Творчыя прынцыпы перакладчыцкага майстэрства Янкі Купалы

Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт

Інстытут журналістыкі

факультэт журналістыкі

 

 

 

 

 

Творчыя прынцыпы перакладчыцкага майстэрства 

Янкі Купалы

 

 

кафедра стылістыкі і 

літаратурнага рэдагавання

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Курсавая

па АТДР

студэнткі 2 курса 10 групы

спецыяльнасці “Літаратурная  работа (рэдагаванне)”

Букель Юліі Віктараўны

Навуковы кіраўнік:

 

 

 

 

Мінск, 2012

Змест:

Уводзіны 3

Частка I. Першы этап перакладчыцкай дзейнасці 4

Частка II. Другі этап перакладчыцкай дзейнасці 6

Высновы 8

Спіс выкарыстаннай літаратуры 9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Уводзіны

Хто такі Янка Купала? На гэта пытанне, я ўпэўнена, адкажа кожны: беларускі паэт, пісьменнік, літаратурны дзеяч, рэдактар газеты “Наша ніва”… Але хутчэй за ўсё мала хто прыпомніць, што Янка Купала – выдатны перакладчык.

Даследванне “Творчых прынцыпаў перакладчыцкага майстэрства Янкі Купалы” з’яўляецца актуальным. Па-першае, перакладчыцкая дзейнасць Я. Купалы мела вялікае значэнне для развіцця і станаўлення беларускай нацыянальнай літаратуры і фарміравання літаратурнай мовы. Па-другое, сучасныя перакладчыкі могуць выкарыстоўваць творчыя прынцыпы перакладчыцкага майстэрства Янкі Купалы. Па-трэцяе, цікава і карысна,чытаючы тэкст, спачатку ў арыгінале, а затым – у перакладзе (альбо наадварот), адзначаць творчыя асаблівасці перакладчыка.

Мэта: вызначыць творчыя прынцыпы перакладчыцкага майстэрства Янкі Купалы.

Дзеля дасягнення гэтай мэты вырашаліся наступныя задачы:

• пазнаёміцца з навуковай літаратурай па тэме рэферата;
• выканаць параўнальны аналіз арыгінальных твораў з перакладзенымі;
• выявіць творчыя перакладчыція знаходкі, а таксама недахопы.

Сваё  даследаванне я праводзіла на аснове перакладных тэкстаў, зробленных Янкам Купалам.

 

 

 

 

 

Частка I. Першы этап перакладчыцкай дзейнасці

У спадчыне Янкі Купалы ёсць і вольныя пераклады, і літаратурныя, але традыцыі, якія сталі прыкладам ў працы беларускіх перакладчыкаў, звязаны з яго лепшымі ператлумачэннямі (такі сінонім ён ужываў у дачыненні да сваіх перакладаў) – з Шаўчэнкі, Пушкіна, Міцкевіча. Якія ж асаблівасці вызначаюць Купалу-перакладчыка?

Перш за ўсё варта адзначыць, што Купала перакладаў творы тых  аўтараў, якія яму падабаліся і ў  якіх ён знаходзіў штосьці сугучнае сваім творчым памкненням. Яго пераклады вершаў польскіх, рускіх і ўкраінскіх паэтаў сапраўды знаёмілі беларускіх чытачоў з узорамі паэзіі нашых найбліжэйшых суседзяў.

Купала верыў і спадзяваўся, што ягоныя пераклады будуць чытаць, і ў гэтым не памыляўся. У артыкуле «Вялікі Кабзар украінскага народа»  ён пісаў: "Радасна зараз працаваць  над перакладамі гэтых цудоўных твораў, ведаючы, што іх не давядзецца хаваць і што іх будуць чытаць сотні  тысяч беларускіх рабочых, калгаснікаў, інтэлігентаў" [ ].

Першы этап дзейнасці Янкі Купалы як перакладчыка храналагічна прыпадае на 1905 – 1913гг. Гэта быў перыяд стараннага вывучэння мастацкіх дасягненняў славянскіх літаратур – рускай, украінскай і польскай. Менавіта тады выпрацоўваецца ў Я. Купалы пэўная сістэма творчага падыходу да мастацкага перакладу [ ].

 Янка Купала быў  надзвычай уважлівы да нацыянальнай  своеасаблівасці арыгінала, да  стылю пісьменніка. Ён заўсёды  памятаў, што мастацтва слова,  як і любое мастацтва, моцнае  сваёй непаўторнасцю, адметнасцю. У той жа час, чытаючы купалаўскія  пераклады, мы нярэдка забываем, што перад намі перакладныя  творы, настолькі арганічна гучаць  яны па-беларуску.

   У ліпені 1905 г. з’явіліся першыя купалаўскія пераклады, у тым ліку і з рускай мовы. Напрыклад, некаторыя раздзелы  паэмы М. Някрасава “Каму на русі жыць добра”, вершы А. Кальцова, басні І. Крылова.

 

З творчасцю вялікага ўкраінскага  Кабзара, Тарасам Шаўчэнкам, Янка Купала ўпершыню пазнаёміўся праз вуснае бытаванне  яе ў асяроддзі сваіх суайчыннікаў.

У пачатку XX ст. Я. Купала пераклаў усяго тры вершы з паэзіі Шаўчэнкі: “Пажоўкнуў ліст... Прыгаслі вочы”, “Думка” (“Нашто чорныя мне бровы”), “За думаю дума роем вылятае”. Першы быў апублікаваны ў “Полымі” толькі ў 1930 г., пазней уключаўся ва ўсе выданні, стаў друкавацца ў пасляваенных зборах твораў Янкі Купалы. Два ж апошнія згаданыя пераклады ўпершыню былі апублікаваны ў “Жалейцы”.

Купалаўскія пераклады Шаўчэнкі былі першымі ў Беларусі. Яны праклалі своеасаблівы шлях творчасці Кабзара да беларускага чытача. Верш “Пажоўкнуў ліст... Прыгаслі вочы” з’яўляецца перакладам шаўчэнкаўскага твора “Минають дні, минають ночі”, напісанага 21 снежня 1845 г.

Пры параўнальным аналізе  бачны пэўныя адхіленні ў выкарыстанні лексічных эквівалентаў, але асноўны змест не парушаны. Так, замест лексемы “злой” Я. Купала ўжыў беларускае слова "благі" (“дрэнны”), замяніўшы тым самым сталы эпітэт “злая доля” на індывідуальна-аўтарскае “благая доля”. Украінскаму вершу таленавіта нададзена беларускамоўная інтанацыя. Дасканалае валоданне выяўленчымі сродкамі беларускай мовы дазволіла Купалу хораша перадаць тонкія адценні арыгінала. Ён здолеў захаваць шчырасць і прастату шаўчэнкаўскага верша, яго глыбокую пераканальнасць і значную абагуленасць.

Творчыя сувязі Янкі Купалы з польскай літаратурай маюць глыбокія карані. Уплыў польскай паэзіі на беларускага паэта быў даволі значным. Сведчанне гэтаму  – раннія паэтычныя спробы Янкі Купалы на польскай мове, праца над перакладамі твораў А. Міцкевіча, М. Канапніцкай, У Сыракомлі і інш.

Частка II. Другі этап перакладчыцкай дзейнасці

Другі этап перакладчыцкай дзейнасці Янкі Купалы быў надзвыйчайна плённы – праца над выдатным эпічным творам “Слова пра паход Ігаравы”, пераклад сямі паэм Шаўчэнкі ( “Сон”, “Таполя”, “Прычынны”, Кацярына”, Тарасава ноч” “Гайдамакі”, “Каўказ”) і 14 вершаў,  а таксама паэмы Пушкіна “Медны коннік” [ ].

У 1918–1921 Янка Купала двойчы (!) – прозай і вершамі – пераклаў “Слова пра паход Ігаравы”. Празаічны  пераклад быў зроблены ў 1919 г. і апублікаваны ў газеце “Беларусь” за лістапад таго ж года.

Купалавы пераклады “Слова пра паход Ігаравы” – унікальныя: максімальна дакладна перадаючы  змест і фабулу сярэдневяковага  помніка, яны кардынальна змяняюць яго сэнс; пад пяром Купалы “Слова”  выяўляе свайго роду адметнасці беларускай культуры.

Характэрнай асаблівасцю  “Слова” з’яўляецца яго моцная сувязь   з вуснай народнай творчасцю  і славянскай язычніцкай міфалогіяй, што таксама шмат у чым выклікала  ў паэта цікавасць да твора. Прывабіў паэта гэты выдатны помнік і тым, што зместам і праблематыкай  ен звязаны з беларускай зямлей, яе гісторыяй і мовай.

Уважліва і пранікнёна падышоў Я. Купала да перакладу “Слова”. Непаўторнае гучанне твора адчуваецца ў перакладзе зачыну: “Ці не лепей было б, каб нам, брацця, пачаць старадаўнімі словы тужліву аповесць аб паходзе Ігаравым, Ігара Святаслаўліча?

Глыбокім лірычным пачуццем прасякнуты словы аўтара, калі ён прамаўляе: “О рускае земле! Уже за Шеломянемъ еси”. Гэты рэфрэн прыводзіцца ў творы двойчы. Я. Купала ў празаічным перакладзе ўзнавіў яго так: “О, зямля Руская, ты ўжо за рубеж перасягнула!” Відаць, выраз “за рубеж перасягнула” не зусім дакладна падае сэнс і рытм старажытнага тэксту. “Шеломя” у перакладзе на сучасную мову значыць “узгорак”, “гара”. Перакладчык быў бліжэй да арыгінала не ў заключным кніжным, а ў пачатковым рукапісным варыянце, калі выраз “за Шеломянемъ еси” пераклаў як “за пераломам”, “за гарою”.

 У паэтычным перакладзе Я. Купала выказвае большую прыхільнасць да сінанімічных пар назоўнікаў (“полі-пасеву”, “дрыгва-балота”, “саколік-муж”, “краску-жану”, “шум-гоман”), удакладненняў тыпу “Святаславіча-князя”, “Ігара-воя”, “за Сулою-ракою”. Празаічны пераклад атрымаўся рытмізаваным і велічным,паэтычны – напеўным і больш эмацыянальным. Перакладчык дасягнуў гэтага рознымі шляхамі. Як у празаічным, так і ў паэтычным перакладзе шырока выкарыстоўваецца інверсія: “по мысленому древу” – “па дрэву выдуманаму”, “злат стремень” –“стрэмя залачонае” і інш.

 Янка Купала ўдала захаваў асаблівасці старажытнай кніжнай сімволікі. Напрыклад: «Наступіўшы на зямлю Палавецкую, патаптаў узгоры і долы, замуціў і азёры і рэкі; засушыў балоты й крыніцы».

Галашэнні жанок, якія атрымалі вестку пра няўдалы паход Ігара, пададзены Купалам у рэчышчы фальклорнай традыцыі: «Ужо нам свіх мужоў мілых ні мысляй памысліць, ні думай падумаць, ні вочмі сваймі азіраці, а золата й срэбра й срэбра таго й пагатове не бачыць ніколі».

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Высновы

Падводзячы высновы, можна  акрэсліць некаторыя творчыя  прынцыпы перакладчыцкага майстэрства  Янкі Купалы:

1. выкарыстанне беларускіх сімвалаў ( “бусел”  М. Някрасаў “Нязжатыя гоні );
2. увядзенне ў твор беларускіх таўталагічных выразаў (“варажба варажбою”, “лепш лепш стала”, “мала мала жыў”);
3. выкарыстанне старажытнай кніжнай сімволікі і паэтыкі твора;
4. адступленні ад зместу твору на карысць захавання формы арыгіналу;
5. ужыванне сінанімічных пар назоўнікаў (“полі-пасеву”, “дрыгва-балота”, “саколік-муж”, “краску-жану”, “шум-гоман”)
6. шырока выкарыстоўваецца інверсія: “по мысленому древу” – “па дрэву выдуманаму”, “злат стремень” –“стрэмя залачонае”
7. увядзенне фальклорных традыцый;
8. каб дакладна перадаць асаблівасці зместу і паэтыкі, пісьменнік актывізаваў лексічныя, фразеалагічныя, сінтаксічныя, фанетычныя асаблівасці беларускага слова, прычым не толькі літаратурнага, але і народна-дыялектнага.

Асоба Купалы-перакладчыка вельмі выразна бачыцца ў арыентаванасці пісьменніка на беларускага чытача – на таго, каму, уласна, і адрасаваліся пераклады

 

 

 

 

 

 

 

 

Спіс  выкарыстаннай літаратуры

• Еремин И.П. «Слово о полку Игореве» в русской, украинской и белорусской поэзии.–Л.,1987.
• Інтэрнэт:
• http://www.nlb.by/portal/page/portal/index/content?lang=be&classId=B04B31B67AC74AC28EB1F17838D174B5
• http://www.stihi-xix-xx-vekov.ru/nekrasov191.html/http://www.listapad.ru/vershy/nyazzhatyya-goni
• Палитыка Д.А. Я. Купала-перакладчык: літ. арт. – Мінск, 1985.
• Хромчанка А. Р.  Асновы творчай дзейнасці рэдактара. – Мінск. БДУ, 2010 – С. 63-68