Кокшетау аймагында таралган саныраукулактар

3.Алмұрт пішінді жаңбыршы

Сипаттама: Жемісті денесінің пішіні алмүртқа үқсайды. Көзге бірден түсе қоймайтын табаны болады. Денесінің үзындығы 10 см, ені 8,9 см (Н.Н.Галахов бойынша үзындығы 8-12 см, ені 5-10 см) Саңырауқүлақтың беткі қабаты катты, қатпаршақты. Етжіні жас кезінде ақ, сосын сары түске ауысады. Спорасы 2,6x2,2 µ, түсі жасылтым, кішкентай ғана апикулюс өсіндісі бар.

Далада, орманда өседі. Аз ғана топтанып, көбінесе жалғыз өседі. Пайда болу уақыты маусым айынан қазан айына дейін. Жас түрлерін жеуге болады.

 

Тұк. Роlурогасеае

Туыс: Ағашкұлақ Ғоmes

Түр: 1. Нағыз ағашқұлақ Ғ. Ғоmentarius

Сипаттамасы: Денесі таға тәріздес, жартылай дөңғелек, астынғы жағы тегіс, денесінің диаметрі 7-15,5 см, қалыңдығы 4-9 см (Самгина бойынша 5- 30-(40)см диаметрі 5-10-(20) см қалыңдықта,) тегіс, қатты. Үстінгі жағы ашық сұрғылт түсті. Бет жағы қатты, төменгі жағы жалпақ. Гименофоры түтікті сарғыш қоңыр, жас уақытында ақшыл-сүр түсті келеді.Үсақ домалақ поралары бар. Көп бөлігі қатпарлы. Спорасы сопақ-эллипс пішінді, тегіс, 15-7x16-9 |і (Самгина бойынша 14-18-24x5-6-8µ) түссіз. Қайыңқүлақтан үлкендеу.

Қоректенетін осімдігі: қураған ағаш, жапырақты өсімдіктердің түбірі.(Қайың, терек, емен, тал, жеміс ағаштары және тағы басқа).

Табылған орыны: Қураған, шіріген ағаш түбірі. 31 .ҮІІ.2005ж.

 

2. Терекқұлақ Рһеllinus tremulae

Сипаттамасы: Жартылай дөңгелек, диаметрі 11-14 см (Самгина бойынша 5-30-(40)см, диаметрі 5-10-(20) см қалыңдықта,) Коп жылдық. Бет жағы ашық, сәл ғана ойыс, бүдарлы, қатты. Шет жағы түғыр, Сүр түсті. Сыртқы қабаты тығыз, айқын емес түтікті зоналары бар қабаты 2-6 мм, Үсақ домалақ поралары бар. Көп бөлігі қатпарлы. Спорасы үзынша-эллипсоидты, тегіс 15-7x16-9 ц (Самгина бойынша 14-18-24x5-6-8µ) түссіз.

Қоректенетін өсімдігі: қураған ағаш, Кепкен ағаштар да сирек кездеседі.(Қайын, терек, емен, тал, жеміс ағаштары және тағы басқа).

 

Сипаттамасы: Жемісті денесі таға пішінді, коп жылдық, ағашты диаметрі 8,5-11,5 см, қалыңдығы 6 см. (Самгина бойынша 5-30-(40)см, диаметрі 5-10-(20) см қалыңдықта,) Қалпағының шеті ішке қарай дөңгелектеніп иілген түғыр, ашық сарғыш. Сыртқы қабаты тығыз, айқын емес түтікті зоналары бар қабаты 2-6 мм, Үсақ домалақ поралары бар. Коп бөлігі қатпарлы. Спорасы циллиндр пішінді түссіз, бір жағы тегіс 4,6-7µ (Самгина бойынша 14-18-24х5-6-8ц). Бүл саңырауқүлақ тез өсіп, қайыңның ағаштығын бүзады. Қайың тез сынғыш келеді. Алғашқы уақытта бүл саңырауқүлақтың спорасы қайың қабығының зақымданған жеріне түсіп, қайың қабығында өседі, кейіннен оның діңінің ортаңғы бөліміне өтіп ағаштығын шірітеді.

Қоректенетін осімдіті: қураған ағаш, жапырақты осімдіктердің түбірі.(Қайың, терек, емен, тал, жеміс ағаштары және тағы басқа).

Табылған орыны: Қайың діңі. 24.ҮІІ.2005ж

Қоректенетін осімдіғі: қураған ағаш, жапырақты осімдіктердің түбірі.(Қайың, терек, емен, тал, жеміс ағаштары және тағы басқа).

Табылған орыны: Қайың діңі. 24.ҮІІ.2005ж

3.Агарикалықтар қатары Agaricales

Тұқ. Ақ саңырауқұлақтар Воletacea

Туыс: Майқұлақ Suillus

Түр: 1. Бұдырлы, жазғы майқұлақ S.granulates.

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 7,5 см (Самгина бойынша 3-6,8 см, Saccordo бойынша 5-8 см, Василков бойыншы 3-10 см, Wailting, Moser бойынша 2-8 см, Dermek Pilat бойынша 5-10 см) Басында шығынқы, жастық тәрізді формада, шырышты қабықпен қапталған, кепкен, дәнді, баран-қоңыр түсті, қабығы тез жүлынады. Гименофоры төмен түсінкі, сары-қошқыл түсті. Түтіктерінің диаметрі 5-10 мм-ге дейін болады және үсақ даңгелек пішінді саңылау Жас кезінде ақ шырын бөледі. Табаны 5-6,5х1,5см (Самгина бойынша 2-6x1,2см, Saccordo бойынша 5-12 см, Василков бойыншы 6x1 см, Wailting бойынша 3,7-8x0,7-1см, Dermek Pilat бойынша 4-6x0,81,5 см), түзу, ңилиндртәрізді, сары, жоғарғы жағы ақ, үсақ дәнді. Етжіні ақшыл сары, табанының етжіні сары, жас кезінде тез сынғыш және тығыз, жиегі иректелген. Спорасы 15,4x5,2µ, (Самгина бойынша 7,7-9,45µ Saccordo бойынша 8-10х2-3 µ, Василков бойынша 8-10x3-3,5 µ, Wailting бойынша 8- 10x2,5-3,5 Moser бойынша 8-11х2,5-4 µ, Dermek Pilat бойынша 8-10x2,5- 4 µ,) эллипсоидгы-дөңгелек, 2 май тамшысы бар, тегіс, сарғыш түсті.

Қайыңды, аралас орманды, сирек жас ағаштар арасында өседі.

Жеуге жарамды.

Табылған жері: "Елікті" тауының етегіндегі қайыңды орман жиегі. 21.ҮІІ.2005ж

2. Үш тісті майқұлақ S.tridentinus

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 7,4 см (Самгина бойынша 4,5-7 см, Wailting бойынша 5-12 см, Dermek Pilat бойынша 5-15см), басында домалақ, орта кезінде дөңес болады. Қоныр түсті. Гименофорының тесіктері бүрышталған. Табаны 6x1 см (Самгина бойынша 4-6,5x1-1,8см, Saccordo бойынша 5-9x1-2 см, Wailting  бойынша 4-7,5х1,6-2см, Dermek Pilat   бойынша 4-11x1,35 см) циллиндр тәрізді. Спорасы 17,5x7,08 µ, (Самгина бойынша 8,7- 12,6x4,5-6 µ, Saccordo - Wailting бойынша 10-13х4-5 µ, Dermek Pilat бойынша Қылқaн жарырақты ормандарда жеке дара өседі, көбінесе қыраттардағы тоғайлардағы жапырақ астында жиі кездеседі

Табылған жері: "Шалқар" демалыс орнының солтүстітіндегі қылқанжапырақты орман іші. 15.ҮІІІ.2005 ж.

3. Решетник S. bovinis

Сипаттамаеы: Қалпағының диаметрі 5,5-4,2 см (Самгина бойынша 5,5-12 см, 8ассогс1о бойынша 5-11 см, Василков бойыншы 5-11 см, Wailting, Moser бойынша 3-10 см, Dermek Pilat бойынша 4-1 Ісм) басында жастық тәріздес домаланған болады, кейін жайылып тегістеледі, жұмсақ болады. Кепкеннен кейін сарғыш-қоңыр түсті болады. Табаны 5,6x0,7 см (Самгина бойынша 4,8-8x1,5-2 см, Saccordo бойынша 3,5-10x0,8-1,9 см, бойынша 4- 6x0,5-0,8 см, Dermek Pilat бойынша 2-10x0,5-2 см) циллиндрлі, табанының соңы кеңейгендеу немесе тік, тегіс, түсі қалпағының түсіндей болады. Спорасы 13,3x5 µ, (Самгина бойынша 8,7х9,65 µ, Saccordo бойынша 8-11x3 µ Wailting бойынша 8-10хЗ-4ц, Moser бойынша 7-11x3-5 µ, Dermek Pilat: бойынша 6-10x3-4 µ,) эллипс тәрізді, кейбірінде оданда көп май тамшылары бар.

Қарағайлы және шыршалы орманда өседі, әсіресе орман жиектерінен, жол бойынан кездестіруге болады.

Жеуге жарамды, иісі өте жағымды.

Табылған жері: Красный яр селосының жанындағы орманнан. 26.ҮІ.2004ж.

 

Туыс: Қайыңқұлақ, Терекқұлақ Leccinum

Түр: 1. Қызыл-қоңыр терекқұлақ L. auranticum

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 4-12,5 см. (Saccordo бойынша           8- 1Зсм, Василков бойыншы 6-20 см, Dermek Pilat бойынша 4-12см, Michel, Hening бойынша 6-15см) жартылай шар пішінді, қалың етжінді, тегіс, көбінесе қүрғақ, дамқыл ауада ғана аздап дымқылданып түрады. Гименофоры бос, ақшыл, кейін сүрғылттанады.Түтігі 2-3,5 см, дөңгелек, үсақ поралар арқылы ашылады. Табаны 4-16,5х1,5-2,5 см ( Василков бойыншы 6- 20 см, Dermek Pilat бойынша 5-15,7x1,2-1,5 см, Michel, Hening бойынша 8- 20x1,5-6 см) цилиндр тәрізді, томенгі жағы сәл ғана кеңейген, ақшыл, кейін қоңыр түске ауысады. Талшықты қабыршақтары бар. Етжіні ақшыл, басында тығыз және жуан болады, кейін жүмсақ, сынған жерінің түсі өзгеріп, тіпті қаратүсті болады. Спорасы 13,65-16,8x4,7-5,7 µ (Василков бойыншы 10-19x4- 5 µ, Dermek Pilat бойынша 13-17x4-5 µ, Michel, Hening бойынша 14-18х4-6 µ) түйреуіш тәрізді, соңы сүйірленген, сарғыш-қоңыр түсті, 1 май тамшысы бар.

Қүнарлы топырақты, теректі орманда өседі.

Жеуге жарамды. Жағымды иісі мен дәмі бар.

Табылған орыны: Қайыңды-теректі орман іші. 21.ҮІ.2005ж

2. Кәдімгі қайыңқүлақ L. scarbum

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 3,5-7,8 см. ( Василков бойынша 10 см-ге дейін, Dermek 4,5-10см , Pilat бойынша 5-15 см, Saccordo Michel, Hening бойынша 5-12 см ) басында сфера тәрізді, кейін жастық тәрізді болады. Тегіс түсі өте өзгергіш, сарғыш-қоңыр түстен қара-қоңыр түске дейін өзгереді. Гименофоры бос, ақшыл. Табаны 8-12,8x2,5 см (Saccordo бойынша 8-12,8x2,5см, Василков бойынша 8-15x2-4 см, Dermek Pilat бойынша 8-17x1,0-3,5 см, Michel, Hening бойынша 8-15(20)х1-1,5 см) цилиндр тәрізді тығыз, ақшыл, талшықты, баран-қоңыр қатпаршақтары бар. Етжіні ақшыл, тығыз. Спорасы 13,2-17,6x4,2-6,6 µ (Saccordo бойынша 14- 18х5-6 µ, Василков бойынша 11-17x4-6 µ, Dermek Pilat бойынша 14- 20x4,5x4,5-6,5 µ, Michel, Hening бойынша 13-18x5-6 µ) түйреуіш тәрізді, соңы сүйірлентен, ақшыл-сары, бірнеше май тамшысы бар

Батпақты топырақта, қайыңдардың арасында, жапырақты орманда өседі.

Жеуге жарамды. Иісі жағымды және дәмді.

Табылған орыны: Қайыңдардың арасынан. 12.ҮІІ.2005ж.

 

Түқ. Қабанқүлақтар Рахillaceae

Туыс: Қабанқүлақ Рахіllus

Түр: 1. Жұқа қабанқұлақ Р. involutus

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 6,5 см (Самгина бойынша 7,5-12,5 см, Saccordo бойынша 8-13см, Василков бойынша 6-20 см, Dermek Pilat бойынша 4-12см, Michel, Hening бойынша 6-15см) дөңесті, қоңыр түсті, үлпілдеген талшықты, көзге ерекше көрінеді. Пластинкасы төмен түскен, сирек, қалыңдау болады. Табаны 4,2x1,2 см (Самгина бойынша 4,5-7x1-2,5 см, Saccordo бойынша 5-8x1-2,5 см, Dermek Pilat бойынша 3-6х1-2см) циллиндрлі, түп жағы үрленген, талшықты. Етжіні борпылдақ, қоңыртым, кепкен кезде барандайды. Спорасы 6,8x5,2µ, (Самгина бойынша 7-10,5x5,3- 6,5 µ, Saccordo бойынша 8-12х5-6 µ, Василков бойыншы 7,5-10x5 µ, Dermek Pilat  бойынша 8-10x5-6 µ, Lange бойынша 5,8-9x5 µ, Moser бойынша 8- 10x4,5-6)11,) эллипс тәрізді, түсі сарғыш-қоңыр, тегіс.

Әртүлі қүрамы бар, аралас ормандарда, шөпті жерлерде кездеседі, әсіресе қайың түбінде көп өседі.

Тек қана өңделгеннен кейін гана жеуге болады. Алайда кейбір авторлардың айтуынша жеуге болмайтын улы. (Michel, Hening 1968ж,)

Табылған жері: "Шағалалы" өзені мен Шағалалы ауылының арасындағы қайыңды орман жиегі. 25.ҮІП.2004ж

 

Тұқ. Агарикалықтар Agaricaceae

Туыс: Қозықұйрық Аgarius

Тұр: 1. Кәдімгі қозықұйрық А. саmphpestris

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 11,8x10,8 см. (Самгина бойынша 5,5-14,5 см, Saccordo бойынша 6-148-13см, Рilat бойынша 5-10 см, Songe бойынша 5-9 см, Моser бойынша 2-10 см, Мелик-Хачатрян бойынша 8-15см) Шар тәріздес, жартылай сфералы, тегіс домаланған, Жиектері ішке қарай тарең қайырылған,түсі ақшыл, кептірілген кезде сүрғылт болады. Аздап талшықты, қатпаршақты, қалың етжінді,қүрғақ. Пластинкасы бос, жіңішке, бөлек, басында түсі ақшыл, сосын күлгінденеді, кепкеннен кейін қоңыр түсті болады. Қалпағындағы етжіннен тез бөлінеді. Табаны 9x2,2 (Самгина бойынша 4-9x1,2-3 см, Saccordo бойынша 6-8x1,2-3 см, Ріlаt бойынша 3,5- 5x1,5см, Мелик-Хачатрян бойынша 3-7x1,5см) цилиндрлі, кең табанды,үрленген, талшықты, кейде аздап түйіршіктері бар. Сақинасының жиегі иректелген, жіңішке, кең, сақталатын, табанының ортан белінен жоғарырақ орналасқан, ақшыл-қоңыр. Етжіні қалың, ақ, сындырған уақытта аздап күлгінденеді. Спорасы 5,5х4,7 µ (Самгина бойынша 6,6-7,7x4,4-5,5 (6,6)µ, Sасоredо бойынша 7x5 µ, Ріlаt; бойынша 7-10х5-6 µ, Вассер бойынша 6- 8х454_55З µ; Мелик-Хачатрян бойынша 8-9х6-7 µ,) сопақтау-домалақ, тегіс, барандау-қоңыр.

Тобымен өсіп "саңырақүлақтар шеңберін" жасайды. Кобінесе далалы, шалғынды, саябақта, үй маңында, қүнарланған жерлерде, жолда өседі.

Жеуге жарамды.Дәмі жіне иісі жағымды.

Табылған жері: Березняковка ауылынан "Елікті" тауына шығатын жаяу адам жолының жиегі. 19.ҮІ.2005ж

 

2. Қос споралы  қозықұйрық А. bisporus

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 2,5-5 см (Самгина бойынша4-8 см, Вассер бойынша5-10см, Мелик-Хачатрян бойынша4-10 см,) дөңес, жартылай домалақ, жиегі ішке қайырылған, қалың етжінді, тығыз, түсі қоңыр. Пластинкасы бос, жіңішке, жиі, басында қоңыр-күлгін, кейін қызғылт, соңында қара-қоңыр түске ауысады. Табаны 3,2 х1,2 (Самгина бойынша 3-5x1-1,5см, Вассер, Мелик-Хачатрян бойыншаЗ-6х1-2см) тік, қысқа, тығыз, қоңыр, талшықты. Сақинасы мықты, қалың, шеттері тегіс емес, жас кезінде сақинасы мен қалпағы қосылып, жабысып түрады. Спорасы 8,7х8,5 µ ,(Самгина бойынша5,5-6,6хЗ,3-4,4 µ, Вассер бойынша 5,5-7,5x4,9- 5,5 µ, Мелик-Хачатрян бойынша 6,5-9,5х5-7µ, Lange бойынша 6,5-7,5х5,5 µ) жүмыртқа тәрізді, кең домалақ, май тамшысы бар, ақшыл-қоңыр түсті.

Шалғындықтарда, жайылымдарда, бау-бақшаларда, орман алаңқайларында өседі. Бүларды теплиңаларда мәдени түрде қолмен өсіруге болады.

Жеуге жарамды. Иісі мен дәмі қышқылдау.

Табылған жер: Березняковка ауылының томенгі жағынағы жазық дала. 24.ҮІІ.2004Ж

3. Күлгін қатпаршақты қозықұйрық А. Rusiophyllus

Сипаттамасы: Қалпагының диаметрі 6,5 см ,(Самгина бойынша 4 см-ге дейін барады, Василков бойынша 2-4 см, Langе бойынша 2,5-3,5см, Моsег бойынша 2-3,5см, Сһі-Weifon бойынша 2,5-3,5 см) Қоңырау тәріздес, ортасы доңес, сарғыш-ақ, қалың етжіді. Пластинкасы бос, жіңішке, жиі, күлгін түсті кейін келе қара-қоңыр болады, жиектері толқын тәріздес. Табаны 5x1,1 см, (Самгина бойынша 2,5-3,7x05 см, Langе бойынша 3x0,1 см, Моsег бойынша 4-5x0,2 см, Сһі-Weifon бойынша 2,5-3 см-ден жоғары, Вассер бойынша 3- 5x0,3-0,5 см) тегіс, кей жерлері жарықшаланған,ақшыл, іші қуыс. Сақинасы жоғары орналасқан, ақшыл, жіңішке, сақталмайды. Етжіні ақ, кутикуласының асты сары, ортасына қарай кеңейген. Спорасы 7,7x5 µ (Самгина бойынша 4,4-5,5x3,3µ, Langе және Моsег бойынша 4,5-5x3-3,5 µ, Сһі-Weifon бойынша 4,5-5,5x3,5-4,5 µ, Вассер бойынша 5-5,5x3-3,5µ жүмыртқа пішінді, 1 май тамшысы бар.

Жалпақжапырақтылар мен аралас ормандарда, далалы жерде, бау- бақшаларда өседі.

Жеуге жарамды. Дәмі мен иісі жағымды, бірақ өткір.

Табылған жері: Имантау мен Шалқардың арасындағы аралас орман жиегінен. 18.ҮІІІ.2005ж.

Туыс: Қызыл сазқатпа Russulaceae

Түр: Қызыл сазқатпа Russula emetica

Сипаттамасы: Қалпағының диаметрі 8,5 см (Самтина бойынша 4-7 см, Saccardo бойынша 5-10 см, Langе бойынша 6-9 см, Моsег бойынша 5-11 см, Рһіlips бойынша 3-10 см) тегіс-дөңес, ортасы сәл ғана ойыс, ортасы қан түстес қызыл, Шет жақтары ақшыл, қатыршығы тез сыдырылады. Пластинкасы кең, үзындықтары бірдей, ақ кейін сары болады.Табаны 7x3,5 см (Самгина бойынша 3-5x1-1,8 см, Saccardo бойынша 6-8 см, Рһіlips бойынша 4-9x0,7-2, см, Каlamees бойынша 7,5-12,5x6,2-10,2 см) тік, төмен жағы аздап бүрілген, табанының барлық жерінде ноқатар бар, кір сияты ақ, ішкі жағы тығыз, қабығының асты қызыл. Спорасы 7,5х6,2ц, (Самгина бойынша 7,1-9,9x6,3 ц, Saccardo бойынша 9-10х8 µ, Рһіlips  бойынша 9- 11x7,5-8,5 µ, Каlamees бойынша 7,5-12,5x6,2-12,6)1, Langе бойынша 9х8 µ, Моsег бойынша 7,5-12,5x6-9,5 µ.) домалақ, спора үнтағы ақшыл-крем түстес.

Қылқанжапырақтылар мен жапырақты ормандарда мүктердің арасында топырақта өседі.

Түздалған күйінде жеуге жарамды. Дәмі өткір, иісі жоқ, кепкендерін сумен дымқылдағанда қыша майының иісі шығады.

Табылған жері: Березняковка ауылының жанындағы орман ішінен. 11.ҮІ:2005ж

5.2. Зертелінген базидиомицеттердің сиетематикалық түр қүрамы:

1. Гастремицеттер қатарлар тобы Gastremyciidae Lycoperdales қатары

Туыс: Жаңбыршылар Lecoperdon

Түр: 1.Шартәрізді жаңбыршы L.sferia

Тікенекті жаңбыршы L. Регlatum

Алмүрт пішінді жаңбыршы

2.Нутеһоmусеtidае қатарлар тобының

Афиллофоралықтар қатары Арһуllорһогаles

Түқ. Роіурогасеае

Туыс: Ағашқүлақ Fomes

Түр:  1. Нағыз ағашқүлақ Ғ. formentarius

2. Терекқүлақ

3. Қайың пиптопорусы

Агарикалықтар қатары Аgагіса1еs

Түқ. Ақ саңырауқүлақтар Воlеtасеа

Туыс: Майқүлақ Suillus

Түр:  1. Бүдырлы, жазғы майқүлақ S.granulatus