Қазақстан Республикасында кедейшілік деңгейін төмендетудің жолдары

Азық-түлік қоржынында тамақ өнімдерінің 43 атауы бар: ет, балық, сүт, май және тоң май, нан, жеміс-көкөніс, жұмыртқа, қант, шай, дәмдеуіштер және басқалар. Ең төмен азық-түлік қоржынының құны халықтың түрлі жыныстық-жас және әлеуметтік-демографиялық топтарына арналған тамақ өнімдерін тұтынудың ең төмен нормаларын бөлшек сауда желісінің өкілдікті объектілерінде тіркелетін орташа бағаға көбейту жолымен анықталады. Күнкөрістің ең төмен деңгейін есептеуге арналған аз тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төмен тұтыну қоржыны құнының 40 пайыздық мөлшерінде белгіленген.

Ең төменгі күнкөріс деңгейі – мөлшері бойынша ең төменгі тұтынуқоржынының құнына тең, бір адамға қажетті ең төменгі ақшалай табыс. Ең төменгі тұтыну қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең төменгі жиынтығы болып табылады. Ол азық-түлік қоржынынан және азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтреге жұмсалатын шығыстардың бекітілген үлесінен тұрады. Күнкөрістің ең төменгі деңгейін есептеуге арналған аз тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төменгі тұтыну қоржыны құнының 40 пайыздық мөлшерінде белгіленген.

2006 жылдың қаңтар-сәуірге ТМД  елдері бойынша негізгі әлеуметтік-экономикалық  көрсеткіштер өткен жылдың тиісті  кезеңіне %-бен; тұрақты бағада

Кесте - 2006 жылдың сәуірде экономикалық қызмет түрлері бойынша бір қызметкердің орташа айлық жалақысы

*) Кәсіпкерлік  қызметпен айналысатын шағын  кәсіпорындардың есебінсіз.

Халықтың табысы 2006 жылдың сәуірде халықтың атаулы және нақты ақшалай табысын бағалау*)

*) Табысты макродеңгейде  бағалау еңбек және жұмыспен  қамту статистикасы, халық статистикасы бойынша есептіліктердің базасында жүргізілген және ҰШЖ жүйесіндегі үй шаруашылықтарының түпкілікті тұтыну шығыстарына барынша жуықтатылған.

**) 2005 жылдың  деректері нақтыланған.

   2005 жылы жұмыссыздық деңгейі 8,1% құрады. Алдын - ала деректер бойынша 2005 жылы  жұмыссыздар  саны (15 және одан жоғары жастағы, табысты жұмысы болмаған, оны белсенді іздеген,  жұмысқа кірісуге әзір болған адамдар) 639,3 мың  адамды құрады және өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 19,5 мың адамға немесе 3%-ға азайды. Жұмыссыздық деңгейі 8,1% қалыптасты (2004 жылы – 8,4%), еркектер арасында- тиісінше 6,7% (7%), әйелдер арасында –  9,6 % (9,8%) құрады.

    Жұмыссыздар арасында жас құрылымы бойынша 15-24 жастағы адамдар – жалпы санынан 28,7%, ал 25-29 жастағылар – 16,1%, 30-34 жастағылар – 18,9% ең көп үлес салмақ алады. Жастар жұмыссыздығының деңгейі  13,4% қалыптасты (2004 жылы  – 14,3%).

     Республика экономикасында 2005 жылы 7,2 млн. адам жұмыспен қамтылды. 2004 жылға қарағанда олардың саны 62,4 мың адамға немесе 0,9%-ға өсті. Жұмыспен қамтылған халықтың жалпы санында еркектер 3,7 млн. адамды (51,8%), әйелдер – 3,5 млн. адамды (48,2 %) құрады.

Жалдамалы қызметкерлер ретінде 4,6 млн. адам (жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 63,9%) жұмыспен қамтылды. Жалданып жұмыс істейтіндердің жалпы санынан  мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда3,7 млн. адам (олардың жалпы санынан 81%), жеке тұлғаларда - 0,6 млн. адам (12,1%), шаруа (фермер) қожалықтарында – 0,3 млн. адам (6,9%) еңбек етті.  Өз бетінше жұмыспен қамтылғандар саны – 2,6 млн. адамды (36,1%) құрады. Республиканың ірі және орта кәсіпорындарында 2,6 млн. адам немесе жалдамалы қызметкерлердің жалпы санынан 56,5% жұмыспен қамтылды. Жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 18,1%-ы өнеркәсіп кәсіпорындарында және құрылыста, 32,9% - ауыл және балық шаруашылығында, 49% - қызмет көрсету саласында жұмыс істеді. Жұмыспен қамту органдарында жұмыссыз ретінде есепте тұрған азаматтар саны 2006 жылдың соңында 94 мың адамды құрады. Экономикалық тұрғыдан белсенді халық санында тіркелген жұмыссыздар үлесі 1,3% (2005 жылы – 1,5%) қалыптасты. 2006 жылдың наурызында Қазақстан Республикасы бойынша орта есеппен халықтың жан басына шаққандағы күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасы 8201 теңгені құрады

    Күнкөрістің ең төмен деңгейі – мөлшері бойынша ең төмен тұтыну қоржынының құнына тең, бір адамға қажетті ең төмен ақшалай табыс. Ең төмен тұтыну қоржыны адам тіршілігін қамтамасыз етуге қажетті тамақ өнімдерінің, тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің заттай және құндық көріністегі ең төмен жиынтығы болып табылады. Ол тұтыну қоржынынан және азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметтерге жұмсалатын шығыстардың тіркелген үлесінен тұрады. Азық-түлік қоржынын статистика жөніндегі уәкілетті орган денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгілейтін тамақ өнімдерін тұтынудың ғылыми негізделген физиологиялық нормалары бойынша есептеп шығарады. Азық-түлік қоржынында тамақ өнімдерінің 43 атауы бар: ет, балық, сүт, май және тоң май, нан, жеміс-көкөніс, жұмыртқа, қант, шай, дәмдеуіштер және басқалар. Ең төмен азық-түлік қоржынының құны халықтың түрлі жыныстық-жас және әлеуметтік-демографиялық топтарына арналған тамақ өнімдерін тұтынудың ең төмен нормаларын бөлшек сауда желісінің өкілдікті объектілерінде тіркелетін орташа бағаға көбейту жолымен анықталады. Күнкөрістің ең төмен деңгейін есептеуге арналған аз тұтынылатын азық-түлік емес тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығыстардың үлесі ең төмен тұтыну қоржыны құнының 40 пайыздық мөлшерінде белгіленген.

    Кедейлер саны индекстерінің серпіні кедейліктің 2004 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғандай, 2005 жылы да тұрақты төмендегенін көрсетеді. Күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 2006 жылдың төртінші тоқсанында 7,4%, ал азық-түлік қоржыны құнынан төмен табысы бар кедейлердің үлесі 1,6% құрады. 2004 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда күнкөрістің ең төмен деңгейі шамасына қатысты кедейліктің индексі 4,8 пайыздық пунктке, азық-түлік қоржыны құнына қатысты 1,3 пайыздық пунктке төмен. 2006 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда кедей халықтың үлесі де, тиісінше 3,2 және 0,4 пайыздық пунктке төмендеді.

Қаралып отырған кезең ішінде кедейліктің асқынуының индексі 1,3%-ға дейін, кедейлік шегінің индексі 0,4%-ға дейін төмендеді, бұл кедей үй шаруашылықтары табысының одан әрі өсуін және ең кедей адамдар арасындағы алшақтықтың азайғанын көрсетеді.

2005 жылдың желтоқсанында бір  қызметкердің орташа айлық атаулы  жалақысы 44956 теңгені құрап, өткен  жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 26,1%-ға, нақты көрінісінде – 17,3%-ға өсті. Қаңтар-желтоқсанда (алдын ала деректер бойынша) – тиісінше, 34066 теңгені құрап, 20,5% және 12%-ға өсті.

2005 жылы атаулы жалақының өсуі  өткен жылдың тиісті кезеңіне  қатысты экономикалық қызметтің  барлық түрлерінде байқалды. Ауыл және орман шаруашылығы қызметкерлерінің еңбек ақысы 25,4%-ға, құрылыстағы қызметкерлердікі – 24,2%-ға, сауда саласындағы қызметкерлердікі – 21,7%-ға, денсаулық сақтаудағы қызметкерлердікі - 20%-ға, көлік және байланыстағы қызметкерлердікі – 18,1%-ға және білім берудегі қызметкерлердікі – 13,1%-ға өсті. Өнеркәсіптегі еңбек ақы 2005 жылы 41690 теңгені құрап, 2004 жылмен салыстырғанда 18,4%-ға өсті. Өнеркәсіп салалары ішінде ең жоғары жалақы алатын шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жұмыс істейтін адамдар, олардың жалақысы    2005 жылы 119 мың теңгеден асты (бұл сала бойынша орташа жалақыдан 2,9 есе көп), темекі өндірісіндегі қызметкерлерде – 111 мың теңге және 2,7 есе. Өткен жылы қаржы қызметіндегі қызметкерлердің жалақысы –  79685 теңге болып, орташа республикалық деңгейден 2,3 есе асты, жылжымайтын мүлікпен операцияларды жүзеге асыру жөніндегі салада – тиісінше 50530 теңге, 1,5 есе, көлік және байланыста – 49053 теңге, 1,4 есе, қонақ үй және мейрамхана қызметінде – 47441 теңге, 1,4 есе.