Экономикалық қауіпсіздік» пәні бойынша

Мемлекеттік бюджеттің  табыстық бөлігі – бұл салықтар мен қорлар болып табылады. Олар экономикалық қауіпсіздік басты құралы болып  саналады.

 

Нақты бір мемлекеттің  басқаруының әкімшілік-территориялық  құрылымына байланысты (екі сатылық: орталық және жергілікті органдар немесе үш сатылы: орталық билік- республика үкіметі, жер, штаттар, провинциялар, облыстар мен жергілікті органдар: муниципальді және коммуны ) бюджеттер орталық, жергілікті және провинциальный болады. 

Орталық бюджет Парламентпен қабылданып, талқыланады. Ол  парламенттік территорияға сәйкес болады;  ал әкімшіліктік ауылдық және қалалық бюджетте- сайлап алынған өкілдермен. Қаржылық жылдың аяқталуы барысында қаржылық органдардың өкілдері бюджетті атқару туралы, яғни  өткен жылдағы бюджет туралы заңдармен қабылданған сәйкес  табыстар мен шығыстар туралы  есеп береді де, бұл отчеттер талқыланады. Депутаттар жиналысы  бюджетті атқару туралы  нәтижелеріне байланысты қаржылық органдарға, соның ішінде орталық және жергілікті үкіметтерге баға қойылады.

Сонымен қатар, мемлекеттік  қаржылардағы бюджетке қатысты бюджеттен  тыс қорлар да бар. Олар мақсатты бағытталған, арнайы жанама немесе тікелей салықтарға ие болады.

Бюджеттің маңызды көрсеткіштері  болып:

- жыл сайынғы бюджет  арқылы  қайта қаралатын мемлекеттің ЖІӨ-нің әдістерінің бір бөлігі;

- бюджет шығындарын  табыстармен жабу- шығындарға қатысты  түскен шығын немесе тапшылық ;

- шаруашылық, әлеуметтік, қорғаныс мақсатындағы  бюджет  шығындарының құрылымы мен жалпы  соммадағы шығындардың мемлекеттік қарызына қызмет көрсету.

 

Бюджет табысы  кәдімгі  және кездейсоқ болып жіктеледі. Кездейсоқ бюджет- бұл мысалы,  әуе көлігімен қолдану құқығын, теіңздік және шаруашылық жерлерді сатумен; олар түсетін амалдардың реттелмеуіне әкеледі.

Кездейсоқ бюджет экономикалық қауіпсіздік кезінде үлкен роль атқарғандықтан,  ол мемлекеттік қарыз деп саналады.

Мемлекеттік бюджеттердің табысының құрылымы:

- салықтар, соның ішінде  акциздер мен кедендік баждар, гербтік жинақ 75-85%;

- салықтық емес түсімдер: экономикадағы мемлекеттік сектордағы мемлекеттік меншік табысы, мемлекеттік саудадан түскен табыстар 5-8%;

- мемлекеттік қорларға  взностар, әлеуметтік сақтандыру: зейнетақы,  жұмыссыздықтан сақтандыру 10-12%;

Мемлекеттік бюджеттің  шығындары келесі түрде болады:

- әлеуметтік қызмет: денсаулық сақтау, білім, 40-50%-дық әлеуметтік пособия, жергілікті биліктің бюджетінің субсидиялары;

- шаруашылық қажеттіліктерге  кететін шығындар: 10-20% -дағы капитал   құрылымы, мемлекеттік кәсіпкерлер  дотациясы,  ауыл шаруашылығының  субсидиялары, мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыруға кеткен шығындар;

- Қару-жараққа және  материалдық қамтамасыздандырудағы  шығындар : 10-20% сыртқы саясат, шетел  мемлекеттерінің қарызы мен дипломатиялық  қызметтердің мазмұны;

- әкімшілік-басқару шығындары:  5-10% үкіметтік органдар, полициялар, юистициялар мазмұны.  Мемлекеттік қарыз туралы төлем 7-8% құрайды.

Мемлекеттік бюджеттің  шығындары саяси, әлеуметтік, шаруашылықтық  реттеу функцияларын атқарады. Сонымен  бірге, халықтың жалпы өмір сүру деңгейі  үшін қажетті жағдайлармен қамтамасыздандырады.

 

Мемлекеттік бюджеттің  идеалды атқарылуы – бұл  шығындарды табыстармен толық жабу болып  табылады. Яғни, табыстардың шығындардан  көп болуы. Ал қалған қалдықты кездейсоқ  жағдайларда қолдануға болады немесе келесі жылдың табысына аударуға болады.

Шығындардың табыстардан  көп болуы бюджет тапшылығына  әкеліп соғады. Ал олар мемлекеттік  қарыз арқылы  жабылады.

Мемлекеттік қарыздар ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді: олар бағалы қағаздарды сату, автономды  бюджеттен тыс қорлардағы қарыздар (мысалы, сақтандыру қоры, жұмыссыздық және зейнетақы қоры) және  банктерден несие алу жолымен жүзеге асырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Студенттің  өзіндік жұмыстары

1 Тақырып. Экономикалық қауіпсіздік теориясының негізгі түсінігі және категориясы.

1. Экономикалық қауіпсіздік оқу пәні ретінде.

2. Экономикалық қауіпсіздік маңыздылығы.

3. Экономикалық қауіпсіздік міндеттері.

4. Экономикалық қауіпсіздік қажеттіліктері.

 

Тапсырмалар мен сұрақтар:

1.Қай жылдары экономикалық қауіпсіздік шетел мемлекеттерінің Жоғарғы Оқу Орындарында оқытыла басталды?

2.Не себепті экономикалық қауіпсіздік міндетті пәндердің қатарына қосты?

3. Экономикалық қауіпсіздік мен АӨҚ терминдерінің ұқсастығы неде?

4.Экономика либерализациясының  маңызы неде?

5.Қандай сұрақтарды экономикалық қауіпсіздік ғылыми пән ретінде нарықтық экономика жағдайы шешеді?

 1 Тапсырма: экономикалық қауіпсіздік масштабын қандай көрсеткіш  анықтайды?

2 Тапсырма: Шетел мемлекеттеріндегі  мемлекеттің экономикаға араласу деңгейін сипаттап беріңіз?

3 Тапсырма: Әлеуметтік бағытталған экономика жағдайындағы экономикалық қауіпсіздік қажеттілігінің деңгейін анықтаңыз?

Негізгі әдебиет:1.

Қосымша әдебиет:2.

Әдістемелік кеңес беру: ғылыми материалдардың оқытылуы  мемлекетті реттеу облысында орын алатын категория мазмұнына ие болу (пәні, маңызы, міндеті мен қажеттілігі).

 

 

 

2 Тақырып. Қазақстан Республикасы бизнес ортасы ерекшелігі. Көлеңкелі экономика.

 

 Экономикалық қауіпсіздік жүйесінің қалыптасуы мен дамуының негізгі факторлары

Тапсырмалар мен сұрақтар:

1 Тапсырма: «ҚР әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативті жоспары» рефератына қатысып, талқылау. (бір доклад жасаушы мен екі оппонент)

2 Тапсырма: «Отандық экономикада шетел мемлекеттерінің экономикалық қауіпсіздік құралдарын тәжірибелік қолданылуы» деген рефератқа қатысу. (бір доклад жасаушы мен екі оппонент)

Негізгі әдебиет:

Қосымша әдебиет:

Әдістемелік кеңес беру: басты доклад жасаушымен дискуссияға түсу немесе толықтырулар ұсынулар жасалып, әр рефератқа бір доклад жасаушы мен екі оппонент тағайындалады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Тақырып. Экономикалық бизнес қауіпсіздігінін қазіргі кедергілері

1. Шаруашылық мүдделерді  тасымалдаушылар

2. Шаруашылық мүдделерді  анықтаушылар

3. Шаруашылық мүдделерді  атқарушылар

4. экономикалық қауіпсіздік объектілері туралы түсінік

5. экономикалық қауіпсіздік объектілерінің түрлері

6. экономикалық қауіпсіздік объектілерінің негізгі сипаттамалары

Тапсырмалар мен сұрақтар:

1. экономикалық қауіпсіздік қандай субъектілері бар. Әр қайсысына жеке сипаттама беріңіз?

2.Қазіргі жағдайдағы  ұлттық экономика экономикалық қауіпсіздік агрегаты объектсі  ретінде қалай көрініс табады?

3. экономикалық қауіпсіздік қандай нақты оюъектілері бар және олар неден тәуелді болады?

4.Қазіргі таңда ҚР-да  экономикалық қызығушылықтарды  анықтаушылар ретінде қандай партиялар бар?

1 Тапсырма: ҚР халқының  экономикалық мүдделерін анқтаушылар  деңгейіндегі маслихат қызметтерін  сипаттаңыз.

2 Тапсырма: Шаруашылық  мүдделерді атқарушылар қатарына  кімдер жатқызылады және олардың  өкілеттілі қалай? 

3 Тапсырма: «Облыс деңгейіндегі маслихаттар қызметі» рефератына қатысып, талқылау (бір доклад жасаушы мен екі оппонент)

4 Тапсырма: «Экономикалық  шаруашылықтарды анықтаушылар ретіндегі  кәсіподақ қызметі»  рефератын  қарастыру   (бір доклад жасаушы мен екі оппонент).

Негізгі әдебиет:

Қосымша әдебиет:

Әдістемелік кеңес беру: басты доклад жасаушымен дискуссияға түсу немесе толықтырулар ұсынулар жасалып, әр рефератқа бір доклад жасаушы мен екі оппонент тағайындалады. Бұл қатысулар міндетті түрде бағаланады.

 

4 Тақырып. Экономикалық кедергілер

 

Қорғаныс әдістері

1. экономикалық қауіпсіздік мақсаты

2. Мақсаттардың типтері

3. Мақсаттың конфликтісі,  автономиясы мен гармониясы

 

Тапсырмалар мен сұрақтар:

1. экономикалық қауіпсіздік мақсатына не жатады?

2. экономикалық қауіпсіздік мақсатының жетістіктеріне жетуде қандай  көрсеткіштер қолданылады?

3.Мақсаттардың орталық  түрлеріне не жатады?

4. экономикалық қауіпсіздік мақсаттары экономикадағы қандай факторлардан тәуелді болады?

5.Алдын ала мақсаттың   мәні неде?

6. экономикалық қауіпсіздік қандай мақсаттары автономды деп аталады?

7. экономикалық қауіпсіздік дамуының негізгі кезеңдерін атаңыз?

8.Мемлекеттік табыстарды  анықтайтын шектеулердің принципін  ата?

 

1 Тапсырма: ҚР-дағы инвестициялық саясат облысындағы мақсаттарды қосқандағы экономикалық қауіпсіздік генералдық мақсаттың ағашын құрыңыз.

2 Тапсырма: ҚР әлеуметтік саясат облысындағы соңғы мақсаттар мен алдын ала нұсқаулармен экономикалық қауіпсіздік мақсаттарының өзара байланысын схема түрінде құрыңыз.

3 Тапсырма: «Экономика дамуының қазіргі кезеңіндегі Қазақстандағы экономикалық қауіпсіздік генарлдық мақсаттары » туралы рефераты талқылау (бір доклад жасаушы мен екі оппонент).

4 Тапсырма: Төлем балансының тапшылығы кезінде экономикалық қауіпсіздік қандай мақсаттар болады:

а) алдын ала мақсаты,

б) жанама түрдегі мақсат;

в) соңғы мақсат.

 5 Тапсырма: Кедейшілік деңгейін төмендету мен халықтың өмір сүруін жақсарту үшін кез келген мемлекетте демографиялық жағдайды арттыру үшін қандай мақсат ты қоюымыз керек?

Негізгі әдебиет:

Қосымша әдебиет:

Әдістемелік кеңес беру: басты доклад жасаушымен дискуссияға түсу немесе толықтырулар ұсынулар жасалып, әр рефератқа бір доклад жасаушы мен екі оппонент тағайындалады. Бұл қатысулар міндетті түрде бағаланады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5 Тақырып. Мемлекеттін бизнес қауіпсіздігін қорғаудағы ролі.

Қаржылық және экономикалық бақылау жүйелері.

 

1. Экономикалық процестердегі экономикалық қауіпсіздік тікелей әдісі

2. Экономикалық процестердегі экономикалық қауіпсіздік жанама әдісі

3. Экономикалық нормативтер

Тапсырмалар мен сұрақтар:

1.Эконмиканы экономикалық қауіпсіздік процесіндегі тікелей әдістер қандай жағдайларда қолданылады?

2. Экономикалық қауіпсіздік тікелей әдістеріне не жатады?

3. Экономикалық қауіпсіздік тікелей әдістері жататындар?

4. Экономиканы экономикалық қауіпсіздік процесіндегі жанама әдістер қандай жағдайларда қолданылады?

5.Бағаларды реттеу, олардың  қатынасы мен әсерлесу экономикалық  процестерді мемлекетті реттеудің  қандай әдістеріне жатады?

6. Экономикалық қауіпсіздік маңызды алғы шарты болып табылады?

7.Мемлекеттік болжамдау кезінде  болжамдаудың қандай әдістері қолданылады?

8.Индикативтік жоспарлаудың  мәні?

9.ҚР жағдайында жоспарлаудың  қандай түрі қолданылады және  эономиканы реттеудің қандай  әдістеріне ие болады?

1 Тапсырма: «ҚР әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативті жоспары» рефератына қатысып, талқылау. (бір доклад жасаушы мен екі оппонент)

2 Тапсырма: «Салық салу, салықтық жеңілдіктер жүйесі мен салу деңгейі экономикалық қауіпсіздік жанама әдісі ретінде» рефератына қатысып, талқылау. (бір доклад жасаушы мен екі оппонент)

3 Тапсырма: Болашақ әлеуметтік сфераның жағдайына негізделген ҚР әлеуметтік дамуының индикативі жоспарлауының проектісі мен болжамын құру.

Негізгі әдебиет:

Қосымша әдебиет:

Әдістемелік кеңес беру: ҚР дамуының индикативті бағдарламасы мен нормативтік және құқықтық актілерін, баспасөз шығарылуын өзіне тарта отырып, мемлекет дамуының әлеуметтік-экономикалық мысалындағы материалдармен  бос иемденуі қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 Тақырып. Кәсіпкерлікті ақпаратпен қамтамасыз ету

Іскерлік бақылау (бизнес - разведка), экономикалық қарсы бақылау саясаты

1.Ақша-несиелік әдістер  арқылы экономикалық қауіпсіздік маңызы

2. Ақша эмиссиясы функциясы

3. Қазақстандағы Ұлттық  Банктің өкілеттілігі, функциялары  мен міндеттері

4. Есептік ставканың   өзгеруінің экономикаға әсері

5. Минималды резервтердің  міндеттерінің маңызы.

6.Ақша-несиелік – экономикалық қауіпсіздік құралдарының өзгертілу проблемасы.

Тапсырмалар мен сұрақтар:

1.Ақша-несие саясатының  міндеті мен құралын атаңыз  және ақша айналымы түсінігіне  анықтама беріңіз? 

2.Келесі агрегаттарды өзіне қоса отырып, ақша қозғалысын талдау үшін ақша массасының құрылымы мен құрамының көрсеткіштері қолданады, оларға сипаттама беріңіз?

3.Ақша эмиссиясы қандай  функцияға ие?

4.ҚР-дағы Ұлттық банкті  реттейтін негізгі құралды атаңыз?

5.Несиелеуде қандай ұйымдар маңызды роль атқарады, сонымен бірге қандай жағдайларда нақты сектор несиеленеді?

6.Валюталар қандай  топтарға бөлінеді? Валютаны реттеудің  түрлерін ата?