Белорусская детская драматургия: художественная проблема характер

Большай аўтэнтычнасцю ў мастацкіх вобразах і развіцці дзеяння валодаюць п’есы-казкі, якія не абапіраюцца на фальклорны сюжэт, але часам настолькі стылізаваны пад прадукт народнай творчасці, што практычна не адрозніваюцца ад яго. Фальклор канцэптуальна паўплываў на стварэнне характараў і сюжэтных калізій у многіх аўтарскіх творах (“Чароўны гадзіннік” З. Дудзюк, “Чужое багацце” Г. Марчука, “Мілавіца” С. Клімковіч, “Пра тое, як Янка Белую краіну ад Цмока вызваліў” В. Маслюка і інш.). Ёсць і прыклады постмадэрнісцкай гульні з вядомай дзецям класікай. Але калі П. Васючэнка ў “Новым Калабку” стварае новы, аўтэнтычны характар свайму пратаганісту, то Г. Аўласенка ў вершаваную п’есу “Як казкі пераблыталіся” ўводзіць персанажаў адразу з трох вядомых казак, захоўваючы іх партрэты і псіхалогію.

Такім чынам, характары і канфлікты маюць розныя шляхі асваення ў драматургічных відах літаратуры. Практыка паказвае, што адсутнасць творчага падыходу можа зашкодзіць вобразам. І наадварот: пераасэнсаванне з пільнай аглядкай на адпаведныя патрабаванні пры такім пераходзе дае ім яшчэ адно цікавае і паўнавартаснае літаратурнае жыццё. Нязменным застаецца толькі адно – сістэма каштоўнасцей, якой вывяраюцца характары дзеючых асоб.

У другой частцы “Літаратурная п’еса-казка: тэмы і героі” разглядаецца шырокае кола арыгінальных драматургічных твораў з аўтэнтычнымі характарамі. Зразумела, пэўных фальклорных элементаў у развіцці дзеяння, у вобразах аўтарам цалкам унікнуць было немагчыма, але не яны станавіліся канцэптуальным стрыжнем п’есы, часта далёка адыходзячы ад традыцый народнай казкі.

У навагодніх п’есах (“Новы год у лесе” Г. Аўласенкі, “Спадчына бабулі Зімавухі” Л. Рублеўскай, “Прыгоды з чароўнай скрыначкай” Ю. Куліка і А. Оксіня і інш.) не тыражыруюцца характары традыцыйных персанажаў свята – Дзеда Мароза і Снягуркі, хаця ў большасці твораў яны маюць тыповыя рысы, прадвызначаныя ўжо сваёй функцыянальнасцю. П. Васючэнка ў “Навагоднім дэтэктыве” ўвогуле надзяляе іх рысамі герояў трылера.

Асновай характараў многіх п’ес сталі жыхары лесу, надзеленыя рысамі чалавечай псіхалогіі (як заганамі, так і вартасцямі). Гэта актуалізуе дзейства. Характары ў такіх п’есах фарміруюцца, аднак, па-рознаму. Некаторыя аўтары ідуць па шляху атаясамлення вобразаў сваіх твораў з прататыпамі (“Вясновая песня” С. Клімковіч). Іншыя партрэтную палітру персанажаў ствараюць, кіруючыся перадусім лейтматывам твора (“Ная і Нахлебнік” З. Дудзюк, “Маленькі Анёлак” С. Кавалёва). Найбольш удалымі атрымліваюцца індывідуалізаваныя персанажы, якія разам з тым перадаюць таксама тыя ці іншыя тыповыя рысы псіхалогіі і паводзінаў фальклорных герояў.

Прыгодніцкія творы ніколі не перастануць быць папулярнымі сярод дзятвы, а іх героі – запамінальнымі. Рызыкоўныя перыпетыі, як лакмусавая паперка, найлепшым чынам выяўляюць усю сутнасць і асобнага чалавека, і міжчалавечых стасункаў, што, бадай, карэктна параўнаць з пагранічнымі сітуацыямі экзістэнцыяналісцкіх інтэрпрэтацый. Беларускія дзіцячыя драматургі абгрунтавана і праўдзіва дэманструюць, што такое выяўленне сапраўднай сутнасці чалавека вядзе хутчэй да гуманізацыі і цеплыні ў стасунках, чым да экзістэнцыяльнай самоты. Усё залежыць ад веры ў бліжняга і любові да яго, якія не проста ляжаць у аснове чалавечай сутнасці, але і з’яўляюцца маяком для кожнага падчас небяспечных для жыцця сітуацый. Таму Непаседа і Забіяка з п’есы Г. Каржанеўскай “А як жа Непаседа?” насамрэч аказваюцца найлепшымі сябрамі – клапатлівымі і самаахвярнымі. Да таго ж яны на лепшае пераасэнсавалі свае адносіны да прыроднага наваколля. Але каб героі не прайшлі праз наладжаныя міфічнымі істотамі выпрабаванні, то такой эвалюцыі не адбылося б.

Вобразы многіх прыгодніцкіх п’ес створаны на міфалагічна-гістарычным матэрыяле. Яркі прыклад – “Дзівосныя авантуры паноў Кубліцкага ды Забалоцкага” С. Кавалёва і П. Васючэнкі. Назіраецца таксама прадукаванне так званай рыцарскай п’есы з ідэаламі і высокімі кодэксамі рыцарства. Так, у п’есе С. Кавалёва “Драўляны Рыцар” малюецца ідэалізаваны вобраз – узор прадстаўнікоў рыцарскай культуры. Ён не міне тых, каму яго дапамога патрэбна ў першую чаргу. Імператыў дабрыні, носьбітам якой з’яўляецца звычайная драўляная цацка, характарызуецца недасягальнай для большасці людзей ступенню чалавечнасці, становячыся для іх маральным арыенцірам.

П’еса для дзяцей сваімі канцэптуальнымі катэгорыямі – перадусім канфлікту і характару – адлюстравала культурныя і сацыяльныя ўплывы на мастацкі дыскурс, зрэагавала на з'яўленне новых актуалій як у жыцці грамадства, так і ў светапоглядах падрастаючай генерацыі. Знаходзіцца нямала вобразаў, якія нярэдка ўяўляюць сплаў архетыповых рысаў са штрыхамі сучаснікаў, назіраецца ярка выражаная трансфармацыя тыповага ў казачных характарах (“Міжпланетны пажарнік” і “Шкляныя горы, альбо Праграміст Чароўнай даліны” Р. Баравіковай, “Канікулы на астэроідзе” і “Сінязорка” З. Дудзюк, “Кацярынка і Кэт” П. Васючэнкі). На старонкі гэтых драматургічных казак выходзяць новыя вобразы – героі тэхнагеннай цывілізацыі.

Станоўчыя героі казак на экалагічную тэматыку (“Каляровай затокі” П. Васючэнкі, “Калі дракон прачнуўся” М. Арахоўскага, “Чарнабог” Г. Каржанеўскай) супрацьстаяць злу, абараняючы чысціню навакольнага асяроддзя. Гэта місія ўскладаецца на падрастаючае пакаленне. Такім яго прадстаўніком з’яўляецца Паўлік з п’есы Г. Марчука “Начныя прыгоды Паўліка”. Ён вядзе барацьбу са Злым Духам Асфальту. Аднак перамогу абумоўлівае не толькі маладосць, але і повязь з традыцыямі, духоўная непарыўнасць паміж пакаленнямі.

Як бачна, напрыканцы ХХ ст. беларуская п’еса-казка распачала якасна новы этап развіцця. Аднак пры яе прыкметнай мадэрнізацыі, асучасніванні побач захоўваюцца традыцыйныя творчыя падыходы, перадусім у аксіялогіі і маралі. У мадэляванні характараў неабходна адзначыць большую разняволенасць і фантазію. Але што застаецца нязменным і ў сучаснай казцы, дык гэта вастрыня сутыкнення прадстаўнікоў антаганістычных сіл. Яна дазваляе аўтарам належным чынам раскрыць мастацкія характары герояў, захоўваючы пры гэтым і тыповыя рысы, і ў той жа час індывідуалізуючы іх. Большасць п’ес-казак рэпрэзентуе класічным чынам сканструяваныя характары, г. зн. іх маральна-этычная дыферэнцыяцыя з’яўляецца дастаткова экспліцытнай. У той жа час у дзіцячай драматургіі усё шырэй практыкуецца адыход ад традыцыйных мастацкіх канонаў. Таму часам пафас таго ці іншага характару немагчыма вызначыць адразу на пачатку п’есы (напрыклад, рыцар Дармедонт з “Маленькага збраяносца” П. Васючэнкі). Такі творчы падыход пры ўмелай, далікатнай рэалізацыі дастаткова плённы, бо загадкавасцю вобраза ці псіхалагічнай нечаканасцю павышаецца цікавасць рэцыпіента да твора.

Галерэя мастацкіх характараў сведчыць пра высокую ступень іх індывідуалізацыі на сучасным этапе пры захаванні тыповых маральных якасцей рознапалярных герояў. Творцы сённяшняга дня і ў п’есах для малодшых дзяцей больш выразна звяртаюцца да пэўных, звычайна эвалюцыйных зменаў у характарах герояў: Віхурык (“Спадчына бабулі Зімавухі” Л. Рублеўскай), Пеўнік і Індык (“Качка Гапа” Н. Марчук). Знаходзяцца характары, якія не з’яўляюцца носьбітамі дабра ці зла; між тым яны дастаткова цэльныя і канцэптуальна неабходныя (“Хведар Жылка і сапраўдныя асілкі” А. Мінкіна).

Пэўнасць у падзеле большасці казачных персанажаў на станоўчых і адмоўных мае на мэце менавіта набліжэнне да эстэтычнага ідэала шляхам канкрэтызацыі яго рысаў у святле сфарміраванай за шматвяковую гісторыю аксіялогіі. У той жа час мастацкі метад твораў, напісаных у рэалістычнай манеры, не дазваляе прымітызаваць стварэнне характару шляхам надзялення яго адназначнымі псіхалагічнымі рысамі, размеркавання паміж рознапалярнымі героямі катэгарычна адпаведных ім якасцей. Выкрышталізоўваецца своеасаблівая тэндэнцыя да паглыблення мастацкага характару ў драматургіі для дзяцей – надзяленні героя тымі якасцямі, без якіх нельга было б абысціся пры стварэнні канцэптуальнага партрэта, пры замоўчванні, вынясенні за дужкі менш важных для фармавання цэльнага мастацкага характару псіхалагічных рысаў. Такім чынам, характар уключае канкрэтныя рысы, якія становяцца яго стрыжнем, а поўны псіхалагічны партрэт адыходзіць на другі план, робіцца фонам, які не заўсёды і відзён.

Увогуле ў стварэнні характараў і мадэляванні канфліктаў у літаратурнай п’есе-казцы вызначальнай з’яўляецца тэма, згодна з якой падбіраюцца сродкі для яе раскрыцця. Падбор характараў – найважнейшы. Тэматычнай разнастайнасцю прадвызначаецца шырокі спектр мастацкіх матэрыялаў у канструяванні характараў: ад пачэрпнутых у вуснай народнай творчасці да цалкам выдуманых, фантастычных, не мінаючы фарбаў, што перманентна падкідваюцца актуальным жыццём.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Асноўныя навуковыя вынікі дысертацыі

Беларуская дзіцячая драматургія мае даўнія генетычныя вытокі. Яе развіццё адбывалася неадназначна. Пасля даволі ўдалага перыяду творчых здзяйсненняў у другой палавіне 1920-х – 1930-я гг. наступілі часы супярэчлівага развіцця, калі мастацтва адчула сацыялагізатарскі дыктат. Пасля Вялікай Айчыннай вайны мастацкасць і вечныя маральна-этычныя вартасці вяртаюць status quo, а на сучасным этапе лібералізацыя творчых падыходаў становіцца арыенцірам стварэння п’ес. У такім рэчышчы распрацоўвалася, вырашалася і праблема характару ў драматургічных творах для дзяцей. Галоўнымі вынікамі аналізу з’яўляюцца наступныя высновы:

1. Вытокі беларускай дзіцячай драматургіі – у фальклоры беларусаў. П’есы К. Лейкі (“Снатворны мак”) і З. Бядулі (“Смерць пастушка”) запачаткавалі два магістральныя стылёва-жанравыя кірункі развіцця дзіцячай п’есы: 1) рамантычна-казачны, 2) сацыяльна-рэалістычны. Імі абумоўлівалася стварэнне мастацкіх характараў у творах. Уплыў народнай творчасці праяўляўся вельмі шырока: нават літаратурныя п’есы-казкі з аўтарскім сюжэтам і наватарскімі вобразамі адчулі ўздзеянне фальклору. Па казачных узорах ствараліся характары, як станоўчыя, так і адмоўныя, на якія потым арыентаваліся і арыентуюцца зараз аўтары. Развіццё беларускай дзіцячай драматургіі пацвярджае тэзу пра невычэрпнасць матэрыялаў народнай культуры, абапіраючыся на якія беларуская літаратура стварыла ўзорныя прыклады дзіцячай п’есы (творы В. Вольскага, Г. Марчука, З. Дудзюк і інш.) [1, 4, 7, 8, 12, 19, 20, 22, 32, 33, 34, 39].
2. На фоне традыцыйных персанажаў п’ес-казак характары драматургічных твораў з рэалістычнай паэтыкай на кожным з этапаў развіцця літаратуры і грамадства ў цэлым выяўлялі прыкметную схільнасць да ідэйна-мастацкай трансфармацыі. Так, з дзвюх мастацкіх тэндэнцый, якія запачаткаваліся падчас зараджэння беларускай дзіцячай драматургіі, рэалістычная атрымала перавагу не без дапамогі сацыяльна-палітычнай кан’юнктуры. Гэта часам прыводзіла да вульгарызацыі мастацкіх твораў. Кожная эпоха шукае свой ідэал. І не заўсёды паспяхова. Перыяд “сталінскага сацыялізму”, напрыклад, спрычыніўся да радыкалізацыі тых пошукаў. Інтэнцыі стварэння новага героя, абструкцыянісцкая крытыка рэтраградаў, якія не прынялі ці не зразумелі новых павеваў і каштоўнасцей, фактычна вялі да дэвальвацыі мастацкіх вартасцей драматургіі (п’есы В. Сташэўскага, І. Гурскага, А. Пальчэўскага і інш.). Аднак змена некаторых сацыяльных акалічнасцей абумовіла паступовае вяртанне мастацтва на кругі свае. З 1950-х гг. гуманістычныя лейтматывы ў п’есах для дзяцей гучаць больш упэўнена і выразна, хоць і тут назіраліся выдаткі пад уплывам так званай тэорыі бесканфліктнасці. Характары беларускіх п’ес для дзяцей, спароджаных па рэцэптах сацыяльна-палітычнай кан’юнктуры, не ўдаваліся і не адбываліся як мастацкі феномен (калі не лічыць, напрыклад, нечаканых выключэнняў у п’есах: “Калі дзяк гаворыць праўду” А. Вольнага, “Чалавек-невідзімка” А. Якімовіча, “Знойдзены кут” У. Краўчанкі). Вяртанне да гуманістычных каштоўнасцей у дзіцячай драматургіі непарыўна звязана з развіццём казачных жанраў (у канцы 1930-х гг. В. Вольскі выдае тры п’есы-казкі). У пасляваенных драматургічных казках створаны характары, якія па сваім эстэтычным і этычным значэнні выйшлі на адзін узровень з набыткамі рэалістычных п’ес. У далейшым адбываецца спарадычнае зніжэнне пісьменніцкай увагі то да рэалістычных, то да казачных сюжэтаў. У той жа час пашырэнне творчай свабоды ў выніку сацыяльнай лібералізацыі стварыла ўмовы для плённага развіцця драматургічных відаў казкі, асваення ёю новых жыццёвых пластоў і вектараў мастацкага развіцця, што дазволіла пісьменнікам стварыць шэраг неардынарных характараў (яркімі прыкладамі апошняга часу з’яўляюцца героі п’ес І. Сідарука, С. Кавалёва, П. Васючэнкі, Л. Рублеўскай і інш.) [1, 2, 6, 8, 10, 15, 16, 17, 18, 20, 23, 29, 32, 33, 35, 39].
3. З прычыны, што эстэтычная перцэпцыя ў псіхіцы дзіцяці пераважае над этычнай, малады рэцыпіент патрабуе праўдзівых, шчырых твораў і герояў з належным узроўнем эстэтыкі. Штучнасць, дэкларатыўнасць дзеяння, схематычнасць персанажаў адчуваецца дзецьмі, і гэта асуджае твор на правал. Сухіх і непраўдападобных характараў шмат у п’есах Ю. Тупяневіч, І. Гурскага, В. Зуба, Х. Мальцінскага. У той жа час пераканаўча выпісаны характар становіцца зарукай поспеху твора ў чытача, павялічвае выхаваўчае ўздзеянне. Такімі прыкладамі сталі вобразы Несцеркі В. Вольскага, Шпачка А. Махнача, Жэні І. Шамякіна… Этычна-маральная скіраванасць драматургічных твораў для дзяцей не павінна выяўляць сваю прысутнасць ці, тым больш, назойлівасць. Класічныя прыклады арганічна закладаюць гэтую функцыю ў характарастварэнне і развіццё канфлікту (“Пастушкі” М. Чарота, “Хлопчык у лесе” А. Гаруна, п’есы розных аўтараў пра Несцерку). Прынцыповай задачай з’яўляецца стварэнне аўтарам станоўчага вобраза, які прыцягвае сімпатыі падрастаючага пакалення, вобраза – носьбіта адэкватных каштоўнасцей, з якога хацелася б браць прыклад. У выпадку адкрытых момантаў дыдактыкі і маралізатарства характары губляюць прыцягальнасць, а твор – узровень мастацкасці (п’есы Х. Мальцінскага і Р. Рэлеса “Ля птушніка” і “Гронка вінаграду”, А. Махнача “Ля вогнішча”, М. Скрыпкі “Першыя крокі самастойнасці”) [1, 2, 6, 7, 11, 14, 15, 17, 25, 26, 30, 37, 38, 40, 41].
4. Вобразнасць, алегарычнасць з’яўляюцца неад’емнымі рысамі п’ес для дзяцей. Гэта не павінна перашкаджаць чытачам верыць у рэальнасць існавання персанажаў і сапраўднасць дзеяння. Нават у выпадку, калі п’еса населена персанажамі з расліннага ці жывёльнага свету. На першы план выступае мастацкая праўда. Характар ці яго дзеянні тады ўспрымаюцца належным чынам, калі яны даходліва дэтэрмінаваны (нават на іншасказальным узроўні). Спецыфіка драматургіі па-свойму абмяжоўвае магчымасць выбару выяўленчых сродкаў і прыёмаў. І каб характар раскрываўся максімальна пры мінімуме сродкаў, аўтары п’ес для дзяцей звычайна звяртаюцца да акумуляцыі ў характары менавіта тыповых маральных якасцей. На аснове іх калізій лагічна і зразумела для падрастаючага пакалення адбываецца разгортванне канфлікту. Канфлікт, такім чынам, фармальна адбываецца паміж персанажамі, а фактычна паміж абагульненымі чалавечымі якасцямі, псіхалогіямі, а значыць – паміж каштоўнасцямі рознай палярнасці. Шалі гэтага супрацьстаяння ў дзіцячай кнізе традыцыйна схіляюцца на карысць добрых сілаў: рэцыпіенту (у тым ліку ў выхаваўчых і дыдактычных мэтах) трэба на абгрунтаваных прыкладах прадэманстраваць сілу, вялікасць, прыгажосць дабра. Па-мастацку моцныя характары нярэдка з’яўляюцца пратаганістамі нацыянальнай літаратуры ў цэлым (Несцерка, Цярэшка) [1, 5, 7, 11, 26, 31, 32, 34, 39].
5. Канфлікт у дзіцячых п’есах, як правіла, рэпрэзентуецца ў выглядзе антаганізму добрых і кепскіх сілаў, што ўвасабляюцца пэўным падборам мастацкіх характараў. Шырокая тэматычная і сюжэтная варыянтнасць назіраецца ў адлюстраванні вырашэння гэтага канфлікту. Драматургічная практыка паказвае, што нават інсцэнізаваныя казкі ці п’есы, створаныя па матывах, атрымліваюцца найбольш удалымі пры крэатыўным падыходзе да раскрыцця характараў і канфліктаў (п’есы В. Маслюка “Пра тое, як Янка Белую краіну ад Цмока вызваліў”, У. Сіўчыкава “Філасофскі камень”, Г. Каржанеўскай “Іван Світаннік” і інш.). З цягам часу набыла моц яшчэ адна тэндэнцыя – да мадэрнізацыі, асучаснівання і п’есы для дзяцей у цэлым, і характараў у ёй. Так, нават у казачным відзе літаратуры, які мае схільнасць да кансерватыўнасці, з’явіліся драматургічныя творы на сучасную тэматыку і з прымяненнем фантастычных матываў (п’есы Р. Баравіковай, М. Арахоўскага, З. Дудзюк і інш.). Творы, напісаныя ў рэалістычнай манеры, у асноўным аперыруюць актуальным на час іх напісання матэрыялам. Зрэшты, да такога метаду ўсё часцей звяртаюцца і аўтары-казачнікі (напрыклад, “Качка Гапа” Н. Марчук, “Ясь, Яніна і каралева Аварыя” і “Чужое багацце” Г. Марчука). У мастацкую структуру некаторых п’ес для дзяцей праніклі элементы постмадэрнісцкіх творчых метадаў (“Новы калабок” П. Васючэнкі, “Як казкі пераблыталіся” Г. Аўласенкі). Адзінае, што застаецца непарушным, – каштоўнасная аснова чалавечнасці як маральны верыфікатар і арыенцір адносна кожнага характару. Такія падыходы толькі пашыраюць жанрава-тэматычнае кола драматургіі для дзяцей, кожным разам грунтоўней сцвярджаючы гуманістычны пафас [1, 3, 8, 9, 10, 13, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 39, 42, 43].

Рэкамендацыі па практычным выкарыстанні вынікаў

Вынікі даследавання могуць быць выкарыстаны пры падрыхтоўцы навучальна-метадычных дапаможнікаў і падручнікаў па гісторыі беларускай літаратуры, у тым ліку дзіцячай, пры распрацоўцы агульных і спецыяльных лекцыйных курсаў у навучальных установах адукацыі Рэспублікі Беларусь, а таксама могуць быць карыснымі для пастановачных калектываў у аспекце эстэтычнай верыфікацыі мастацкіх вартасцей драматургічных твораў.

СПІС ПУБЛІКАЦЫЙ ПА ТЭМЕ ДЫСЕРТАЦЫІ

Манаграфія

1. Трафімчык, А.В. Беларуская дзіцячая драматургія / А.В. Трафімчык. – Мінск : Ковчег, 2012. – 128 с.

Артыкулы ў навуковых часопісах, рэкамендаваных ВАК

2. Трафімчык, А.В. Беларуская аднаактовая п’еса для дзяцей / А.В. Трафімчык // Весці Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Серыя гуманітарных навук. – 2002. – № 4. – С. 84-90.
3. Трафімчык, А. “Годзі быць ужо без носу…” : пра інсцэнізацыі паэмы “Мушка-зелянушка і камарык – насаты тварык” Максіма Багдановіча / А. Трафімчык // Роднае Слова. – 2005. – № 12. – С. 64-65.
4. Трафімчык, А.В. Генезіс беларускай драматургіі для дзяцей / А.В. Трафімчык // Веснік Брэсцкага універсітэта. Серыя філалагічных навук. – 2007. – № 2. – С. 9-13.
5. Трафімчык, А. Вяртанне да “Міколкі-паравоза” / А. Трафімчык // Беларуская думка. – 2007. – № 4. – С. 170-171.
6. Трафімчык, А.В. Развіццё беларускай дзіцячай драматургіі ў 20-я гг. ХХ ст. / А.В. Трафімчык // Веснік ГрДУ імя Янкі Купалы. Сер. 3. Філалогія. Педагогіка. Псіхалогія. – 2008. – № 1. – C. 57-61.
7. Трафімчык, А. П’есы для дзяцей Віталя Вольскага як з’ява беларускай літаратуры / А. Трафімчык // Роднае слова. – 2009. – № 6. – С. 20-22.
8. Трафімчык, А. Сучасная беларуская п’еса для дзяцей і падлеткаў : агляд / А. Трафімчык // Роднае слова. – 2010. – № 7. – С. 41-43.
9. Трафімчык, А.В. Гісторыя і сучаснасць у беларускай драматургіі канца ХХ – пачатку ХХІ ст. (матэрыял да ўрокаў у ХІ класе) / А.В. Трафімчык // Беларуская мова і літаратура. – 2011. – № 4. – С. 50-55.
10. Трафімчык, А. “Шлях да Бэтлеему” : Драматургія для дзяцей Сяргея Кавалёва / А. Трафімчык // Роднае слова. – 2011. – № 6. – С. 35-36.
11. Трафімчык, А. Штрыхі да партрэта Алеся Гаруна / А. Трафімчык // Роднае слова. – 2012. – № 3. – С. 8-11.
12. Трафімчык, А. 100 гадоў беларускай п’есе для дзяцей / А. Трафімчык // Роднае слова. – 2012. – № 12. – С. 21-22.