Физкультминутканың маңызы
шаршағанды ұмыттыратын, психиканың
эмоциялық-жағымды жай-күйін қалпына келтіретін
қимыл белсенділігі жолымен баланың іс-әрекет
сипаты мен дене қалпының өзгеруінде болып
табылады.
Физкультминутка зейінді, бүкіл
организмнің әрекет ету жағдайын қалпына
келтіруге бағытталған.
Дене жаттығуларымен ұштастырылған процедуралар
неғұрлым тиімді болады. Бұлшық еттердің
ширақ жұмыс істеуі жылжу ретеу процесін
жетілдіруге және сол арқылы организмнің
қоршаған сырттқы ортаға бейімделуіне
көмектеседі.
Шынықтыру процесінде организмнің
терең өзгеруі іске асады, ал
егер бала ширақ болса, ол өзгеріс
табиғи әрі қарапайым жүзеге асады.
Балалар үшін қызықты дене жатттығуларымен
және ойындармен ұштастырылған шынықтыру
шаралары эмоциялық өрлеуді туғызады,
жоғары жүйке орталықтарының қызметін
жақсартады, ішкі органдардың жұмысы мен
зат алмасуды реттейтін вегативтік жүйке
жүйесіне жақсы ықпал жасайды.
Күнделікті өмірде балалардың дене тәрбиесін
дұрыс ұйымдастыру баланың денсаулық
жағдайы және күні бойғы оның психхикасы
үшін қажетті режимін орындауды қамтамасыз
етеді.
Балалардың дене тәрбиесі бағдарламасының
сауықтыру және тәрбиелі білім беру міндеттері
әр түрлі формада жүзеге асырылады: қимыл-қозғалыс
ойындары, серуендеу, жекелеген балалармен
және шағын топтармен жеке жұмыс істеу,
дене тәрбиесі жаттығуларының және физкультура
мерекесінің сан алуан түрлерімен балаларының
өз беттерінше айналысуы.
Қимыл-қозғалыс ойындарын Мектеп жасына
дейінгі балалардың негізгі қимыл әрекеті
ретінде тәрбиеші әрбір жастағы топтардың
режимімен сәкес күннің әр түрлі уақытына
жоспарлайды.
Қимыл-қозғалыс ойындары балалардың
жан-жақты дамуына жағдайды, организмді
сауықтыруға көмектеседі, балалардың
өмірін жаңа мазмұнмен байытады, олардың
сезімін, мінез-құлқын, қоршаған ортада
бағдар ұстауын, дербестігі мен шығармашылық
инициативасын қалыптастыру.
Балалар мекемелерінен тысқары жерге
жаяу серуендеу және экскурсия жасау балалар
туризмінің ең қарапайым түрі болып табылады.
Олар балалардың денсаулығын күшейтуге,
дене күшін дамытуға эстетикалық қалыптастыруға,
табиғатпен қатынаста болуға, қимыл дағдылары
мен дене қасиетін жетілдіруге көмектеседі.
2.3.Балабақшада бала
денсаулығын нығайтудың маңызы
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаев биылғы жылғы Жолдауында
«Салауатты өмір салты мен адамның
өз денсаулығы үшін, ынтымақты жауапкершілік
қағидаты, міне осылар денсаулық саласындағы
және халықтың күнделікті тұмысындағы,
мемлекеттік саясаттың ең басты мәселесі
болуы тиіс »-екенін атап көрсеткен.
Балалардың денсаулығын нығайтуда,
спортқа әуестендіріп,күн тәртібі ережелерін
сақтай білуге, жаңа инновациялық жолдар
арқылы шынықтыру,
салауаттылыққа тәрбиелеу Мектепке
дейінгі мекеменің негізгі мақсаты.
Жан-жақты физикалық жетілген
және денсаулығы жақсы баланы өсіріп тәрбиелеу
әрбір ата-ана мен балабақшаның міндеті.
Организимді шынықтыру бала
денсаулығын күшейтудің ең негізгі жолы.
Шынықтыру дене тәрбиесінің маңызды бөлігі,
ол табиғи факторлардың үйлестірілген
әсерлеріне жүйелі түрдегі жаттығулар
арқылы орындалады.
Шыныққан бала аз ауырады, тәбеті
мен ұйқысы жақсы,бітімі үйлесімді,әрі
сымбатты келеді және ауа-райының
кез келген жағдайында жеткілікті дәрежеде
серуендей алады.
Шынықтыру шаралары жүйелі
түрде жүргізілуі тиіс.Үзу немесе тоқтату
салдарынан организмді шынықтыру барысында
қалыптасқан бейімделу реакциялары жойылады.Сондықтан
да,шынықтырудың жүйелілігі,яғни шынықтыру
әрекеттері күнделікті кез келген мезгілде
жүргізілуі тиіс.
Денсаулық табиғаттың берген
құнды байлығы,оны бастапқы күйде сақтау
ол адамның жеке салауатты өмір сүруіне
байланысты екенін есте сақтай отырып,
шынықтыру жұмыстары жергілікті жердің
климаттық жағдайларына сай жүргізілуі
керек. Баланың дене құрылысын шынықтырушы
іс- шаралар балаға ұнап , жақсы
эмоция тудыруы мүмкін.
Балабақша педагогтары Кичко
М.Е., Берикова Н., Логинова О.В жаСалауатты
өмір салтыпірімдердің денсаулығын
инновациялық жолдар арқылы нығайтуда «Балабақшаға денсаулық
үшін !» бағдарламасын өңдеп,іске асырды.Бағдарламада
алға қойған мақсат.денені жан-жақты дамыту,
дене құрылысын шынықтыру, іскерліктерін
қалыптастыру,денсаулық сақтайтын техналогияларды
жүзеге асыру. Жаңа инновациялық техналогиялар
бойынша балалар Порфирий Ивановтың
төмендегідей әдістерін күнделікті шынықтыру
шараларында пайдаланылды.
-Балаларға жалаң аяқ
тұзды суға салынған алаша
бойымен жүріп өту.
-Жалаңаяқ жүру
-Қабырғалы тақтай үстімен
және қиыршық тастар үстімен
жүріп өту.
-Ашық су қоймаларында
шомылдыру.
-Денені ылғалды сүлгімен
ысқылап сүрту.
Біздің педагогтар бағдарламада
-«Хатка-йоги
-Шығыс жаттығуы Ци-Гун»
-«Тыныс алу жаттығуы»
-«Кинезиолог»
-«Артикуляция»
-«Фитбол» жаттығулары
балаларға тиімді жолдар арқылы
ұйымдастырылды.Сондай-ақ қаламыздағы
«Дельфин» атты жаздық бассейініне
шынықтыру саяхаты ұйымдастырылады.
Педагогтардың кешенді жұмыс
бағдарламасының құрылымына енетін қосымша
материалдар баланың дене бітіміне,денсаулығына
әсер етіп жан-жақты дамытып,баланы еңбексүйгіштікке,ептілікке
тәрбелейтіні сөзсіз. «Дені сау болса
–дәулет сол» демекші балдырған балаларымыздың
дендері сау,дене бұлшық еттері қалыптасқан,батыл
болып өсуіне ата-аналармен бірлесе
отырып жұмыс жүргізілсе баланың қызығушылығы
артады. Осы бағытта балабақша Елбасымыздың
айтқандай «Шынықсаң шымыр боласың»
насихат сөзіне сүйене отырып:
-Эстафеталық ойындар
-Әр түрлі кеңестер -Практикалық тәжиірбе
-Дамытушы жаттығулар -Психожаттығулар
тиімді және жоғары деңгейде өтеді.
Балабақшада
емдік – сауықтыру жұмыстары әртүрлі
шаралар арқылы өткізіледі:
-фитотерапия
-кислород коктейлдер
-нүкте массажы
-табиғи факторлармен шынықтыру.
Жылдың барлық мезгілдерінде балалардың
денсаулығына рацианалды тамақтануына
ерекше көңіл болінуде. Балабақшада баланың
денсаулығын нығайтуға барлық жағдай
жасалынған, материалдық техникалық базасы
жоғары деңгейде. Табаны күректей алты
жыл бойы балабақша Сара Алпысқызы Назарбаеваның
«Өзін-өзі тану» курсын енгізу бойынша
эксперементтік алаңда жұмыс жүргізді.
Республикалық, облыстық курс тыңдаушыларына
бірнеше рет Порфирий Ивановтың сауықтыру
жүйесі туралы қызығушылық танытқан «Лугандық
қарияның » ашық өсиетін оқып «Өз денсаулығыңды
өзің түзеп үйреніп,өзіңмен-өзің толық
түсінікте болуы мүмкін бе?»деп ойлаған
.Ивановтың өсиет іліміндегі жер бетіндегі
әр адам салауатты өмір салтын қалыптастыруды
қажет ететін, тек қана жақсы іс-шаралар
жасауы керек. Осы курсты жүргізу мақсатында
ең алғаш су құйыудан бастап, жүрегін
өзін қоршаған адамдарға деген сүйіспеншілік
әуеніне аударуға, жанның тазарып,тәннің
жасарып,бұрын мазалайтын сырқаттардың
одан сырт бере бастағанын сезіне білуіне
байланысты ашық ұйымдастыру іс-әрекеті
жоғары деңгейде ұйымдастырылды. Сауықтыру
жұмыстарының жүйелі жүргізілуінің
нәтижесінде өткен оқу жылымен салыстырылғанда
биылғы жылы баланың физикалық
және функциялық дамуы жоғары, саматикалық
тұмау ауру көрсеткіштері төмен
жұпалы және ішек аурулары мүлдем жоқ
болған. Балақай, сенің бүкіл халыққа пайда
келтірсем деген ынтаң зор. Ол үшін деніңнің
сау болуыңа ден қой. Саған шын жүректен
өтініш етемін, өз денсаулығыңды бекемдеу
үшін менің бірнеше ақыл кеңесімді
тыңда деп Иванов өз өсиетінде айтып
өткен. 1.Өзіңді жақсы сезіну үшін күніне
екі рет табиғи салқын суға түс. Көл, өзен,ванна
болсын,тіптен себезгі қабылдау немесе
су құйыну болсын,қалай да ретіне қарай
суға түсе бер. Бұл сенің қағидаң. Ыстық
суға шомылған соң суық су құйын. 2.Суға
түсерде немесе суға түскен соң,егер мүмкін
болса,табиғат аясынга шық,жалаң аяғыңмен
жер бас,қыс кезінде тым болмаса 1-2 минут
қар басып тұр. Аузыңмен бірнеше рет тыныс
ал, сонаң соң іштей өзіңе және барша жұртқа
денсаулық тіле.
3.Өзіңді қоршаған табиғатқа
бауыр бас. Төңірегіңе түкірінбе
және ештеңені тікіріп тастамайтын
бол. Денсаулығыңа зияны тиер.
Мен барша жұртқа өтініш
етемін, жалынып-жалбарынам еңсеңді
тікте де табиғаттан өз орныңды тап.Табиғат
ешкімге меншіктелмейді және ол ешқандай
ақшаға да сатылмайды, алайда өзің жеңіл
болу үшін,табиғаттағы ісің мен еңбегіңде
қайырым мол болсын.Саған бақыт,жақсылық
денсаулық тілеймін деп өз өсиетін
айтып өткен. Саған жақсы болу үшін күніне
екі рет табиғи салқын суға түс. Көл,өзен,ванна
болсын,тіптен себезгі қабылдау немесе
су құйыну болсын, қалайда ретіне қарай
суға түсе бер.Бұл сенің қағидаң. Ыстық
суға шомылған соң суық су құйын.Тәрбиеші
өз өсиетінде «Суық судан қорықпаңыз»
суық су дегеніміз шипалы да, табиғи да,қуатты
ғой. Ол тәніңе жылу дарытады, мұның өзі
тонмен тұмшаланған кезде болатын жылу
емес, табиғи қалыптағы жылу» - тәрбиеші
дұрыс айтқан. Суға түсерде немесе суға
түскен соң, егер мүмкін болса, табиғат
аясына шық, жалаң аяғыңмен жер бас, қыс
кезінде тым болмаса 1-2 минут қар басып
тұр. Аузыңмен бірнеше рет тыныс ал, сонаң
соң іштей өзіңе және барша жұртқа денсаулық
тіле. «Суық су организимді оятады, ауа
ауруды қозғайды ал жер ауруды қабылдап
алады» - дейді тәрбиеші. Байқап отырғанымыздай,
бүгінгі таңда педагогтар мен тәрбиешілерде
тәрбиенің тәсілдері мен әдістері,сондай-ақ
бүкіл тәрбие бағдарламаларын саралауың,
оған белгілі бір жаңалықтар енгізудің
мүмкіндіктері мол. Қазақстанда білім
жүйесінің түрі ұлттық, мазмұны интернационалдық
жаңа үлгісі жасалып, өмірде қолдануда.
Жаңа талғам-талаптарды ескере отырып,
бала тәрбиесінің бүкіл көп қыртысты жүйесі
жасақталуда. Күтілетін нәтиже.Ертеде
шығыс ғұламаларына 10 жылдығын ойлаған
тал өсіреді, 100 жылдығын ойлаған бала
өсіреді деп ертеде шығыс ғұламалары
айтқандай, осындай жұмыстардың жүйелі
жүргізілуінің барысында жаСалауатты
өмір салтыпірімдердің денсаулығы жан-жақты
дамыған, салауатты өмірді насихаттаушы,ән
ұранымызды шырқатып, көк байрақты желбірететін
салауатты өмір салтына лайық,талабы мен
жүрегінде оты бар балалардың үмітіне
дәнекер болып жатсақ қана,егеменді
еліміздің ертеңі болар жас ұрпақ тәрбиелей
аламыз дегендей осындай жұмыстардың
жүйелі жүргізілуінің барысында ғана
біз баланың денсаулығы жан-жақты дамыған,
салауатты өмірді насихаттаушы, «Нұрын,сырын
көруге,көкірегінде болсын көз»дегендей
талабы мен жүрегінде оты бар балалардың
үмітіне дәнекер болып жатсақ қана Егеменді
еліміздің ертеңі болар жас ұрпақ тәрбиелей
аламыз.
Дене тәрбиесі сабағында жаңа
инновациялық технологиялардың тиімділігі.Білім
– қоғамды тұрақтандыратын, рухани мұраны
сақтайтын, ұрпақты ұрпаққа сабақтастыратын
құрал. Қолда бар мүмкіндікті пайдаланып
оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді
қолдану, жаңа технологияны әркімнің өз
сабағында пайдалану арқылы бала жастарды
халықтың дәстүр үрдісінде адамгершілікке,
салауатты өмір сүруге баулу дені сау
ұрпақ тәрбиелеу дене тәрбиесі пәні тәрбиешідерінің
басты міндеті. Олай болса, оқыту мен тәрбиелеудің
ой елегінен өтетін әдіс-тәсілдерін, жаңашыл
педагогтардың тапқан әдістемелерін біліп
қана қою жеткіліксіз, оны әркім өз мүмкіндігінше
күнделікті сабақта пайдалану қажет.
Дене шынықтыру пәнінің басқа пәндерге
қарағанда көптеген ерекшеліктері бар.
Мұнда негізінен баланың қабілеті, бейімділігі
баса назарда болуы керек. Дегенмен де
балаларды бейімдеу, қабілетін дамыту,
спортқа деген қызығушылығын арттыру
жақсы ұйымдастырылған сабаққа байланысты.
Сондықтан балалардың пәнге қызығушылықтарын
арттыру мақсатында сабақта тақырыпқа
байланысты спорт түрлерінің шығу тарихын,
спорт түрлері дамыған елдерді спорттың
әр саласындағы белгілі спортшылар өмірін
алуға болады.
Сондықтан да тәрбиеші сабақты тартымды
етіп теория мен практиканы ұштастыруында
жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі
баса назарда болуы қажет. Бұл тәрбиеші
мен бала арасындағы қарым-қатынас, сабақты
жақсы оқитын, спортқа бейім балалармен
белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық
баланың дамуы үшін қолайлы жақсы ойлар
туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін
еңбек етуін ойластыру. Барлық балалар
өз қабілетін ең төменгі жеңіл тапсырмаларды
орындаудан бастайды да, оларды міндетті
түрде толық орындап болғаннан кейін ғана,
келесі күрделі деңгейдегі жаттығуларды
орындауға көшіп отырады. Бұл балалар
арасындағы бәсекелестікті және әр баланың
өз қабілетіне, қызметіне сәйкес жоғары
деңгейге көтерілуіне толық жағдай жасалады.
Осылай ойын элементтерін, әдістерін деңгейлеп
орындату арқылы балалардың тапсырмаларды
орындауда жинаған ұпайларын «даму мониторингі»
кестесіне белгілей отырып, бала біліміне
талдау жасап отыру қажет. Өтілетін тақырыптарға
байланысты қызықты сергіту ойындарын
ойнатудың да сабақ барысының сапасын
арттыруға ықпалы көп. Атап айтсам: «Кім
шапшаң?», «Көңілді ойындар!», «Мен чемпион!»,
сонымен қатар қозғалмалы ойындар және
ұлттық ойындарды сабақта түрлендіріп
өткізуге машықтандыру.
Дене шынықтыру пәнінде жаңа инновациялық
технологияларды қолданудың орны орасаң
болары хақ. Балалардың пәнге деген қызығушылығын
арттырып, білім сапасын көтеруге топтан
тыс спорттық шаралардың да маңызы зор.
Соның ішінде қазақтың ұлттық ойындары
мен қозғалмалы ойындарын, әр түрлі жарыстарын,
тоғызқұмалақ, арқан тартыс, аударыспақ
сынды ойын түрлерін өткізіп отыру керек.
Осындай жұмыстарды жүргізу нәтижесінде
балалардың белсенділігі артып, спортқа
деген бейімділігі қалыптасады. Балалардың
танымдық қабілеттерін артырып, салауатты
өмір сүру, адам денсаулығы осы спортқа
байланысты екендігін түсінеді. Нәтижесінде
балалардың білім сапасы артып, оқу тоқсандарында
жоғары сапаға қол жеткізуге болады.
Жаңаша әдістерді сабақтарда үнемі қолданысқа
енгізуде теория мен практиканың ұштасуына
мән бергенде ғана жұмыстың мазмұндылығы
көріне алады.Осы бағыттарда сын тұрғысынан
ойлау және деңгейлеп оқыту технологияларының
тиімді әдістерін дене шынықтыру пәнінде
қолдануды ұсынамын. Алдымен «Дене шынықтыру
пәні не береді?» –деген сұраққа:» Қимыл
қозғалысты береді. Машықтандыру. Дене
мәдениетін қалыптастыру. Денені шынықтыру,
тәрбиелеу. Жалпы дамыту жаттығуларын
меңгертеді. Мемлекеттік стандарттық
бағдарламаны жоспарлай білуді, нормативтік
тест жаттығуларды игертуді береді.
Дене тәрбиесі сабағында сын тұрғысынан
ойлау технологиясын тиімді пайдалану.
Осы технологияның шығармашылық бөлігін
басшылыққа ала отырып, ой толғау жасауға
болады. (мыс: дене шынықтыру сабағында
сабақты ойын түрінде ұйымдастыру керек)
осы арқылы, балалардың бейімділігін арттыруға
болады.
Күтілетін нәтиже - дене тәрбиесі пәніне
деген қызығушылықтары артады. Бала шығармашылығы,
өзін-өзі басқаруы, құрметі, эстетикалық
талғамы артады. Дене шынықтыру сабағында
5-6 топтарға сергіту сәтін алуға болады.
Өз тәжірибемде 5-топтарға өткізген «Эстафеталық
жарыстар» атты сабағымда, алдымен балаларға
ой толғау жасау мақсатында қазақтың ұлттық
ойын түрлеріне тоқталуды, ұлттық ойындар
туралы өз түсініктерін сұрай отырып,
сабақ барысы кезінде орындатуды жоспарладым.
Міне, осы арқылы балалар сабақтың жарыс
түрінде топтық ойын әдісінде болатына
көз жеткізеді.
Сабақты қызықты өткізу үшін мультимедиалық
проектор арқылы қазақтың ұлттық ойындарының
тарихын таныстырып өтіп, жасырылған сұрақтарды
табуға машықтандыру, әр топқа белгіленген
ұпай сандарына қарай бағалап отырдым.
Кейін сабақ барысын: «Кім шапшаң?» бөлімі
деп алып, бұл бөлімінде балалар белгіленген
жерге дейін эстафеталық таяқшамен жүгіріп
барып, белгілі жеріне жеткен кезде, тақтаға
жазылып берілген есептерді шапшаң орындап
шығып кейін қайтып келулері керек. Балалардың
бұл бөлімде сабаққа деген қызығушылығының
артуымен бірге, машықтанады, логикалық
ойлау қабілеттері артады, қимыл-қозғалыс
әрекеті дамиды.
Ал деңгейлеп саралап оқыту технологиясын
қолдануда
Бұдан қандай нәтижелерге қол жеткізуге
болады? Сабақ барысында:
Алдымен баланың «Не?» деген сұрағына:
Сабақта шынайылық, оқыту бар екенін көрсету.
Баланың «Қашан?» деген сұрағына: Сабақтан
кейін болатын жағдайды толық анықтатуға
көз жеткізу қажет.
Баланың «Қайда?» деген сұрағына: Баланың
және тәрбиеші арасындағы серіктесін
анықтап, нәтижеге қол жеткізу қажет.
Қорыта айтқанда, мен алдымен жеке тұлғаның
әлеуметтік, құзіреттілігін дамытуды
керек еттім. Сол арқылы ұжымдық зерттеуге
қол жеткіздім, яғни баланың өзін-өзі басқарудағы
әлеуеті артты.