Aвтoмaттaндырылғaн жұмыc oрны

TMemo – TEdit-тің басқа формасы. Көп текстермен жұмыс істеуді білдіреді. TMemo сөздерді ClipBoard-та сақтап, оларды қайта қалпына келтіре алады.

TButton батырманы  программа орындалып жатқанда  басу арқылы белгілі бір оқиғаны  орындау мүмкіндігін береді. Delphi – де оны орындау өте оңай. Tbutton – ды формаға орналастырып, екі рет шерту арқылы батырманы басу оқиғасының өңдеуін құруға болады.

TCheckBox жанында кішкентай терезесі бар текст жолын көрсетеді. Терезеге белгі қою арқылы бір нәрсе таңдалғанын көрсетуге болады.

TRadioButton бірнеше  опциядан біреуін таңдауды білдіреді. 

 

TListBox айналатын  тізімді көрсету үшін пайдаланылады. ListBox-тың мысалы Windows ортасында көптеген қосымшаларда File | Open меню пункті тізімінен файлды таңдау. Файлдар мен директориялар атаулары ListBox-та орналасқан.

TComboBox ListBox-ты еске түсіреді. ComboBox-тың бірнеше типтері бар, соның ішінде кең таралған төмен түсірілетін (drop-down combo box)

түрі.

TScrollbar – айналдырушы  жолақ, тексті қарау үшін айналдырғанда  редауторлеу объектілерінде автоматты  түрде көрінеді.

TGroupBox визуальды мақсаттарда  және формадағы компоненттерде  орын ауыстыру кезіндегі (ТАВ  батырмасын басқанда) ереженің Windows талаптары бойынша қолданылады.

TRadioGroup TGroupBox сияқты TRadioButton объектілерін топтастыруда қолданылады.

TPanel – TGroupBox-қа ұқсас басқару элементі, әдемілік мақсаттарда қолданылады. TPanel құралдар сызғышы мен статус терезесін құру кезінде қолданылады.

TBitBtn – TButton сияқты батырма, бірақ онда сурет (glyph) енгізуге болады. TBitBtn бірнеше алдын ала белгіленген типтерді (bkClose, bkOK және т.б.) қолданады, оларды таңдау кезінде ауысады.

TSpeedButton – командаларға  тез баратын панелдерді (SpeedBar) құруда қолданылады.

TTabSet – горизонталды жолақтар. Әдетте TNoteBook-пен бірге көпбетті терезелер құру үшін пайдаланылады. Бет атауын Tabs қасиетінде беруге болады.

TNoteBook – әрбір бетінде объектілер жиынтығы орналасатын көп бетті диалогтық терезелер құруда TTabSet-пен бірге қолданылады.

TTabbedNotebook – кірістірілген жолақтары бар көп бетті диалогтық терезе, бұл жағдайда жолақтар жоғарғы бөлігінде.

TMaskEdit – TEdit-ке ұқсас, бірақ енгізуді форматтау мүмкіндігі бар. Формат EditMask қасиетінде анықталады.

TOutline – байланысқан мәліметтер иерархиялық қатынастарын анықтау үшін пайдаланылады. Мысалы, директориялар ағашы.

TStringGrid – текстік мәліметтерді кесте түрінде береді. Әрбір кесте элементіне Cell қасиеті арқылы баруға болады.

TDrawGrid – кез келген түрдегі ақпаратты кесте түрінде беру мүмкіндігі. Әрбір кесте элементіне CellRect қасиеті арқылы баруға болады.

TImage – формада  графикалық кескінді көрсетеді. BMP, ICO, WMF форматтарын қабылдайды. Егер суретті программа дизайнына кірістірсе,      ол ЕХЕ файлға да тіркеледі.

TShape – қарапайым  графикалық объектілерді (шеңбер, квадрат,  т.б.) формада орналастыруға мүмкіндік береді.

TBevel – интерфейсті бедерлі дайындаудың элементі.

 

THeader – кесте үшін пішіні өзгертілуін дайындау элементі.

TScrollBox – формада экраннан да үлкен айналдырылатын бөлікті орналастыруға сүскіндік береді. Бұл аймаққа өз объектілеріңізді де қоюға      болады.

TTimer - таймер, OnTimer оқиғасы Interval қасиетінде көрсетілген уақыт аралығында периодты түрде шақырылады. Уақыт периоды 1-ден 65535 мс-қа дейін қамтиды.

TPaintBox – сурет  салу орны.

TFileListBox – көрсетілген  директориядағы (Directory қасиеті) файлдар берілген арнайы ListBox.

TDirectoryListBox –  ағымдағы дискідегі директориялар  құрылымы көрсетілетін арнайы ListBox.

TDriveComboBox – ағымдағы  дискіні таңдау үшін арналған  арнайы ComboBox. Басқа дискіге өтуді қарап отыратын TDirectoryListBox ты көрсетуге болатын DirList қасиетіне ие.

TFilterComboBox – файд атының маскасын таңдауға арналған арнайы ComboBox. Маска тізімі Filter қасиетінде көрсетілген. FileList қасиетінде маска орналасатын TFileListBox көрсетіледі. Соңғы төрт компоненттердің (TFileListBox, TDirectoryListBox, TDriveComboBox, TFilterComboBox) көмегімен өзіңіздің файл таңдау диалогтық терезесін құруыңызға болады, ол үшін бір де бір код жолы жазылмайды.

TMediaPlayer – мультимедиялық  құралдарды (CD-ROM, MIDI және т.б.) басқару үшін пайдаланылады. Play, Stop, Record және т.б. батырмалары бар басқару панелі ретінде берілген.

TOLEContainer – OLE объектілері орналасқан контейнер.

TDDEClientConv, TDDEClientItem, TDDEServerConv, TDDEServerItem - DDE ұйымдастыру үшін қолданылатын 4 объект. Осы объектілер арқылы DDE – сервер және DDE – клиент қосымшаларын құруға болады.

TChartFX – іскер графика.  Компонент кез келген графиктер  мен гистограммалар құруға мүмкіндік  береді.

 

2.7 Компоненттер  тақтасы Объекттіге – бағытталған тілдер

 

        Ал кез – келген компоненттер тақтасы қосымшаға қатысатын компоненттерді таңдау мүмкіндіктерін береді. Компоненттер – бұл Delphi – қосымшаны жинауға қажетті «құрылыс блоктары». Компоненттер пиктограмма түрінде тақтада орналасқан. Delphi-ді іске қосқанда Standard беті белмсенді болып тұрады. Беттердің орналасу тәртібін өзгерту, атын өзгерту, жою, пиктограмма қосу немесе кейбір пиктораммаларды басқа бетке жылжыту үшін Palette Properties диалогтік терезесі қолданылады. Ол диалогтік терезені ашу үшін Component/Configure Palette командасын немесе компоненттер палитрасының кез-келген жерінде тышқанның оң жағындағы контекстік менюдің Properties(қасиет) командасы қолданылады.[7]

 

 

Сурет 2.11 Негізгі  терезенің көрінісі

 

Осы Delphi ортасының  құрамына бірнеше компоненттер кіреді. Солардың кейбір маңыздыларын қарастырайық. Standard парағы.

 

 

 

 

Сурет 2.12  Standard парағы

 

Ал, Additional парағы. Additional парағының құрамына сұхбаттасу терезелерін орналастыру үшін қолданылатын келесі компоненттер кіреді.

 

 

 

 

Сурет 2.13  Additional парағы

 

 

Сурет 2.14  Win32 парағы

 

 

Сурет 2.15  Data Controls парағы

 

 Сонымен объектті бағытталған программалаудың негізгі түсінігі және программаның элементі болып мәліметтердің жиынтығын, сондай – ақ оларға жасалатын әрекеттерді үйлестіретін объект болып табылады. Процедуралық – бағытталған тілдердің бірі ретінде Delphi – ді қарастырайық. Delphi тіліндегі қолданбалы программалар немесе қосымшалар IDE (Integrated Development Environment) дамып отыратын құрылымдық ортада орындалады. IDE ортасы программаушының қарым-қатынасын ұйымдастырып, әр түрлі басқару элементтерінен құралған бірнеше терезелерден тұрады. Осы ортаның құралдарын пайдалана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, программаның кодын жазуға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады. Аталған жұмыстар және программаны түзету, оны орындау әрекеттері IDE  ортасында орындалады.

Осы Delphi-дің IDE  ортасы көптерезелік жүйе деп саналады. Delphi оқиғалар бойынша басқарылатын объекті бағытталған, визуалды-программалау тілі болып саналады, және жалпы мөлшерде жобалаудың қазіргі құралдарына ұсынылатын жаңа талаптарға сәйкес келеді.  Delphi тілі программада объектілерді келесі элементтер арқылы басқарады.

Бұнда объектілер инспекторы терезесі таңдап алынған  компоненттердің қасиеттерін өзгерту үшін арналған және екі беттен тұрады. Properties (қасиеттер) беті компоненттердің қажетті қасиеттерін өзгерту үшін арналған. Events (оқиғалар)  бет – қандай да бір оқиғаға компоненттің  реакциясын анықтау үшін  арналған (мысалы,  “тышқанның” батырмасын басу).

Ал, форма терезесі жобаланатын Windows-қосымшасының  интерфейсін ұсынады. Осы терезеге қосымшаны жобалау кезінде қажетті компоненттер орналастырылады, компоненттерді өңдеуші компоненттер палитрасынан алады. Жобаның әрбір формасына  модуль (Unit) сәйкес келеді, оның Object Pascal тіліндегі мәтіні код редакторы терезесіне орналастырылады.[25]

Енді Код  Редакторы терезесі  жоба модулінің  мәтінін көру, құру және редакторлау  үшін арналған. Бастапқы жүктемелеуде код редакторы терезесінде Windows – қосымшасы ретінде бос форманың қалыптасуы үшін операторлардың минималды жиынтығынан тұратын модуль мәтіні болады. Форма терезесінде кейбір  компонентті орналастыру кезінде, модуль мәтіні автоматты түрде қажетті операторлармен толықтырылады.

Осы форманы  құру, клавиатура пернесін немесе тышқан батырмасын басу, т.б. сияқты жүйеде орындалатын  барлық оқиғалар  туралы Windows ядросы терезелерді қажетті хабарламаларды жіберу арқылы  ақпараттайды. DELPHI  ортасы оқиғаларды өңдеушілер  көмегі арқылы хабарламаларды қабылдайды және өңдейді (мысалы, “тышқан” батырмасын басу– OnClick оқиғасы, форманы құру – OnCreate). Көбінесе жиі қолданылатын оқиғалар Кесте 2.2.  ұсынылған.

 

 

Кесте 2.2  Жиі қолданылатын оқиғалар
Оқиғалар	Оқиғалардың сипаттамасы
OnActivate	Форманы активтеу кезінде қалыптасады
OnCreate	Форманы құру кезінде  қалыптасады. Берілген оқиғаның өңдеушісінде форманы құру кезінде орындалатын  әрекеттерді беру керек, мысалы бастапқы мәндерді орнату.
OnClick	Компонент аймағында  тышқанның батырмасын басу кезінде орындалады.
OnDblClick	Компонент аймағында  тышқанның батырмасын екі рет  басу кезінде орындалады.
OnKeyPress	Пернетақта  пернелерін басу кезінде орындалады. Key параметрі Char түрінде болады және басылған перненің ASCII-кодынан тұрады (Enter  пернесі нің коды #13,  Esc пернесінікі - #27 және т.с.с.). Әдетте бұл оқиға пернелердің бірін басу кезінде реакция қажет болған жағдайда қолданылады.
OnKeyDown	Пернетақта  пернелерін басу кезінде орындалады.  Бұл оқиғаның өңдеушісі басылған перне және Shift, Alt, Ctrl пернелерінің күйі, сондай-ақ тышқанның батырмасының басылуы туралы ақпарат алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Осы оқиғаның өңдеушісін құру үшін программист объектілер инспекторы терезесінің жоғарғы жағында  компоненттер тізімін ашуы  және қажетті компонентті таңдауы керек. Содан кейін, объектілер инспекторының  Events бетінде, тышқанның сол жақ батырмасын басу арқылы өңдеушінің атын таңдауы және оның оң жақ (ақ) бөлігін екі рет шертуі қажет. Оған жауап ретінде  DELPHI код редакторы терезесін активтейді және таңдалған оқиғаның өңдеу процедурасының  дайындамасын көрсетеді. Әрбір өңделетін оқиға үшін модуль мәтінінде процедура (procedure) қалыптасады,  бұның begin және end  кілт сөздері арасында программист Object Pascal тілінде оқиға өңдеушісінің талап етілетін алгоритмін жазады.

Ал, DELPHI тілінде тұрақтылар: сандық тұрақтылар, булевтік  және символдық болып бөлінеді.

• Сандық тұрақтылар бүтін (іnteger) және нақты (real) типтерде жазылуы мүмкін.
• Нақты сандарды (real) ондық бөлшек түрінде, яғни цифрлар мен ондық нүктеден тұратын сан немесе экспоненциалды түрде, яғни мантиссадан кейін Е әрпінен не осы әріптен кейін дәреже көрсеткішінен тұратын сан.
• Булевтік тұрақтылар boolean және символдық тұрақтылар char немесе string командалары арқылы сипатталады.
• Символдық (текстік) тұрақтылар символдар тізбегінен тұрады.

Енді арифметикалық  және логикалық өрнектерді есептеу  үшін объектілерді және басқаруға арналған батырмаларды қолданады. Барлық оъектілер  өздеріне тағайындалған реттік номерлері  бойынша орындалады.

Жазуларды формаға енгізу үшін Label компоненті қолданылады. Компоненттер Палитрасында Standard бетінде Label компонентінің    пиктограммасын таңдаңыз және оның үстінен “тышқанмен” шертіңіз. Осыдан кейін Форманың керек жерінен “тышқанмен” шертіңіз - Label1 жазуы пайда болады.  Объектілер  инспекторының Caption қасиетінде Label1 жазуынның орнына керекті хабар жазуға болады. Мәліметтерді енгізу/шығару үшін қарапайым жағдайларда Edit және Memo компоненттері қолданылады. Edit  компоненті мәліметтер бір жолмен көрсетілген кезде қолданылады. Егер мәліметтер бірнеше жолдардан тұрса, онда  Memo компоненті қолданылады.

Ал, x, y және z айнымалыларының  сандық мәндерін енгізу өрістерін құру үшін Edit компонентін қолданамыз.  Компоненттер  палитрасының Standard бетінен пиктограммасын таңдаймыз және Edit  компонентін форманың керек жеріне орналастырамыз.

Memo компонентін нәтижелерді  шығару үшін қолданамыз. Компоненттер  палитрасының Standard бетінен   пиктограммасын таңдаңыздар, Memo компонентін Форманың керек жеріне орналастырып, орналасуын және өлшемін реттейміз.

Және шаманы есептейтін батырманы  Формаға орналастыру үшін компоненттер  палитрасында Standart бетінде Button компонентінің    пиктограммасын таңдаймыз. Осыдан кейін батырманың үстінен “тышқанмен” екі рет шертіп,  сонда курсор  Button1 батырмасын басу оқиғасын өңдеуші процедурасының мәтінінде орналастырылады: Procedure TForm1.Button1Click(Sender:TObject).

Енді процедураға керекті  программаны жазамыз.

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

begin

{Программаны  жазу}

end;

Сонымен Edit және Memo компоненттері жұмыс жасайтын мәліметтер  String түрінде болады. Сондықтан TForm1.Button1Click процедурасында StrToFloat  функциясы көмегімен X,Y,Z айнымалыларына  Edit1,Edit2,Edit3 өрістерінің мәндері меншіктелген кезде, String түріндегі мәліметтердің  Extended түріндегі қалқымалы нүктесі бар нақты мәндер түріне ауысуы орындалады.  Бүтін түрдегі мәліметтермен жұмыс жасау керек болса, StrToInt функциясы пайдаланылады.