Delphi программалау ортасы

Delphi программалау ортасы

 

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Delphi-ді іске қосу. Delphi ортасы

3. Проект. Форма.Қасиеттер. Қасиеттер  терезесі

4. Оқиғалар

 

 

 

1. Кіріспе

Обьектіге бағдарлы оқиғалық программалау тілінде программаның жұмысы негізінен оқиғалар тізбегінен және түрлі обьектілердің осы оқиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері – visual Basic тілі Qbasic программалау тілі негізінде, Delphi (Делфи) обьектілі Паскаль (Object Pascal) тілі негізінде Windows операциялық жүйесін басшылыққа алып құрылған (visual - көзбен көру, экрандық). Олар, әсірісе, Delphi программалау тілі  - кез-келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез, қуатты тіл.

Delphi-дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары оның бірте-бірте кеңейтілген 2, 3, 4, 5, 6,7-нұсқалары жарық көрді.

Дәстүрлі Паскаль оқып үйренуге жеңіл және MS Dos жүйесінде программа дайындауға ең жақсы құрылымдық программалау тілі екені белгілі. Delphi – де Паскаль тілінде орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі процестерді программалауға болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі – онда қосымша құруда компоненттік және обьектілік тәсілдер пайдаланылады(Windows ортасында пайдаланатындықтан, Delphi-де программаны көбінесе қосымша деп атайды). Бұл программалау  технологиясында нағыз революция жасады деуге болады. Компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша кітапханасы программалау ортасында дайындалып, арнайы іс - әрекеттерді орындайтын компоненттер элементтерінен жинақталады.

Delphi Windows жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б іс-әрекеттерді орындау да мүмкін.

 

2. Delphi-ді іске қосу. Delphi ортасы

Windows терезесі арқылы Delphi –ді іске қосу командасы:

Іске қосу – Программалар – Borland delphi6 – Delphi 6

Экранда  Delphi ортасының үш терезесі кµрінеді (1.1-сурет).

                                                                            1

 

    3                                            2 

                                         1.1-сурет.Delphi ортасы

1. Delphi 5-тің негізгі терезесі;                             

2. Форма(Form1);

3. Обьект инспекторы терезесі (Object Inspector).

Жалпы ортада программа құруға арналған тµртінші, модуль терезесі де іске қосылады(Unit1.pas). Форма терезесінің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда кµрінбейді.

Delphi-дің  негізгі терезесінің құрамына негізгі мєзір, аспаптар панелі жєне компоненттер палитрасы енгізілген (1.2-сурет). Негізгі мєзір пункттеріне Delphi-де жұмыс істеу командалары, аспаптар панеліне ішкі мєзірлерге енгізілген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналатырылған.

                           1.2-сурет. Delphi-дің негізгі терезесі

 

            Стандартты түймелер:

 

  - New(Жаңа);

 - Open(Ашу);

 - Save(сақтау) ;

 - Open Project(проектіні ашу);

            - View Form(Форманы кµрсету);

           - Run(Іске қосу);

           - Pause (‡зіліс);

            - Add file to Project (Проектіге файл қосу), т.б.

 

3. Проект. Форма.Қасиеттер. Қасиеттер терезесі

Delphi-де дайындалатын программа дайындау проект (жоба) деп аталады. Форма – программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесі. Delphi алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен кµрінеді(1.1-сурет). Оның жиектеріне тышқан кµрсеткішін орналастырып, ол екі жақты нұсқама түріне айналған кезде жылжыту жєне қалдыру тєсілі бойынша формасын кеңейту не қысу қиын емес.

Құрылатын программада пайдалану үшін формада түрлі компоненттер (форма компоненттері) орнатылады. Негізгі компоненттердің кейбірі Access берілгендер қоры жүйесінде пайдаланылатын элементтер панеліне енгізілген түймелер сияқты. Олар Delphi терезесінің компоненттер палитрасына орналастырылған.

Кей жағдайларды экранда форма кµрінбеуі мүмкін. Он экранға шығару үшін View – Forms командасын беру жеткілікті.

Форманың жєне формаға енгізілетін компоненттердің(компоненттер жµнінде келесі тақырыптарды қараңыз) түрлі қасиеттері бар (оларды компонент “паспорты” деп те атайды). Қасиет (Сипаттама, параметр) – айнымалылардың ерекше түрі. Олар обьектінің түрлі мүмкіндіктерін сипаттап, ағымдық күйін анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің мєндері – форма тақырыбының мєтіні, µлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Delphi іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сєйкес мєндер меншіктеліп қойылады.

Форманы не онда орнатылған компонентті программа құру үшін дайындау оның кейбір қасиеттерінің мєндерін µзгертуден басталады. Қасиеттер тізімі  Обьект инспекторы (Object Inspector) терезесіне енгізілген.. Тізімді инспектор терезесіне шығару үшін  сєйкес обьектіні (форманы не формада орнатылған форма компонентін) бір шерту арқылы таңдау керек. Инспектор терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған обьект атауы да жазылып қойылады.Мысалы, Delphi іске қосылған кезде форманың ашылған қасиеттер терезесі 1.1-суретте кµрсетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Properties  (Қасиеттер) жєне Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан тұратын оның Properties бөлімі ашулы тұрады. Бірінші бағанда көрінетіндер-қасиет атауларыб екінші бағанға сәйкес жазылғандар-олардың мәндері.

 

4. Оқиғалар

Windows - тағы сияқты Delphi – де программалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға компонент орнату, форманы не формада орналасқан компонентті тышқан арқылы шертуі мүмкін. Оның єр іс – єрекеті оқиға шақырады. Яғни, оқиға программаның жұмыс істеуі кезінде обьект жағдайының µзгеруі.

Delphi-де єр оқиғаға атап беріліп қойылған. Мысалы, компоненттер палитрасының Button түймесі арқылы  формада орнатылған Button1 компонентін шерту Click (шерту) оқғасын шақырады (1. 5. 4-тақырыпты қараңыз).

Әр обьектіге байланысты оқиғалар жеткілікті Мысалы, формаға – байланысты оқиғалар саны-35 (1.4-сурет). Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша беті не енгізілген. Терезеде оқиға атауларының  алдына On префіксі (қосымшасы) тіркестіріліп жазылған. Ол-атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.

 

                                

1.4 -  сурет. Форма оқиғалары

Delphi ортасында жиі кездесетін оқиғалар:

 

OnClick – тышқан түймесін бір рет басу;

OnDbiClick – тышқан түймесін екі рет басу;

OnKeyDown – клавишті басу;

On KeyUp – басылған клавишті босату;

OnMouseDown – тышқан түймесін басу;

OnMouseUp - тышқан түймесін босату;

OnMouseMove – тышқан кµрсеткішін жылжыту;

OnCreate – форманы екі рет  шерту, т.б.

 

 

 

Программа құрылымы.

Жоспар:

 

1. Программалық код терезесі

2. Программа құрылымы. Негізгі  модуль

3. Тәсіл модуль құрылымы

 

1. Программалық  код терезесі

Delphi-де программа (проект) екі бµлімнен тұрады. Алғашқы автоматты түрде project1 атауы берілетін проект файлы (негізгі модуль) жєнеunit1. pas атауы берілетін модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сєйкес іс – єрекеттерді орындайтын программа мєтіні (процедуралар) енгізіледі (олар 1.4 – тақырыпта кең түрде қарастырылған). Программа мєтінін программалық код деп, терезені программалық код терезесі не қысқаша редактор терезесі деп те атайды. 1.1-тақырыпта ескертілгеніндей, Delphi іске қосылған кезде ол форма терезесінің астында кµрінбей тұрады. Он экранға шығару тєсілдері:

• форманы жабу (жабу түймесін шерту);

• код терезесінің бір шеті форма астында кµрініп тұрса, оны шерту.

Терезе белсендірулі түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы (үлгісі) кµрінеді. Оның тақырыбы нүкте арқылы бµлінген класс жєне процедура атауларынан тұрады (1.5-сурет). т.б.

Жалпы формадан код терезесіне µту жєне код терезесінен формаға µту үшін F12 клавишін басу желкілікті. 1.5 – суретте кµрініп тұрғаны – код терезесіне енгізілген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылған процедура оқиғаны µңдеуіш не оқиғаны µңдеу процедурасы делінеді. Процедура дайындамасының жазылу түрі:

 

Procedure <атау> (Sender: TObjiect);

Сипаттау бµлімі

Begin

Процедура денесі

End;

Мұндағы Sender параметрі құрылатын процедураның қай класна тиістілігін анықтайды.

Терезенің сол бµлігіндегі – браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық жарияланулардың құрылымын кµріп шығуға болады.

 

          

 

1.5 – сурет. Редактор терезесі. Онда кµрінген процедура дайындамасы.

 

2. Программа құрылымы. Негізгі модуль

 Кез келген программа program сµзінен басталатын проект файлы мен бір не бірнеше модульдерден тұрады да, қолдан құрылатын программа модуль ішіне енгізіледі. Проект файлы dpr, модуль pas кеңейтілуі бойынша сақталады. Проект файлын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны проектінің жалпы сипаттамасынан тұрады. Delphi іске қосылған кезде он ол автоматты түрде дайындап шығады. Негізгі модульге ерекше жағдайлардан басқа кездері қосымша нұқсқаулар енгізулің қажеті жоқ. Негізгі модуль (проект):

 

Program Project1;

Uses

    Forms

    Unit in “Unit1. pas’ {Form1};

    {$R*.RES}

 

begin 

  Application. Initialise;

    Application. СreateForm(Tform1, Form1);

  Application. Run;

End;

Мұндағы,

Progect1 – негізгі модуль (проект) атауы. Проектіні дайындап, жаңа атау бойынша сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылады;

Uses (қолдану) – Tурбо Паскальдағы сияқты, қызметші сµз. Оның соңына программада пайдаланылатын стандартты (кітапханалық) Forms модулі мен Delphi-дің модульге алғашқы рет меншіктеген атауы. (Unit1) жазылған Unit1-ден соң оның қайсы модульдік файлда құралатыны (In ‘Unit1. pas’) жєне онымен байланысты форма атауы кµрсетіледі. ({Form}).

{$R*.RES}-нұсқау. Ол компиляторға қосымшаның (Windows кµмегімен дайындалған қолданбалы программаның) қор  сипаттамаларын, мысалы, шартбелгілер (пиктограммалар) сақталған файлды жєне т.с.с. пайдалану керектігін кµрсетеді (файлдың кеңейтілуі -.res);

Begin – end операторларының аралығына енгізілген. Соңғы бµлім- қосымшаның алғашқы жүктелуін қамтамасыз ететін тәсілдер (Delphi-де арнайы іс-єрекетті орындайтын процедура, функция жєне командалар тәсілдер делінеді): 

Application.Initialize – қосымша обьектісін инициалдау (программаны алғашқы рет дайындау) тәсілі;

Application.CreateForm – проект құрамына енетін форманы дайындап, экранда кµрсету тәсілі (create-құру);

Application.Run – программаны іске қосуды қамтамасыз ету тәсілі.

 

3. Тәсіл. Модуль  құрылымы

Delphi-де тәсілдің  командалық түрде жазылуы:

<Обьект>.<Тәсіл>

Мысалы, Application.Initialize – Application обьектісінің Initialize тәсілін орындау.

Кейбір жағдайда бµлімге проект сақталатын бума атын меншіктеу командасын қосып қою да мүмкін, т.б.

Жалпы, Delphi-де программаның орындалуы автоматты түрде негізгі модульді орындаудан басталады.

Модуль-түрлі іс-єрекеттерді орындауға арналған программа бµлімі. Модуль тақырыбы Unit (модуль) қызметші сµзінен басталып, соңына єдеттегідей нүктелі үтір (;) таңбасы мен аяқталатын модуль атауы жазылады. Delphi-дің модульге алғашқы рет меншіктейтін атауы- Unit1. Жаңа проект ашылған кезде модуль дайындамасы да автоматы түрде құрылады:

unit Unit1;

Interface

Uses

  Windows, Messages, SysUtils, Clfsses,

  Graphics, Controls, Forms, Dialogs;

Type

  Tform1=class(TForm)

Private

  {Privare declarations}

public

  {Public declarations}

end;

var

  Form1: Tform1;l

Implementation

{$R*.DFM}

end.

Інтерфейс (interface) бµлімі interface кілттік сµзімен басталады да оған бµлімдер енгізіледі: uses - Турбо Паскальда пайдаланатын бµлім сияқты, оған стандартты модуль атаулары жазылады, бµлімге пайдаланушы пайдаланған модуль атауын кірістіріп қоюы да мүмкін. Одан єрі, Delphi дайындалған форма типі сипатталады (онда µрістер, қасиеттер, компоненттер сипатталып, олардан соң модульде жазылатын процедуралар мен функциялар (программа элементтері) жарияланады, т.б.).

Private (жеке, дербес) бµліміне тек ағымдық модульге тиісті элементтер енгізілуі мүмкін (элемент - µрістер, тәсілдер, қасиеттер мен оқиғалар); Public (кµпшілік) бµлімінің ішінде ағымдық модульге қол жеткізуге болатын кез келген программа не модульдің кµрінетін элементтері, облыстары енгізіледі. Олар класқа енетін элементтердің пайдалану облыстарын ғана анықтайтын болғандықтан, єдетте (кµп жағдайда) олар бос кµрінеді.

Implementation (іске асыру, орындау) бµліміндегі {$R*.DFM}-.dfm кеңейтілуі бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқаукы. Ол модульді  сєйкес форманың сипаттамасымен байланыстырады (файла форма қасиеттерінің мєндері жазылып қойылған. Ол формаға қойылған компоненттер қасиеттерінің де сипаттамаларын бойында сақтайды. Қасиеттер сєйкес Objiect Inspector терезесінде кµрінеді). Одан соңғы қатарларға программалаушы Delphi тілінде қажетті процедураларды қолдан кірістіру керек. Олардың ішіндегі оқиғаны µңдеуіш процедуралардың тақырыптары модульдің интерфейс бµлімінде автоматты түрде жазылып қойылады, мысалы, 3.7.4, 3.11-тақырыптары µңделетін арнайы информация үшін толық модульдер құрылған.

Кейде модульдің соңына инициалдау (initialization) бµлімі енгізіледі. Бµлім модуль айнымалыларын инициалдау (бастапқы мєндер беріп), программаны дайындау үшін қажет. Егер де толтырылса, бұл бµлім басқаруды программа денесіне беру ден бұрын орындалады. Бµлім нұсқауларын begin жєне end кілттік сµздерінің арасына енгізу керек. Жоғарыда кµрсетілген сиқты, бµлім толтырылмаса, begin сµзі жазылмай, оған тек end µзі енгізіледі. Ол – модульдің соңын білдіретін кілттік сµз.

 

 

 

Берілгендерді  енгізу және шығару.

Жоспар:

 

1. Берілгендерді жекедиалогтық  терезеде енгізу. InputBox функциясы

2. Стандартты  типті- түрлендіру  функциялары

3. Берілгендерді жеке диалогтық терезеде шығару. Showmessage процедурасы

4. Берілгендерді формада  енгізу және шығару.  TЕdit, Tlabel, TButton класстары және олардың қасиеттері

 

1. Берілгендерді жеке диалогтық терезеде енгізу. InputBox функциясы

Delphi –де   айнымалы  мәнін  жадқа  енгізу  үшін  Турбо  Паскальда  пайдалынылатын  Read (оқу ) операторы жоқ. Программада  ол үшін  басқа тәсілдердің  қолданылуы мүмкін :