ліку па выпуску абутку, па жывёлагадоўлі і перапрацоўцы мяса, вытворчасці тавараў спажывання. У 1989г. пачало выпускаць прад-цыю прадпрыемства “Белвест”, створанае віцебскай абутковай фабрыкай і заходнегерманскай фірмай “Са-ламандэр”. Пачаты выпуск высакаякаснай пражы су-месным савецка-венгерскім прадпрыемствам “Бары-форг” у Барысаве і інш. Каля 100 прадпрыемстваў і аб’яднанняў рэсп. ўстанавілі прамыя вытворчыя і на-вукова-тэхнічныя сувязі з замежнымі партнёрамі, у іх ліку аб’яднанні “БелаўтаМАЗ”, “Мінскі трактарны за-вод”, “Атлант” і інш. Аднак устойлівых вытворчых адносін дасягнута не было, пераважыў просты тавара-абмен. Гал. перашкодай з’яўлялася няўстойлівасць эк. стан-шча рэсп., адсутнасць рынку, які служыць руха-віком гандлёва-эк. сувязей як дзяржаў, так і тавара-вытворцаў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Грамадска-паліт. жыццё беларусаў (1945-1985гг.)

Пасля смерці ў 1953г. Сталіна  гр.-паліт. жыцці рэсп., як і ўсёй краіны, вызначыўся адыход ад сталінскай рэ-прэсіўнай  с-мы і прыняцце пры Хрушчова курса  на дэсталінізацыю грамадства – пераадоленне адмоўных наступстваў сталінскага  таталітарнага рэжыму. У 1956г. на ХХ з’ездзе КПСС упершыню было ўзнята пытанне аб кульце асобы Сталіна і злоўжываннях у час яго праўлення. У БССР пасаду Першага сакратара ЦК КПБ займаў, пачынаючы з 1956г., Мазураў – ак-тыўны ўдзельнік партызанскай барацьбы, першы бе-ларус, які заняў гэту пасаду. Тыя мерапрыемствы, якія прах. Ў СССР і адпаведна ў БССР пасля смерці Ста-ліна, атрымалі назву паліт. “адлігі” і сведчылі аб лібе-ралізацыі (паліт. працэсе, які абумоўлівае дапушчэнне некаторых дэмакр. свабод). Былі спынены масавыя рэпрэсіі, пачала ажыццяўляцца рэабілітацыя (аднаў-ленне добрага імя) бязвінна асуджаных. Простыя лю-дзі сталі больш свабодна выказваць св. думкі і жыць больш раскована. Аднак усе гэтыя змены былі накіра-ваны не на злом таталітарнага рэжыму, а на яго рэфар-маванне.З сяр. 50-х гг. рабіліся спробы павысіць ролю Саветаў у кіраўніцтве краінай і грамадствам. Але па-ранейшаму выбары ў Саветы насілі фармальны хар-р, праводзіліся на безальтэрнатыўнай аснове, а ў саміх Саветах гаспадарамі стан-шча былі партыйныя камітэ-ты. Пашыралася роля і ф-цыі камсамола, прафсаюзаў, грамадскіх арганізацый. Праўда, дзеянні прафсаюзаў абмяжоўваліся арганізацыяй працоўных калектываў на выкананне вытворчых планаў, тады як уласцівыя ім ф-цыі абароны людзей адсоваліся на другі план. Насе-льніцтва БССР падтрымала паліт. курс кіраўніцтва, выказвала давер партыі лібералізацыі. У 1961г. была прынята Праграма КПСС, накіраваная на пабудову ка-мунізму ў СССР. Былі вызначаны і тэрміны 80-я гг. Але нічога гэтага не адбылося, а палітыка, якая право-дзілася Хрушчовым без уліку абхектыўных законаў развіцця грамадства і рэальных абставін, атрымала назву “паліт. авантурызму”. Такім чынам, палітыка Хрушчова была перша, у значнай ступені абмежава-най, спробай дэмакратызацыі гр.-паліт. жыцця. Фак-тычна адбываўся пераход ад таталітарнага да аўтары-тарнага (заснаванага на бясспрэчным падпарадкаванні ўладзе) паліт. рэжыму пры захаванні камандна-адміні-страцыйных метадаў кіравання. У кастрычніку 1964г. Хрушчоў быў зняты з пасады Першага сакратара ЦК КПСС. Кіраўніком партыі, а гэта азначала фактычна ўсёй дзяржавы, стаў Брэжнеў, гады ўлады якога (64-82) атрымалі назву “застою”. У гэты перыяд рабіўся выгляд, што ў краіне існуюць дэмакр. ф-мы ўлады. На самой справе ўся ўлада была ў руках партыйнага апа-рату. Асаблівасцю палтт. С-мы стала непасрэднае пра-мое партыйнае кіраўніцтва эк-кай (планы пяцігодак прымаліся на з’ездах КПБ). Стварылася вялікая армія партыйна-дзярж. бюракратаў, якая падпарадкоўвалася Маскве. Кіраўніком рэсп. (Першым сакратаром ЦК КПБ) быў Машэраў (65-80). Ён карыстаўся вялікай па-вагай сярод насельніцтва за прастату, даступнасць, дэ-макратычнасць. Машэраў быў адзіным Героем СССР сярод партыйных чыноўнікаў, які атрымаў гэта званне за гераізм у гады вайны. Гр.-паліт. жыццё ў 70-перш. пал. 80-х гг. у Бел. – з’ява складаная і пакуль што мала вывучаная. Эк-ка знаходзілася яшчэ на ўздыме і мн. яе супярэчнасці часова згладжваліся. Увод савецкіх вой-скаў у Афганістан (79г.) тлумачыўся неабходнасцю дапамога паўднёваму суседу СССР у яго барацьбе за самастойнае развіццё. Хаця пазней гэта дзеянне было прызнана паліт. памылкай. Паліт. рэжым у гэтыя гады характарызаваўся абмежаванасцю дэмакратыі, узмац-неннем ролі цэнтра ў кіраванні краінай, усеўладдзем адной партыі.