Экология

5 Экология

 

4.1 Кіріспе

 

Экология тірі жандар орналасу орнымен қоршаған ортаның  қарым қатынасы туралы ғылым, даму және қоршаған ортаны қорғау сұрағы мен айналысады. Экологиялық мәселенің тиімді шешімі тек табиғат қоғамының ұтымды қарым қатынасы кезінде бола алады, кең тараған практикалық шараларды өткізу мен қоршаған ортаны қорғауды ғылыми зерттеуінде жеткізіледі. Экология әр түрлі деңгейдегі биологиялық жүйенің ұйымдастыруымен жұмыс істеуін, глобальды тұрғыдан, демек биосфера тұтас зерттеледі.

Қоршаған ортаны қорғау мемлекеттік, құқықтық және әлуеметтік экономикалық шараларда басталған, қолайлы шарттар ортасында орналасуды қолдау және барлық адамзаттарға қатысты материалды және энергетикалық қорына тиімді қолдану. Осыған байланысты қоршаған ортаны қорғаудың басты келесі мәселелері бар:

-тұрғындар өміріне қатысты оптималды шарттар және оның қоршаған ортасын сақтау жолын анықтау;

-өндіріс өнеркәсібінің жедел және толық аударылымын қалдықсыз технологияға әзірлеу, және ауа мен су тұтыну тұйық кезеңі зиянды заттарды шығаруын және қалдығын қоршаған ортадан жою;

-табиғи қордың тиімді пайдалануы – біріншіден ауа, су, топырақ және аң әлемін қорғауда қалпына келтіру, кеңейген ұдайы өндірісті қамтамасыз ету;

Бұл мәселелерді тек  практикалық жұмыс ғылыми зерттеу  және ағартушылық қызметке келісімді дамуымен шешу керек.

Егер практика табиғи заңнан шықпаса ғылыми болжау бойынша  табиғатқа экологиялық жүйемен  қорғау зиян әкелуі мүмкін, соған орай сол адамның эколгиялық игілігіне залал келтіреді. Табиғат қорғау обласында зерттеу практиканың талабын алдын алу және табиғат пен адамның дұрыс қарым қатынасын ғылыми негізде әзірлеуін қамтамасыз етеді, сонымен бірге табиғи қорды тиімді қолдану.

Кәсіпорын мен құрылыс байланысының химиялық, нефтехимиялық, металургиялық, және т.б. соған ұқсас кәсіп орына құрылыс айырмашылығын және де гидросфераны салыстырмалы “тазаға” қатыстыруға болады.

Бірақ та байланыс объектісі  құрылысында жердің үстіндегі мөлшерсіз  ауданда экологиялық баланстың  бұзылуы пайда болады.

Байланыста қолданылатын технологиялық процестер мен құрылғылар  сонда да атмосфераға лақтырылатын және гидросфераға түсетін белгілі зиянды заттар көзі болады. Одан да басқа кәсіп орын және құрылыс байланысының сандық мөлшері электромагнитті өрістің қуат көзі болады. Сонымен қатар үлкен кеңістікті жалғайды, және биосфераның экологиялық балансына кері әсер етеді. Жоғарыда көрсетілгенмен байланысты өнеркәсіп байланысында оның қоршаған ортаға әсер бағасына назар аударуымыз қажет және табиғи қорғау шарасын әзірлеуіміз қажет.

Кәсіпорын мен құрылыс байланысын жобалауда жерді экономды қолдану және кірленуден қоршаған ортаны тиімді қорғауды қарастырады. Техникалық шешім туралы деңгейге дейінгі кірленудің төмендеуін не атмосфераға зиянды қалдықты жою қарастырылады. Кәсіп орынмен шығарылатын әр зиянды заттың ең көп шоғырлануы. Қатысты нормамен қойылған шекті жіберілетін шоғырланудан аспау қажет. Одан басқа кәсіп орын мен құрылыс байланысын жобалық құрылысында жер бөлімінің қайта қалпына келтірумен байланысты қалған уақытта оны қолдануға жарайтын күйге келтіруге қатысты сұрақтар қосылуы қажет. Кәсіпорын мен құрылыс байланысы электромагнитті сәуле шығару радиожиіліктер өрісі көзі болады, сондықтан санитарлы- қорғау аумақпен талшық құрылысын бөлу қажет, оның өлшемі денсаулыққа қатысты қолайлы емес дәрежемен және тұрғындар өміріндегі санитарлы - гигиеналық шартты анықтау.

Сонымен сұрақтарды шешу үшін байланыс объектілерінің жобалау  мен құрылуында, қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету үшін технологиялық  процессін және өндірістік құрылғыны  қарастыру қажет, онда қатыспау не мүмкіндік болатын шарттардан аспау:

- Ауа жайына, атмосфераға және құймалық суға зиянды заттарды бөліп шығару, сонымен бірге жұмыс жайына жылулық пен ылғалдық беру;

- Шуыл, дірілдеткіш, ультрадыбыс.

- Электромагнитті өріс, оптикалық, иондалған сәуле шығару мен статикалық электр.

Өндірістік және техникалық жобаның әзірленуінде келесіні ескеруіміз қажет:

Зиянды заттарды өндірісте  зиянсызға ауыстыру;

Процесс пен техникалық операцияларды шуылдың дірілдеткіштің және тағы басқа зиянды факторды процесспен не операциямен пайда болуына байланысты, осы факторлардың интенсивтіліктің қатыспауын не азайуын алмастырады.

Қатты және сұйық отынды газ түріне ауыстыру.

Қоршаған ортаны қорғау мәселесін шешуге тығыз талдауды және мәселені шешу жүйелік қатынасты  талап етеді, демек барлық аспектілердің қарым қатынасындағы мүмкіндікті залал мен қауіп бағасын тану, сонымен бірге қоршаған ортаның адамзат қоғамына әсері.

Адам туғанынан бастап электромагниттің сәулешығару әсерінде жатады.  Оған біріншіден жер магниттік  өріс әсер етеді. Тағы 1,5 жүзжылдық бұрын сәуле шығарудың биологиялық әсерінің ғылыми зерттеуі басталды, бірақ тек соңғы жылдары бұл өте кең және бағытталған мәселеге айналды.

Жасанды электр магнит өрісі (ЭМӨ) маңызды электр магнитті жағдайды бұзады, және тұрғындардың көп бөлігі Электр магнит өрісінің жоғары активті шартымен өмір сүреді. Адам денсаулығында кең қаралған ЭМӨ төмен интенсивті өндіріс шартындағы қолайсыз әсер төмен және орта интенсивті ЭМӨ жүйе органында өзгеріс пайда болады, және организмге бейімделуін қоршаған орта шартын жүзеге асырады. Аса жоғары жиілікті өріс интенсивті күшейткен жағдайда организмде бейімделетін және компрессорлы бейімделетін реакция дамиды, оның басты пайда болынатын қышқылды қалпына келтіретін процессте қышқылды режим кездесуінің жағдайы өзгереді.

Жоғары вольтты жолдың (ЖЖ) электр өрісі пайда болуынан тұрғындарды қорғау мақсатында санитарлы  қорғау аумағы орнатылады.

ЖЖ санитарлы қорғау аумағы, электр өрісінің кернеулігі 1 кВ/м асатын, ЖЖ-ның арна жол тұсындағы аумағы болып табылады.

Жоғары жиілікті (ЖЖ) және  тыс жоғары жиілікті  (ТЖЖ) қондырғы жұмысына 18 жасқа толмағандар сонымен  бірге келесі ауру мен ауыратындар  жіберілмейді:

барлық қан аурулары, созылмалы  көз ауруы;

активті түрдегі өкпе ауруы;

көрсетілген эндокринді ауру;

жүйке жүйесінің функционалдық  бұзылу ауруы.

Жыл сайын (кейде жиі) медициналық  тексеру жүргізіледі. Сәуле шығару шартымен жұмыс істеу қажаеттілігі болған жағдайда, жұмысшыларға қосымша  демалыс және қысқартылған жұмыс  күні беріледі.

Электр магнит сәулесінен техникалық қорғаныста сәуле шығарушының әр арна түрлерімен қуат сіңірушілерге қолдана шағылысы мен сіңіруші көрісін қолданады.

Тым жоғары сәуле шығару туралы қорғау өз көзінің экрандауынан басқа жүктемелі  сіңумен қамтамасыз етіле алатын, жұмысшылар орнымен экрандауда және жеке қорғау жолын қолдана алады.

Экрандар сонымен бірге сіңірумен  не интерференциялық қаптаумен жабдықтандырылған, жақсы сіңіру шартымен қамтамасыз етеді, өйткені сіңіргіш қаптауда электр магнит жылулық шығын түрінде шашырайды.

Баптаумен операторға аппаратура өңдеу бағытындағы жұмыстар электр магнит сәулелеуші аумағында орналасуға, кейде қуаттың үлкен тығызды  ағынында болуы тиіс. Бұл жағдайда индивидуальді қорғау құралын қолдану  қажет. Көзді қорғау үшін әйнектен жасалған радиоқорғаушы көзілдірік кигізіледі, электр магнит сәуле шығаруды шағылыстырушы.

 

 

4.2 Есептеу бөлімі

 

4.2.1 Адамдардың денсаулығына жоғары дәрежелі шудың әсерінен экологты-экономикалық шығынды бағалау

 

Адамдардың денсаулығына жоғары дәрежелі шудың әсерінен экологты-экономикалық шығынды келесі формула бойынша анықтаймыз:

 

,                                            (4.1)

 

бұл жерде: В – 1 жұмысшыға  ортташа жылдық жұмыс, теңге/адам;

q – градоқалыптасу  топтың пайызы, %;

k – еңбектің өнімділігінің  түсінуін ескертетін коэффициент, %;

S – максималды мүмкіндік  деңгейі бойынша дискомфорт аумағы (60 ДбА), га;

р – тұрғын фондтық  тығыздығы, м²/га;

N – бір адамға жалпы  көлемнің нормасы (15 м²/адам).

Кәсіпорында 1- жұмысшыға  орташа жылдық өнім 15 000 т/адам; градоқалыптасу тобының пайызы 60-қа тең деп аламыз; еңбектің өнімділігінің төмендеуі шудың әсерінен төмендеуі 12 %; шу әр түрлі дәрежеде жақын орналасқан аудандарға 5 га әсерін тигізеді; тұрғындардың фондық тығыздығы 200 адам/га.

 

 

Дыбыс изоляциясы көмегімен шуды төмендету. Бұл әдістің мәні, шулы объект немесе шуды қатты шығаратын объект негізгі дыбыс өткізбейтін қалқамен немесе қабырғамен қамтамасыздандырылған шуы аз бөлмеден бөлек орналасуы болып табылады. Сонымен қатар дыбыс изоляциясын шуды қатты шығаратын объект бөлек кабинада орналасуынан алуға болады. Сонымен изолцияланған барлық техникалық процессті бақылап және басқарып отыратын операторды арнайы кабинаға орналастыру арқылы қол жеткізуге болады. Тағыда дыбыс изоляциясын экрандар мен қалпақтарды орналастыру арқылы қамтамасыз етуге болады. Олар жұмыс орнын және адамдарды шудан, гуілден қорғайды. Дыбыстың төмендеуі тербелмелі энергияның жылуға айналуының арқасында болады. Дыбысты төмендететін материалдар мен конструкциялар осы бөлмедегі және көрші бөлмелердегі шуды төмендету үшін арналған. Дыбысты төмендету бөлмені акустикалық өңдеуде де қолданылады. Бөлмені акустикалық өңдеуде бөлменің төбесін және дуалдың жоғарғы қабатын дыбысты төмендететін материалдармен жабу арқылы іске асады. Соның көмегімен дыбыс толқынының интенсивтілігі төмендейді. Сонымен қатар бөлменің төбесіне қосымша дыбысты төмендететін қалқандар, конустар, текшелер, резонаттар экрандар, яғни жасанды сорғыштарды енгізуге болады. Бөлмені акустикалық өңдеудің эффектісі дыбысты төмендетуге қолданылатын материалдар мен кострукцияның құрамына тәуелді болады. Әсіресе олардың орналасуы, бөлменің көлеміне, оның геометриясына, шудың шығып жатқан қайнар көзіне де тәуелді болады. Бөлменің акустикалық өңдеу эффектісі әсіресе биіктігі пәс бөлмелерде болады (биіктігі 6 м аспайтын). Акустикалық өңдеу шуды 8 дБА-ге дейін төмендетеді. Шуды төмендетумен күресуде әртүрлі конструкциясы бар тұншықтырғыштар қолданылады [49,50].

   

 

4.2 Қоршаған ортаны  ластау әсерінің шығынын есептеу

 

Стационарлы көздерден жұмыс  істеуінің салдарынан атмосфералық ауаның ластануының экономикалық шығынының жылдық көрсеткішін есептеу, мына формуламен анықталады:

 

                                           У_атм=gsf                                                     (4.2)

 

бұл жерде:

g- 1 шартты тонна ластағышты заттардың әр шартты тоннасына бекітілгне төлем ақы, зиянды заттардың әр шартты тоннасына 2008 жылға 1590 тенгені құрайды;

s- қатерлі әсерге ұшыраған аумақтың регионалды көрсеткіштерін ескеретін коэффициент;

Өндіріс кәсіп орын, 35 000 адам халқы бар елді мекенің аумағында орналасқан жағдайда s-2 тең болады.

m- ластағыш қоспалардың і- түрде  шыққан салмағы, т/жыл;

Ластаушы заттардың массасы  келесідей формуламен анықталады:

                                                           

                                                         m= 10^-6 V*C_i,                                                    (4.3)                             

 

       бұл жерде: 

       V- газды қоспаның  көлемі, м³/жыл;

      C_i,- газды қоспадағы і-ші түрдегі ластағыштың концентрациясы, г/м³

Негізгі технологиялық қондығыдан бөлінетін шаңдалған газдың концентрациясы мен көлемі 4.1 кестеде көрсетілген.

 

4.1 кесте

Шаңдалған газдың концентрациясы мен  көлемі

                                                                                                    

Станция атауы	Атмосферадағы шығарылатын ауаның көлемі, м3/с	Ауаның шаңдалуы мг/м3
ЖК «Сәуле»	4-9	3000-1000

 

Өндіріс мезгілдік жұмыс істегендіктен  жылына 3200 сағат жұмыс істейді.

 

 

- қоспаларының моноластаушысына  байланысты коэффициент, - мәні кейбір заттарға белгісіз болған жағдайда, келесідей анықтауға болады:

 

 

s- қатерлі әсерге ұшыраған аумақтың регионалды көрсеткіштерін ескеретін коэффициент;

f көрсеткіші атмосферадағы қоспалардың таралуын ескереді, шығарындыны тастау  мұржаның биіктігіне қарай аламыз. f  мәнінің мына биіктікке қарай алынады

              

                     0-15 м   -        1,5

                     16-40м    -       1,3

                     41-80 м    -       1,0

                     81-150 м  -       0,7

                     051-220 м -      0,3

                     221-500м   -     0,15

 

 

Шаңның және шудың әсерінен келетін  шығын:

 

 

4.3 Қорытынды

 

Адамдарды шаруашылық қызметі қәзіргі кезде биосфераны ластаушылардың негізгі көзі болып табылады. Табиғи ортаға күн сайын өнеркәсіптің газ тәріздес, сұйық және қатты қалдықтары түсіп отырады. Кәсіпорындардың зиянды заттары атмосфераны, су бассейндері мен топырақты ластай отырып халық шаруашылығына үлкен экономикалық зияндар алып келеді.