ТМД елдері халқына сипаттама жасау

Осынау тұйықтан шығудың  жолы туралы әңгіме қозғасақ, әрине, ол жоқ емес, бар. Ең алдымен жас шаңырақты  бала тууға бір-екі емес, көбею  шарттарына сай ең кемі үш сәбилі болуына  ынталандыру керек. Таяуда парламент  мінберінен сөйлеген Тәтімов мырза жастарға тұрғын үй несиесінберу мәселесіне өзгерістер енгізу керектігі жайлы ой тастады және ол несиені баланың дүниеге келуіне орай, мәселен, үйлерде бала туу аз ғой. Менің бүл пікірімді парламент те, үкімет те мақұлдады. Дегенмен, екіншісі ұсыныстарды толық күйінде қабылдамады. Демографиялық жағдайды түзеудің екінші бір жолы-елімізде жасанды түсікке (аборт), ең болмағанда біріншісін түсікке айналдыруға тиым салу. Өйткені алғашқы баланы түсік ету, ананы енді сәби көтермеуге соқтыратын жолдарының бірі екені белгілі ғой. Бүдан бұрынғы зерттеулерімізге қарасақ, тоқсаныншы жылдардың орта шенінде жасанды түсік тірі туған балалардың санынан асып жығылған екен. Халық арасында үгіт-насихат жүмыстары жүргізілуіне қарамастан қазір де жағдай оңып түрған жоқ, жылына 150 мыңдай түсік тасталынады екен. Адамзаттың және діни көзқарастардың барлығы қолдан жасалған түсікті күнә дейді. Демек, қоғамдық санаға осы жағынан да қозғау салу қажет.

1994 жылы  Каирде өткен      БҰҰ-ның  тұрғындардың орналасуына  арналған Дүниежүзілік конференцияға болды.

Исламның жасанды түсікке  қалай қарайтындығы жайлы мәселеге көңіл аударсақ, шарана қимылдаған сәтінен Алланың бергені саналады да оны түсіру кәдімгі ересек адамды өлтіргенмен тең. Бала туу мөлшерін көрсететін арнайы коэффициент 1999 жылы 1,76-ға түсіп, яғни шартты шектен құлдырап кеткен болатынбыз. Сол тұста туудың азаюы мен өлімнің өсуін қағазға сызықтармен түсіргенде (схема) "қақпан" бейнесі шыққан! Шошынасың! 1999 жылы сол "қақпан" шаппалары түйісіп, қабысып қала жаздады. Мұны көру сұмдық еді. Қазір сол қақпан шаппалары бір бірінен ептеп те бола ажырасып, ашылып барады, өлім азайып, туу көбейе бастады. Дегенмен, көп балалы болудан кетіп, еуропалық дәстүрге келе жатқанын да қосу керек.

Енді біз келесі сұраққа  шығамыз, яғни баяғы азиялық дәстүрдің, көп балалы болуға көшудің жолын табамыз ба деген сауалға жауап іздейміз. Меніңше, біз: "Көп балалық, қош!" дейтін секілдіміз. Нарықтық қатынас кезіне көп баланы өсіріп тәрбиелеу мәселелері қиындай түседі. Әр отбасында үш бала болса да жетеді. Ол үшін де кәдімгі қарапайым отбасында қалыпты түрмыстық жағдайдың болуын қамтамасыз етуге тиіспіз. Жалпы алғанда Қазақстан тұрғындарының шектен шығып бара жатқан жер шарында тұрғыны аз ел болып қала алмайды.

Ал енді этносарлық түсіністік демографиялық жағдайға әсер ете ме дейтін сұраққа келетін болсақ, жауап дайын-әлбетте! Мысалға аралас некені алуға болады. Шығыстық көзқарас пен батыстық пікір түйісіп ортасынан жаңа бір шамамен айтсақ еуразиялық байлам шығады. Бұл нағыз алтын көпір. Оның демографиялық түйінді шешуге оң әсері болары сөзсіз. Қазақстандағы орыс отбасы мен Ресейдегі орыс шаңырағын мысалға алайық. Ресейдегі отбасында бала аз, біздегіде көп. Немістерге байланысты да осыны айтуға болады. Көрші: "көпбалалы көршім ешкімнен кем емес қой" деп ойлайды да жақсылыққа қадам жасайды.

Қазақстан Еуразия суперконтинентіндей  этнодемократияның айнасы. Мұнда  демографиялық көзқарастың барлығы  дерлік шоғырланған. Этносаралық түсіністіктің  қазақстандық моделі түптің түбінде  бүкіләлемдік үлгіге алынуы да мүмкін. Бұл жайлы әсіре сыпайылық сақтамай-ақ, мақтанышпен айтып өз еліңнің болмысымен, ертеңімен ғана емес бүгінгімен марқаюыңа болады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Брук С.И. Население мира (этнодемографический справочник).- М.,Наука,1981
2. Голиков Н.Ф.,Двоскин Б.Я., Спектор М.Д. Проблемы расселения населения Казахстана.- Алматы,1989
3. Демографический ежегодник Казахстана (статистический сборник).- Алматы,2004
4. Демография: Современное состояние и перспективы развития (учебное пособие) Под ред. Д.И. Валентея. – М., 1997
5. Искаков У.М. Города в системе расселения Казахстана (экономико-демографический аспект).- Алматы, 1992
6. Копылов В.А: География населения М.,1999
7. Народы мира (демографический справочник) .- М,.1997
8. Покшишевский В.В. Население и география.-  М.,1978
9. Страны и народы (популярная энциклопедия).- Санкт-Петербург,1997

10.Тәтімов М.Т.Халықнама  немесе сан мен сана.- Алматы.,1992

11.Увалиев Т.О. Халықтар  географиясы (оқу құралы).- Алматы., 1997

12. Шалекенов У.Ш. Әлем  халықтарының этнографиясы.- Алматы.,1994

13. Шувалов В.Л. Геогафия  населения.- М., Просвещение, 1985

14. Весь мир Минск Литература  1998.
15. Весь мир Минск Хорвест Москва 2001.
16. Гладкий Ю.Н, Лавров С. Б. Все мирная экономическая и социальная

география. «Мектеп» 2002.

17. Максаковский В.П. Всемирная экономическая и социальная география А,

Рауан  1998.

18. Максаковский В.П. Географияческая картина мира М., 2004.
19. Страны мира Смоленск «Русич»  2003.
20. Страны и народы. Зарубежная Азия. М., «Мысль» 1982.