Біяграфія Алеся Разанава

 

 

 

 

Біяграфія Алеся  Разанава

Алесь Разанаў нарадзіўся 5 снежня 1947 г. ў вёсцы Сялец Бярозаўскага раёну Брэсцкае вобласці ў сям'і служачых. Бацька, Сцяпан Разанаў (1910–1986), паходзіў з вёскі. Вялікая Ржакса (Тамбоўская вобласьць), прыехаў з геадэзічнай экспэдыцыяй ў Беларусь, дзе і застала яго вайна. У 1942 схоплены фашыстамі і вывезены ў Нямеччыну, дзе працаваў на заводзе, знаходзіўся ў канцлагерах Заксенхаўзен і Маўтхаўзен, з якога ў 1945 вызвалены савецкай арміяй. Вярнуўся да сям'і на Брэстчыну і застаўся жыць у вёсцы Сялец. Маці, Надзея, працавала мэдсястрой, фэльчарам-акушэркай, пазней – у бальніцы ў вёсцы Сялец, цяпер на пэнсіі.  

У 1955 А. Разанаў пайшоў у  Сялецкую сярэднюю школу, якую закончыў у 1966 і паступіў на філфак БДУ. Адначасова з вучобай у 1967– 1968 працаваў ліцейшчыкам  на Менскім заводзе ацяпляльнага абсталяваньня.  

У 1969 перавёўся на філалагічны  факультэт Брэсцкага пэдінстытута (закончыў у 1970).  

У 1970–1971 выкладаў беларускую мову і літаратуру ў Кругельскай  сярэдняй школе Камянецкага раёна.  

У 1971–1972 у савецкай арміі.  

З 1972 літсупрацоўнік газэты «Літаратура і мастацтва» і бюлетэня «Родная прырода». Член СП Беларусі з 1972.  

З 1974 рэдактар, затым старшы рэдактар выдавецтва «Мастацкая літаратура».  

З 1986 на творчай рабоце. Вучыўся ў славістычнай школе ў Чэхаславаччыне (1988).  

З 1990 старшыня Беларускага рэспубліканскага фонду імя Рэрыхаў, з 1992 навуковы супрацоўнік Нацыянальнага навукова-асветнага цэнтра імя Ф. Скарыны. Віцэ-прэзідэнт Беларускага Пэн-цэнтра. Сябра Рады СП Беларусі (з 1990). Узнагароджаны дыпломам ЮНЕСКА за ўдзел у міжнародным літаратурным конкурсе «Сустрэча двух сусветаў».

Першыя публікацыі А. Разанава з'явіліся ў 1961 у піянэрскіх газэтах. Аўтар зборнікаў паэзіі «Адраджэнне», «Назаўжды», «Каардынаты быцьця», «Шлях – 360», «Вастрыё стралы», «У горадзе валадарыць Рагвалод» (Вершаказы і пункціры). Творчасць паэта сведчыць аб яго неардынарным мысленні і нетрадыцыйным вобразна-паэтычным самавыяўленні. Наватарскія жанравыя і рытміка-інтанацыйныя формы яго паэзіі вызначаюцца гуманістычным напаўненнем, багатым жыцьцёвым зместам. Як адзначаў вядомы крытык В. Бечык, «ён абапіраецца на вялікі вопыт сусветнага мастацтва. Мы ўбачым у яго творах і баладны лад, і сучасную жанрава-стылявую раскаванасць, і асаблівую ёмістасць усходніх танка і хоку, і ўласцівыя сюррэалізму сродкі і прыёмы пісьма».  

Паэзія А. Разанава патрабуе ўдумлівага і неаднаразовага прачытання, заўсёды адкрывае новыя абсягі творчай індывідуальнасці. Выступае з артыкуламі па пытаннях сучаснага літаратурнага працэсу, а таксама ў жанры эсэістыкі. Вядомы як перакладчык. Яго творы перакладзены на ангельскую, балгарскую, грузінскую, чувашскую, чэшскую, эстонскую мовы.  

Жыве ў Менску.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алесь Разанаў  як прадстаўнік інтэлектуальна-метафiзiчнай плыні ў беларускай літаратуры

Алесь Разанаў – паэт, які ўзняўся у сваёй творчасці  да вяршынь сусветнай паэзіі. І, разам  з тым, ён – адзін з самых  нацыянальных паэтаў у нашай літаратуры. А. Разанаў – прадстаўнік інтэлектуальна-метафiзiчнай плыні ў беларускай літаратуры, ён імкнецца асэнсаваць “каардынаты быцця”, месца чалавека ў Сусвеце і  Сусвет у чалавеку. А. Разанаў –  аўтар кніг “Адраджэнне” (1970), “Назаўжды” (1974), “Каардынаты быцця” (1976), “Шлях-360” (1981), “Вастрыё стралы” (1988), “У горадзе  валадарыць Рагвалод” (1992), “Паляванне ў райскай даліне” (1995), “Рэчаіснасць” (1998), “Танец з вужакамі” (1999), “Знакі вертыкальнага часу”, (1995), “Ганноверскія  пункціры”, “Каб мелі шчасце ўваскрасаць  і лётаць” (2006), “Кніга ўзнаўленняў” (2005), “Лясная дарога”, “Дождж: возера ў акупунктуры” (2007).

У творах А. Разанава паэтычнае  бачанне свету неадрыўнае ад інтэлектуальнага. Е. Лявонава піша пра “філасофска-эстэтыч-ны універсалізм” паэзіі Алеся Разанава, “здольнасць кранаць інтэлект і  душу “многіх і розных” сваёй  неардынарнасцю, культуралагічнай эрудыцыяй”. Алесь Разанаў – гэта анталагiчны  паэт. У цэнтры роздумаў паэта –  Быццё беларускага слова. В. Акудовіч адзначае: “Гэта не метафiзiка зорнага  неба, астральных целаў, трансцэндэнцыi ўвогуле, а метафiзiка зерня, глiны, каменя i самога слова” [2, с. 274]. Л. Галубовіч  падкрэслівае: “А. Разанаў зрабіўся паэтам у філасофіі, а ўсвядоміўшы  зробленае, даў найменні сваім новым  нязвычным стварэнням: квантэмы, версэты, вершаказы, пункціры, зномы...”.

Паэзія А. Разанава добра  вядомая ў свеце. Творы беларускага  паэта перакладзены больш чым  на 30 замежных моў. Сам А. Разанаў  піша і на нямецкай мове (зборнік  “Worfdichfe”, Аўстрыя). Асобнымі выданнямі  яго зборнікі выходзілі ў Германіі, Аўстрыі, Польшчы, Грузіі, Балгарыі. А. Разанаў услед за М. Багдановічам імкнецца ствараць такую літаратуру, якая б адпавядала еўрапейскаму ўзроўню. Гэтаму спрыяе і работа А. Ра-занава ў галіне перакладу з англійскай, нямецкай, літоўскай, сербскай, грузінскай, польскай і іншых моў.

Да асэнсавання творчасці  беларускага паэта неаднойчы  звярталіся крытыкі, літаратуразнаўцы і пісьменнікі Германіі і Аўстрыі. Е. Лявонава слушна падкрэслівае: “Паэзія  А. Разанава – гэта заўсёднае і  няспыннае адкрыванне, стварэнне  новай метафорыкі, новых рытмічных  мадэляў, нечаканых ракурсаў ва ўспрыманні чалавека і свету”. А зборнікі “Wortdichte”, “Танец з вужакамі”, “Знакі вертыкальнага  часу”, пашырылі з’яву білінгвізму  ў нашай паэзіі “беларуска-нямецкім варыянтам дзвюхмоўнай творчасці” (Е. Лявонава).

Творы А. Разанава – гэта цэласная інтэлектуальная канцэпцыя, рэалізаваная ў мастацкай вобразнасці.

Прадстаўнікамі інтэлектуальна-метафізічнай плыні ў сучаснай беларускай літаратуры (і ў пэўным сэнсе паслядоўнікамі А. Разанава) з’яўляюцца: Ларыса Раманава, Галіна Булыка, Алег Мінкін, Міхась Баярын, Адам Глобус, Надзея Артымовіч і  інш. Выразна метафiзiчны паэт – Iгар  Бабкоў, аўтар паэтычных зборнікаў  «Solus rex» i “Герой вайны за празрыстасць”. Але, у адрозненне ад «метафiзiкi глебы» А. Разанава паэзiя I. Бабкова звернутая  да “метафiзiкi неба”, да трансцэндэнцыi як такой (В. Акудовіч). Гэта першы выпадак, калi беларускi паэт цалкам абапiраецца не на рускую, з фрагментамi беларускай, а на заходнееўрапейскую паэтычную  традыцыю, а ў гэтай традыцыi менавiта на вопыт iнтэлектуальна-метафiзiчнай лiтаратуры ўвогуле (Гёльдэрлiн, Рыльке, Элiот, Паўнд).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шматграннасць таленту  Алеся Разанава

Творчасць Алеся Разанава настолькі шматгранная і разнастайная, што абумовіла розныя прачытанні яго паэзіі. Пры разглядзе творчасці  Алеся Разанава ў кантэксце сусветнага мастацтва слова ўзгадваліся  самыя розныя імёны, стылі, напрамкі і школы: Гётэ і Шылер, Ніцшэ і  Гаўптман, Цютчаў і Ахматава, Тагор, Рыльке. Так, Г. Кісліцына адносіць творчасць Алеся Разанава да постмадэрнісцкай мастацкай парадыгмы, а Ева Лявонава – да мадэрнізму, да еўрапейскай філасофска-літаратурнай традыцыі “рэчыўнасці”. І таму ёсць падставы: “Паэзія Разанава – гэта сапраўдны філасофска-эстэтычны космас, узор сінкрэтычнага мастацкага мыслення; такая паэзія не можа атаясамлівацца з нейкім адным з накірункаў або стыляў, а адметная іх узаемапранікненнем, іх знітаваннем”.

Філасофія “рэчыўнасці” пададзена  ў такіх паэмах А. Разанава, як “Гліна”, “Паэма выніку”, “Паэма вяхі”, “Паэма святла”, “Паэма рыбіны”, “Паэма сланечніка”, “Камень”, у шматлікіх вершасказах. Разглядаючы паэзію А. Разанава праз прызму работы нямецкага філосафа-фенаменолага Марціна Хайдэгера “Выток мастацкага твора”, Е. Лявонава заўважае: “... з  апісальнасцю мастацкая манера Разанава не мае нічога агульнага: стыхія паэмы  – рух, яе філасофія – гэта філасофія  не сузірання, а працы-творчасці. Увагу  аўтара паэмы прыцягваюць, відавочна, асноўныя складовыя не побыту, а  быцця чалавека, і існуюць яны  ў мастацкім космасе Разанава ў дыялектычнай непарыўнасці і ўзаемаперацякальнасці”. А. Разанаў асэнсоўвае сутнасць самых  розных рэчаў: агню, руні, дарогі, лесу, берагу, каранёў, сонца, рукі, студні, шляху, пасткі і інш.:

Беларускі мароз насяляе  наваколле маразамі.

Рускі мароз малюе розы.

Польскі mroz мружыць вока.

Чэшскі mrаz разам з зарой  высвятляе рэчы і

разам са змрокам зацямняе.

Стараславянскі мразъ  росную марасу

“ператармошвае” ў снежную  шэрань, а мурзатую

гразь “ператарможвае”  ў гартаваную брукаванку.

Палабскі mоrz змораны.

“Мароз”

 

Е. Лявонава падкрэслівае: “Стаўленне да рэчы Разанава мае шмат кропак судакранання з яе рылькаўскай канцэпцыяй. Як і Рыльке, Разанава вабіць усведамленне руху ў рэчы; як і Рыльке, ён успрымае ў якасці рэчаў побытава-звыклыя  прадметы і “высокія”, “апошнія”, прыродныя з’явы, чалавека і Бога; як і ў Рыльке, у Разанава “рэчаіснасць”  адзіная”, цэласная”.

Е. Лявонавай таксама належаць слушныя назіранні над гукатворчасцю  А. Разанава, і ў гэтым плане  даследчыца называе імёны славутых еўрапейскіх паэтаў, якія пакінулі цікавыя ўзоры эксперыментаў  з гукам (Гіём Апалінер, Шарль Бадлер, Канстанцін Бальмонт, Вялімір Хлебнікаў). Удумванне ў гук, яго эстэтычныя і светапоглядныя магчымасці абумовіла  і эксперыменты з жанрам паэтычнай  мініяцюры. А. Разанаў з’явіўся аўтарам  такіх жанраў, як зномы (“Паляванне ў райскай даліне”), вершаказы (“У горадзе валадарыць Рагвалод” (“Паляванне ў райскай даліне”),(“Паляванне ў райскай даліне”, “Танец з вужакамі”), рысасловы, квантэмы (“Шлях-360”, “Вастрыё стралы”), вершасловы “Wortdichte”, узнаўленні (“Кніга ўзнаўленняў”). Плённа пераасэнсоўваецца  паэтам замежны эстэтычны вопыт (версэты “Шлях-360”, “Лясная дарога”, “Вастрыё стралы”, “Танец з вужакамі”), пункціры (“Назаўжды”, “Вастрыё стралы”, “Ганноверскія пункціры”, “Дождж: возера ў акупунктуры”). У А. Разанава фармальны бок творчасці мае  істотную семантычную нагрузку.

Зномы – своеасаблівыя філасафемы (зно – мысленчая рэчаіснасць). Вельмі блізкія па сэнсу да эсэ. У А. Разанава гэта роздумы аб літаратуры, мастацтве, філасофіі. Як правіла, складаюцца з аднаго абзаца.

Версеты – памежная паміж паэзіяй і прозай форма, напісаны прозай невялікі лірычны твор. Маюць фабулу, яснасць думкі, лагічную завершанасць. Разам з тым версеты ўтрымліваюць глыбокі падтэкст і шматзначнасць.

Вершаказы – гэта амбівалентны жанр (казаць верш), версэйная проза, дзе часткі слоў паўтараюць гукавое гучанне слова, вынесенага ў загаловак (“У горадзе валадарыць Рагвалод, горад радуецца Рагнедзе”, “мур мудры”, “багна багатая”, “плуг паслухмяны, як слуга”). Існасць, сутнасць рэчы раскрываецца пры дапамозе гуку.

Квантэмы – гэта паэтычныя мініяцюры, напісаныя свабодным вершам (3 – 6 радкоў). У адным з інтэрв’ю паэт патлумачыў: “У мініяцюры пачынае “гучаць”, істотнець не толькі асобнае слова, але і асобная літара, гук. Гук – “электрон” верша. Менавіта з увагі да гуку, з патрэбы гуку стаць сэнсам… і ўзніклі такія мае аўтарскія жанры, як квантэмы і вершаказы”. Колькасць слоў у квантэмах мінімальная, але яны нясуць максімальную сэнсавую нагрузку.

Узнаўленні – пераклады старажытных беларускіх тэкстаў на сучасную мову.

Жанр пункціраў – адзін з самых любімых А. Разанавым. Паэт звяртаецца да гэтага жанру часцей за ўсё. У А. Разанава пункціры – гэта паэтычныя мініяцюры ў чатыры – шэсць радкоў, насычаныя асацыятыўным падтэкстам. Е. Лявонава падкрэслівае: “Паэтыка пункціраў надзвычай адметная. Гранічна сціслыя, пазбаўленыя знешніх эфектаў... Эпіграфам да іх маглі б паслужыць словы Канфуцыя: “Адлюстроўваю, але не ствараю”. Пункціры вельмі блізкія да ўсходняй паэзіі, да японскіх танка і хоку. Даследчыкі шмат пішуць пра ўплывы ўсходняй паэзіі і філасофіі вучэння дзэн (медытацыя, сузіранне, засяроджанасць) на творчасць А. Разанава. Дарэчы, менавіта А. Разанаў перакладаў хайку М. Басё на беларускую мову. (У 1996 годзе пабачыў свет зборнік тэкстаў беларускіх паэтаў у форме хоку “Круглы год”).

Вершасловы (зборнік “Wortdichte”) можна перакласці як словатворы, словавершы. Гэта творы, разлічаныя на зрокавае ўспрыманне. Вершасловы пададзены ў дзвюх  варыянтах: друкарскім шрыфтам і  “ад рукі”, пададзеную самім аўтарам. Як адзначае Е. Лявонава, “Гэта своеасаблівыя  вершы-мантажы (часам нават з элементамі малюнка), адмысловае маніпуліраванне  гукам, фразай, словам, іхняй графікай, праз што паглыбляюцца і пашыраюцца зместы як вершы ў цэлым, так і  яго паасобных складнікаў. Чытач  мусіць станавіцца сааўтарам, унікаць  у сэнсавую зменлівасць паняццяў...”

Е. Лявонава сцвярджае, што  “вершасловы А. Разанава, пры ўсёй іх адметнасці, палягаюць у рэчышчы  еўрапейскай і сусветнай паэтычнай  традыцыі, з’яўляюцца яе арганічным працягам і адсылаюць да самых розных, перадусім  авангардысцкіх, мастацкіх напрамкаў  і школ 20 ст.”. Даследчыца ўказвае  на пераемнасць паміж вершасловамі А. Разанава і творамі дадаістаў, сюррэалістаў, экспрэсіяністаў (“Паэма запаленых свечак”), футурыстаў (“У горадзе валадарыць Рагвалод, пераклад твораў В. Хлебнікава “Паляванне ў  райскай даліне”), папярэднікам сюррэалістаў Гіёмам Апалінерам (маці якога была беларускай). Варта ўзгадаць каліграмы (лірычныя ідэяграмы) французскага паэта, “вершы-малюнкі, радкамі і асобнымі словамі ў якіх утвараюцца абрысы пэўных прадметаў. Заснаваныя на канвергенцыі слоўных вобразаў і іх графічных  выяў, яны (як і вершасловы А. Разанава) разлічаны найперш на візуальнае ўспрыманне”.

Увогуле, да паэтыка-графічных  эксперыментаў звярталася шмат творцаў: Ф. Рабле, С. Малармэ, Л. Кэрал, В. Хлебнікаў, футурысты. Аднак, як заўважае Е. Лявонава, “ці не найбольш кропак судакранання ў вершасловаў А. Разанава з гэтак  званай “Канкрэтнай паэзіяй”, што  ў другой палове 20 ст. знайшла сваё развіццё ў самых розных літаратурах: амерыканскай, японскай, еўрапейскіх, з нямецкай і аўстрыйскай уключна”.