Посткеңестік кезеңдегі интеграцияның сипаты

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Халықаралық экономикалық интеграция  процесінің күрделілігі және  жан-жақтылығы, оның табиғатын айқындау үшін қолданылатын әдістемелік бағыттарды қарастыру. Бір жағынан, елдің экономикалық өзара әрекет ету процесінің болуы, бұл процесс елдердің шарушылық механизмдерін жақындастыруы және мемлекетаралық келісімдер түрінде болуы, сонымен қатар бұл процестің – мемлекетаралық органдар арқылы реттеліп отыруы. Екінші жағынан, оны әрқилы мемлекеттердің экономикалық субъектілерінің арасындағы алшақтықтарды жою шараларын қабылдаумен қатар жүретін қарым-қатынастар ретінде де анықтауға болады. Яғни интеграцияны ұлттық экономикалардың әрқайсысындағы шетелдік серіктестерді дискриминацияуға жол бермейтін қатынастар ретінде сипаттауға болады. қазіргі таңдағы шаруашылық өмірдің интернационализациялануының жоғарғы сатысы ретінде экономикалық интеграция мүше-елдер арасында терең халықаралық еңбек бөлінісін, интенсивті тауар, қызмет, капитал, жұмыс күші айырбасын жүзеге асырады, өндірісті жалпылау процесін неғұрлым жоғары деңгейге көтереді, бұл интеграциялық бірлестіктер көлемінде экономикалық процестерді мақсатты, жоспарлы түрде ұйымдастыруды және реттеуді талап етеді. кедендік одақ шеңберінде құрылатын экономикалық алғышарттар. Бұл сауда кедергілерін жоюды, процеске белгілі бір үйлестіруші тәртіпті еңгізуді білдіреді, мүше-елдердегі өндірістің өсуі үшін қажетті алғышарттарды қалыптастырады, халықтың әл-ауқатын жақсартады, халықаралық мамандануға жағдай жасайды оған (өндірісті дамыту, жұмыстастылықты арттыру, әлеуметтік тұрақтылық) қол жеткізу жолындағы ортақ мақсаттарды шешуге және осы жолда бірігіп қызмет етуге мүмкіндік береді. интеграцияға дейін әрекет еткен кедендік тарифтердің деңгейі неғұрлым жоғары болса, олардың алып тастау нәтижесінде  сауданы құру әсері оның ауытқуы әсерінен босым болады деген ықтималдық солғұрлым жоғары болады. Интеграцияға дейін  әрекет еткен кезендік тарифтердің деңгейі неғұрлым төмен болса, оларды алып тастау нәтижесінде сауданың ауытқуы әсері оны құру әсерінен басым болады деген ықтималдық солғұрлым жоғары болады. интеграцияланушы елдердің үшінші елдерге қатысты белгіленген жалпы кедендік тарифінің деңгейі неғұрлым төмен болса, сауданың ауытқуы әсерінің басым болу ықтималдығы солғұрлым аз болады. Интеграциялық бірлестікті құруға дейін интеграцияланушы елдер арасындағы сауда көлемі неғұрлым үлкен болса, сауданы құру әсерінің басым болу ықтималдығы солғұрлым жоғары болады. ТМД-да аймақтық интеграцияның  даму диалектикасына оның генетикалық  сипатымен бірге субъективті  себептер ықпал етті: а) ортақ идеологияның, құндылықтар мен мүдделердің ортақтығының болмауы; б) бірлестіктің ұйымдастырушылық формаларын таңдаудағы оптимизацияның жоқтығы. ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің шешуші ерекшеліктерінің бірі – бұл олардың экономикалық потенциалдарының сәйкессіздігі. ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің сыртқы саудасының басқа елдерге бағдарлануы Достық мемлекеттерінде әр түрлі көзқарастардың  туындауымен қатар жүреді. ТМД-ның ішінде эквиваленттіліктің күшеюі тенденциясы байқалды. Достастыққа  кірмейтін мемлекеттермен  сауда  да  олардың саудалық балансындағы теңсіздіктің ұлғаюы байқалды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Алесин В. И. Подходы Казахстана к развитию ОДКБ в условиях формирования новой архитектуры международной безопасности.//Казахстан – Спектр. Научный журнал, 2005/1. С.3-7. (Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымының құрылуы; Оның шеңберіндегі Қазақстанның қауіпсіздік саясатының даму бағыттары; Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымының дәстіүрлі және жаңа қызметтері.)
2. Жакенов Д. Терроризм и проблемы безопасности в Центральной Азии.// Вестник КазНУ. Серия международных отношений и международное право. № 1  (33), 2008. С. 11-13. (Терроризм интеграцияның алғышарты негізінде, Қауіпсіздік Кеңесінің Контртеррористік Комитетінің Орталық Азия аймағындағы қызметі.)
3. Федосеев С. Г. Азиатский вектор безопасности РК: укрепление и развитие СВМДА.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 4, 2008. С. 27-31. (АӨІСШК құрылу принциптері; AӨІСШК аймақтық қауіпсіздікті сақтаудағы рөлі мен орны.)
4. Ауелбаев Б. А. Страны Центральной Азии, Россий и Китай в казахстанской стратегии безопасности.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 3, 2007. С. 5-9. (Аймақтағы ынтымақтастықтың маңызды механизмдері; ШЫҰ, АӨІСШК негізіндегі Ресей мен Қытайдың аймаққа қатысты саясаты.)
5. Бердигожина Л. Проблемы безопасности в Центральной Азии.// Вестник КазНУ. Серия международных отношений и международное право. №3-4, 2007. С. 35-37. (Орталық Азиядағы АҚШ−тың мүдделері; Терроризмге қарсы күрестегі ортақ мүдделер)
6. Шаймергенов Т.Т. Центральная Азия в военно− политической стратегий НАТО на современном этапе: позиций Россий.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. №33,2005. С.11-21.(«Бейбітшілік үшін серіктестік» бағдарламасының мақсаттары мен принциптері; Орталық Азияда осы бағдарламаның жүзеге асырылу деңгейі; АҚШ−Ресейдің Орталық Азияға қатысты бәсекелістік мүдделері.)
7. Казыханов Е. Х. Пути реализации статуса Центральной Азиикак региона, свободного от ядерного оружия.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. №2, 2008. С. 9-15. (Аймақтағы ядролық қарудан тазару; Ташкент және Бішкек кездесулері; Аймақтық қауіпсіздік ұстанымдары.)
8. Фредерик Старр. В защиту Большой Центральной Азии.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 4, 2008. С. 15-25. («Үлкен Орталық Азия» аймағы; Мүдделі кім? Көмек пе әлде талан – таражға салума? Үлкен Орталық Азия аймағы мемлекеттінің ортақтастықтары.)
9. Роджер Федерер. Евразийская экономическая интеграция в рамках СНГ.// Евразийский Юридический Журнал. №5 (48), 2012. С. 15-17. (Кеден Одағы; Болашағына болжам;ЕврАзЭС→Кеден Одағы→Бірыңғай Экономикалық Кеңістік→?)
10. Афганистан, ШОС, безопасность и геополитика Центральной Евразии: материалы межд. конф./под.ред. Князева А.А.−Бишкек, 2008.-392 с. (ШЫҰ қауіпсіздік сақтаудағы рөлі; Ауғанстанның аймақтық қауіпсіздіктегі рөлі мен позициясы.)
11. Shadikodjaev Sherzod. Trade integration in the CIS region: a thorny Path towards a Customs Union. //Journal of International Economic Law, 2009. Vol 12 (3), pp. 555-578. (Кеден Одағының құрылу алғышарттары мен бастамалары; ТМД елдерінің интеграциялық үдерістеріке көзқарастары)
12. Vasily Astrov, Peter Havlik, Olga Pindyur.Trade integration in the CIS: alternate options, economic effects and policy implications for Belarus, Kazakhstan, Russia and Ukraine. // Wien:Wiena institutes internationale wirstschaft svegleich, 2012. (ТМД елдеріндегі сауда – экономикалық интеграция сипаты; Белоруссия, Қазақстан, Ресей, Украина елдерінде өзара тиімді экономикалық диалог орнату.)
13. Key players and regional dynamics in Eurasia the return of the “great game” .// Edited by Maria Raguel Freize, Roger E. Kanet.// Palgrave Macmillian, 2010. (Еуразиядағы ұлы державалар ойыны; Шахмат тақта теориясы; Өзара мүдделердің қақтығыстық сипаты.)
14.   Zevin L. Vectors of Russia’s  external policy. // Problems of  economic transition. 2010, vol 52 (9). P. 38- 50. (Ресейдің Орталық Азия мен ТМД елдеріне қатысты саясаты; Экономикалық басымшылдыққа ұмтылу.)
15. Rybakov O. Perspectives for the development of  Russia’s Economic relations with States of the Commonwealth. // Problems of Economic Transition . 1995. Vol 37(9), p. 31-39. (Ресейдің ТМД− дағы мүдделері; ТМД−ң мүше мемлекеттер үшін оң− теріс жағы; ТМД – Ресей қарым – қатынастарының даму перспективалары.)

 

 

 

 

ҚОСЫМШАЛАР

Кесте 1. 2002-2003 жылдардағы ТМД-ның кен өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптерінің өнім көлемдерінің индекстері 

Елдер *	2002		2003		2004
	кен өндіруші	өңдеуші	кен өндіруші	өңдеуші	кен өндіруші	өңдеуші
Әзірбайжан	102,5	105,5	101,4	117,7	102,1	110,4
Армения	119,6	125,3	111,9	119,2	104,9	104,8
Грузия	94,8	119,2	157,7	117,6	96,0	128,8
Қазақстан	115,9	108,4	110,2	107,9	111,5	107,9
Қырғызстан	101,6	88,8	101,1	119,2	115,9	123,3
Молдова	124,1	113,3	126,2	118,0	128,9	115,8
Өзбекстан	102,3	108,9	105,5	118,2	108,5	118,6
Сілтеме:      1 – [12] әдебиет бойынша құрастырылды;      2 – * экономикалық қызмет түрлерін ұлттық статикалық жүктеліміне сәйкес мәліметтерді ұсынған елдер.

 

 

Кесте 2. ТМД-дағы өнеркәсіп өнімдері көлемінің индексі, өткен жылғыға %-бен шаққанда 

Елдер	1992	1995	2000	2001	2002	2003	2004
Әзірбайжан	69,6	78,6	106,3	105,1	103,6	106,1	105,1
Армения	51,8	101,5	106,4	105,3	114,6	115,1	101,6
Беларусь	90,8	88,3	107,8	105,9	104,5	107,1	115,7
Грузия	54,2	86,5	110,8	95,0	107,0	114,8	104,9
Қазақстан	86,2	91,8	115,5	113,8	110,5	109,1	110,3
Қырғызстан	74,2	82,2	106,0	105,4	89,1	117,0	109,2
Молдава	72,9	96,1	107,7	113,7	110,8	115,6	107,9
Ресей	82,0	96,7	111,9	104,9	103,7	107,0	106,5
Тәжікстан	75,7	86,4	109,9	115,0	108,4	109,9	116,0
Түркіменстан	85,1	91,0	-	-	-	-	-
Өзбекстан	93,3	100,1	105,9	107,6	108,5	106,2	-
Украина	93,6	88,0	112,4	114,2	107,0	115,8	114,4
Сілтеме - [13] әдебиет бойынша құрастырылды.

 

Кесте 3. 2003 жылдың кезеңіне %-бен алынған 2004 жылдың қаңтар-тамыз (тұрақты бағада) айларындағы ТМД елдерінің экспорты мен импорты  

Елдер	Экспорт		Импорт
	ТМД	ТМД-дан тыс	ТМД	ТМД-дан тыс
Әзірбайжан	256,8	117,0	145,4	129,0
Армения	39,5	103,0	99,3	104,1
Беларусь	136,2	129,4	135,2	130,0
Грузия	190,0	135,1	168,6	152,7
Қазақстан	146,8	144,3	162,0	154,1
Қырғызстан	148,7	139,7	150,4	125,6
Молдова	125,5	142,3	135,4	128,7
Ресей	135,5	123,7	136,4	121,7
Тәжікстан	112,1	128,0	160,7	174,9
Украина	151,9	146,7	135,5	128,4
Сілтеме - [13] әдебиет бойынша құрастырылды.

 

 

¹ Алесин В. И. Подходы Казахстана к развитию ОДКБ в условиях формирования новой архитектуры международной безопасности.//Казахстан – Спектр. Научный журнал, 2005/1.

² Жакенов Д. Терроризм и проблемы безопасности в Центральной Азии.// Вестник КазНУ. Серия международных отношений и международное право. № 1  (33), 2008.

³ Федосеев С. Г. Азиатский вектор безопасности РК: укрепление и развитие СВМДА.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 4, 2008.

⁴ Ауелбаев Б. А. Страны Центральной Азии, Россий и Китай в казахстанской стратегии безопасности.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 3, 2007.

⁵ Бердигожина Л. Проблемы безопасности в Центральной Азии.// Вестник КазНУ. Серия международных отношений и международное право. №3-4, 2007.

⁶ Шаймергенов Т.Т. Центральная Азия в военно− политической стратегий НАТО на современном этапе: позиций Россий.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. №33,2005.

⁷ Казыханов Е. Х. Пути реализации статуса Центральной Азиикак региона, свободного от ядерного оружия.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. №2, 2008.

⁸ Фредерик Старр. В защиту Большой Центральной Азии.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 4, 2008.

⁹ Роджер Федерер. Евразийская экономическая интеграция в рамках СНГ.// Евразийский Юридический Журнал. №5 (48), 2012.

¹⁰ Key players and regional dynamics in Eurasia the return of the “great game” .// Edited by Maria Raguel Freize, Roger E. Kanet.// Palgrave Macmillian, 2010.

¹¹ Rybakov O. Perspectives for the development of  Russia’s Economic relations with States of the Commonwealth. // Problems of Economic Transition . 1995. Vol 37(9),

¹² Vasily Astrov, Peter Havlik, Olga Pindyur.Trade integration in the CIS: alternate options, economic effects and policy implications for Belarus, Kazakhstan, Russia and Ukraine. // Wien:Wiena institutes internationale wirstschaft svegleich, 2012

¹³ Zevin L. Vectors of Russia’s  external policy. // Problems of  economic transition. 2010, vol 52 (9).

¹⁴ Алесин В. И. Подходы Казахстана к развитию ОДКБ в условиях формирования новой. -17-18б.

¹⁵ Алесин В. И. Подходы Казахстана к развитию ОДКБ в условиях формирования новой архитектуры международной безопасности.//Казахстан – Спектр. Научный журнал, 2005/1. С.3-7.

¹⁶ Федосеев С. Г. Азиатский вектор безопасности РК: укрепление и развитие СВМДА.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 4, 2008. С. 27-31.

¹⁷ Жакенов Д. Терроризм и проблемы безопасности в Центральной Азии.// Вестник КазНУ. Серия международных отношений и международное право. № 1  (33), 2008. С. 11-13.

¹⁸ Федосеев С. Г. Азиатский вектор безопасности РК: укрепление и развитие СВМДА.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 4, 2008. С. 35-37

¹⁹ Ауелбаев Б. А. Страны Центральной Азии, Россий и Китай в казахстанской стратегии безопасности.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 3, 2007. С. 5-9.

²⁰ Бердигожина Л. Проблемы безопасности в Центральной Азии.// Вестник КазНУ. Серия международных отношений и международное право. №3-4, 2007. С. 35-37.

²¹ Шаймергенов Т.Т. Центральная Азия в военно− политической стратегий НАТО на современном этапе: позиций Россий.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. №33,2005. С.11-21.

²² Казыханов Е. Х. Пути реализации статуса Центральной Азиикак региона, свободного от ядерного оружия.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. №2, 2008. С. 9-15.

²³ Шаймергенов Т.Т. Центральная Азия в военно− политической стратегий НАТО на современном этапе: позиций Россий.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. №33,2005. С.22

²⁴ Фредерик Старр. В защиту Большой Центральной Азии.// Казахстан – Спектр. Научный журнал. № 4, 2008. С. 15-25.