Солтүстік американың табиғат зоналары

 
Табиғат зоналары

 
Негізгі ерекшеліктері

 
Арктикалық шөл зонасы

 
Гренландия аралы мен Канада Арктикалық архипелагты алып жатыр. Зонада мұз  дәуірінен сақталған қой-өгіз тіршілк  етеді. Ол дүниежүзілік қызыл кітапқа  енгізілген.

 
Тундра зонасы

 
Солт.жағалық бөлік пен Гудзон шығанағының оңтүстігін, Лабрадор түбегін  қамтиды. Мұнда солт. бұғыларының  айрықша түрі Карибу өседі.

 
Тайга зонасы

 
Кордильераның шығыс беткейінен Атлант мұхитына дейін алып жатыр. Топырағы – күлгін, ерекше сақталған ағаш түрлері: ситхил шыршасы, тсуга, дуглас май қарағайы, қызыл самырсын. Жасы 4000 жылға дейін жеткен жасыл секвойя, мамонт ағашы деп аталатын алып секвойя  және қантты қарағай өседі.

 
Аралас және жалпақ жапырақты ауыспалы ылғалды ормандар

 
Материктің шығыс бөлігін бойлап, оңтүстік Мексика шығанағы жағалауына дейін таралған. Аралас орманда –  сұр, қызыл, сары топырақты, қызыл қарағай, қант үйеңкісі өседі. Ауыспалы орманда  – магнолия, емен, ергежейлі сабаль пальмасы, батпақтар – батпақ кипарисі, эверглейдс батпағы

 
Орманды дала, дала зонасы

 
Биіктігі 1,5 м жететін селеу, боз-шойғын, бидайық, бизон шөбі өседі. Бизон, дала қасқыры – кайот.

 
Шөлейттер

 
Құрғақшылыққа бейімделген ағаш тәрізді  кактус, алое, сүттіген, опунция, юкка сияқты ылғалды бойына жинайтын өсімдіктер – суккуленттер.

 
Ылғалды мәңгі жасыл ормандар (немесе саванна)

 
Орталық Америка мен Кариб теңізі аралдарында орналасқан. Жануарлары – кең танаулы маймылдар, ягуар, қалталылар, құстар, қансорғыш жарқанаттар.

 
Мұхиттың  аты

 
Ұғымдар мен түсініктер

 
Географиялық  объектілер

 
Есімдер

 
Анықтама  материалдары

 
 
Тынық мұхит - барлық мұхиттар ішіндегі ең үлкені әрі ең тереңі 

 
 
 
Географиялық орны, материктік беткейі, қазан-шұңқырлары, мұхит түбі жоталары, «Тынық мұхиттық отты шеңбер», тайфун, пассад, муссон.  

 
 
 
Теңіздер: Беринг, Охот, Жапон, Сары, Шығыс  – Қытай, Оңтүстік – Қытай, Коралл, Фиджи, Тасмания, Амундсен, Белинсгаузен. Шығанақтар: Аляска, Колифорния. Аралдар: Алеут, Курил, Сахалин, Жапон, Филлипин, Жаңа Гвинея, Жаңа Зеландия, Пасха, Галапагос, Гавай. Түбектер: Камчатка, Корея, Малакка. Бұғаздар: Магелан, Дрейк, Беринг. Мұхит түбі жоталары: Шығыс Тынық мұхиттық, Оңтүстік Тынық мұхиттық.Қазаншұңқырлар: Оңтүстік, Солтүстік-Шығыс. Ағыстар: Солтүстік пассат, Оңтүстік пассат, Пассат-аралық ағыстар, Куросио, Солтүстік Тынық мұхиттық, Колифорния, Перу, Батыс желдер.

 
 
 
Ф.Магелан, Дж.Кук, Ж.Ф. Крузинштейн, С.О.Макаров  және т.б. 

 
 
 
Көлемі – 178,6 млн км³. Су көлемі – 710,36 млн км³. Орташа терңдігі – 3980 м. Ең терң жері – 11022 м. Су бетінің орташа температурасы – +18,1⁰С. Орташа тұздылығы – 36,6 ‰. Басты қазан-шұңқырлары-16.Су асты жоталары – 6. Шұңғымалар (6000 м.терең) – 14. Теңіздер – 13. 

 
Атлант мұхиты – мұхиттар ішіндег  ең созылыңқысы және ең ерте игерілген.

 
Литосфералық плиталардың қозғалуы, мұхит ортасы жоталары, айсбергтер, курорт шаруашылығы

 
Теңіздер: Норвегия, Солтүстік, Балтық, Жерорта, Кариб. Шығанақтар: Бискай, Гвиней, Мексика. Аралдар: Гренландия, Исландия, Ұлыбритания, Ирландия, Жасыл мүйіз, Үлкен Антил, Кіші Антил, Бермуд. Түбектер: Скандинав, Пиреней. Бұғаздар: Гибралтар. Мұхит түбі жоталары: Солтүстік және Оңтүстік жоталары. Ағыстар: Гольфстрим, Солтүстік- Атлант, Лабрадор, Канар, Бенгал, Бразилия, Батыс желдер.

 
Х. Колумб, А.Аламинос, Б.Франклин, Ж.Пикар  және «Челенджер» ғылыми-зерттеу  экспидициясы

 
Көлемі - 91,62 млн км³. Су көлемі – 330 млн км³. Орташа тереңдігі – 3600 м. Ең терең жері – 8742 м. Су бетінің орташа температурасы - +16,5⁰С. Орташа тұздылығы – 37,5 ‰. Басты қазан-шұңқырлары – 15. Су асты жоталары – 6. Шұңғымалар – 2. Теңіздер – 9.

 
 
Үнді мұхиты – ең жылы әрі ең тұзды  мұхит

 
 
Муссон, Мұхит жыланы, мұнаймент  ластануы

 
 
 
Теңіздер: Қызыл, Аравия,. Шығанақтар: Парсы, Бенгал, Үлкен Австрия. Аралдар: Мадагаскар, Шри-ланка, Кергелен, Мальдив, Сейшел. Түбектер: Аравия, Үндістан, Сомали. Бұғаздар: Мозамбик, Аден, Баб-эль-мандеб. Ағыстар: Муссон, Сомали, Батыс желдер. 

 
 
Гипал, Васко да Гамма, Ахмад ибн  Маджат.

 
 
 
Көлемі – 76,17 млн км³. Су көлемі – 282,65 млн км³. Орташа тереңдігі – 3710 м. Ең терең жері – 7729 м. Су бетінің орташа температурасы - +17⁰С. Орташа тұздылығы 36,5‰. Басты қазан-шұңқырлары – 10. Су асты жоталары – 11. Шұңғымалар – 1. Теңіздер – 5.

 
Солтүстік Мұзды мұхит – мұхиттар ішіндегі ең кішісі әрі ең суығы.

 
Арктика, поляр станциясы, дрейв, торос, «құс базары», «ауа райы асханасы». Солтүстік  теңіз жолы

 
Қазаншұңқырлар: Канада, Нансен. Жоталар: Гаккел, Ломоносов, Менделеев. Теңіздер: Чукот, Шығыс-Сібір, Лаптевтер, Карск, Баренц, Ақ, Гренландия, Баффин6 Бофорт. Аралдар: Элемир, Арктикалық Канада архипелагы, Солтүстік Жер, Жаңа Сібір, Жаңа Жер, Шпицберген.

 
М.В.Ломоносов, В.Баренц, Д..Я.Лаптевтер, Н.Норденшельд, Ф.Нансен, В.А.Русанов, Г.Я.Седов, С.О.Макаров, О.Ю.Шмидт

 
Көлемі – 14,75 млн км³. Су көлемі – 18,1 млн км³. Орташа тереңдігі – 1220 м. Ең терең жері – 5527 м. Су бетінің орташа температурасы - +1,2⁰С. Орташа тұздылығы - 30‰. Басты қазан-шұңқырлары – 7. Су асты жоталары – 3. Шұңғымалар – жоқ. Теңіздер - 9.

 
Монархиялы

 
Конституциялық

 
Ұлыбритания, Жапония, Норвгия, Швеция

 
Абсолютті монархия

 
Сауд Аравиясы

 
Теократиялық монархия

 
Ватикан (Римде) дінбасы басқарады.

 
Республикалық

 
Президенттік

 
Мысыр, Түркия, Франция.

 
Парламенттік

 
Батыс Еуропаның көптеген елдері

 
Федерациялық

 
АҚШ, Бразилия, Үндістан

 
Унитарлы

 
Қазақстан, Франция, Венгрия

 
 
Конфедерациялық

 
 
 
Швейцария.

 
Елдер

 
Басқару үлгісі

 
Шетелдік Еуропа:

 
Андорра

 
Княздік

 
Бельгия

 
Корольдік

 
Ватикан

 
Теократиялық монархия

 
Ұлыбритания

 
Корольдік

 
Дания

 
Корольдік

 
Испания

 
Корольдік

 
Лихтенштейн

 
Княздік

 
Люксенбург

 
Ұлы Герцогтік

 
Монако

 
Княздік

 
Нидерланды

 
Корольдік

 
Норвегия

 
Корольдік

 
Швеция

 
Корольдік

 
Шетелдік Азия:

 
Бахрейн

 
Әмірлік

 
Бруней

 
Сұлтанат

 
Бутан

 
Корольдік

 
Иордания

 
Корольдік

 
Катар

 
Әмірлік

 
Камбоджа

 
Сұлтанат

 
Кувейт

 
Әмірлік

 
Малайзия

 
Сұлтанат

 
Непал

 
Корольдік

 
Оман

 
Сұлтанат

 
Біріккен Араб Әмірліктері

 
Әмірліктер

 
Сауд Арабиясы

 
Корольдік

 
Тайланд

 
Корольдік

 
Жапония

 
Империя

 
Африка:

 
Лесото

 
Корольдік

 
Морокко

 
Корольдік

 
Свазиленд

 
Корольдік

 
Мұхиттық аралдар:

 
Тонга

 
Корольдік

 
 
Дамыған елдер (капиталистік)

 
 
 
Жапония, ГФР, АҚШ, Франция, Батыс Еуропа.

 
Дамушы елдер

 
Үндістан, Мексика, Шығыс Еуропа.

 
Өтпелі экономикалық елдер

 
ТМД елдері, Орталық Шығыс Еуропа елдері және Куба

 
 
Елдер

 
Өндіру

 
Барлығы, млрд кВт∙сағ

 
Жан басына алғанда, мың кВт∙сағ

 
АҚШ

 
3700

 
13,50

 
Қытай

 
1100

 
0,90

 
Жапония

 
1000

 
7,60

 
Ресей

 
840

 
5,70

 
Канада

 
550

 
18,40

 
ГФР

 
530

 
6,55

 
Франция

 
520

 
8,60

 
Үндістан

 
430

 
0,45

 
Ұлыбритания

 
350

 
5,50

 
Бразилия

 
300

 
1,75

 
СЭС аттары

 
Қуаты, млн кВт

 
Елдер

 
Өзендер

 
Итайпу

 
12,6

 
Бразилия\Парагвай

 
Парана

 
Гури

 
10,3

 
Венесуэла

 
Кароно

 
Гранд-Кули

 
9,8

 
АҚШ

 
Колумбия

 
Саян-Шушенск

 
6,4

 
Ресей

 
Енисей

 
Краснояр

 
6,0

 
Ресей

 
Енисей

 
Ла-Гранд 2

 
5,3

 
Канада

 
Ла-Гранд

 
Черчилл-Фоле

 
5,2

 
Канада

 
Черчилл

 
Братск

 
4,5

 
Ресей

 
Ангара

 
Усть-Илим

 
4,3

 
Ресей

 
Ангара

 
Тукуруи

 
4,0

 
Бразилия

 
Токантинс

 
елдер

 
Қала халқы, млн адам

 
Қала халқының үлесі %

 
Қытай

 
370,0

 
30,3

 
Үндістан

 
250,7

 
26,8

 
АҚШ

 
200,7

 
76,2

 
Бразилия

 
126,6

 
78,2

 
 
 
Ресей

 
 
 
108,5

 
 
 
73,0

 
Жапония

 
97,1

 
77,6

 
елдер

 
Табиғи өсім %

 
елдер

 
Табиғи өсім %

 
Оман

 
49

 
Украина

 
-6,2

 
Того

 
36

 
Латвия

 
-5,9

 
Йемен

 
36

 
Болгария

 
-5,4

 
Ирак

 
36

 
Ресей

 
-5,2

 
Кот-д-'Ивуар

 
35

 
Беларусь

 
-4,0

 
Сирия

 
35

 
Венгрия

 
-3,7

 
Нигер

 
34

 
Эстония

 
-2,9

 
Сенегал

 
34

 
Румыния

 
-2,5

 
Ливия

 
34

 
Чехия

 
-2,1

 
Иордания

 
34

 
ГФР

 
-1,4

 
Елдер

 
Күтілетін өмір сүруінің ұзақтығы, жасы

 
Жапония

 
79,9

 
Австралия

 
79,6

 
Швеция

 
79,1

 
Канада

 
79,0

 
Швейцария

 
78,8

 
Исландия

 
78,8

 
Франция

 
78,4

 
Италия

 
78,3

 
Израиль

 
78,2

 
Греция

 
78,2

 
Норвегия

 
78,1

 
 
 
Нидерланды

 
 
 
77,9

 
Испания

 
77,4

 
Люксембург

 
77,3

 
Жаңа Зеландия

 
77,3

 
Ұлыбритания

 
77,3

 
Бельгия

 
77,2

 
Австрия

 
77,2

 
Финляндия

 
77,0

 
ГФР

 
76,8

 
Кувейт

 
76,4

 
Тайвань

 
76,2

 
Дания

 
76,1

 
Ирландия

 
76,0

 
АҚШ

 
76,0

 
Коста-Рика

 
75,8

 
Португалия

 
75,4

 
Куба

 
75,2

 
Уругвай

 
75,2

 
Ямайка

 
75,1

 
Елдер

 
1990 ж тұрғындар саны, млн адам

 
Елдер

 
2000ж тұрғындар саны, млн адам

 
Қытай

 
1120

 
Қытай

 
1275

 
Үндістан

 
830

 
Үндістан

 
1010

 
Кеңес Одағы

 
289

 
АҚШ

 
280

 
АҚШ

 
250

 
Индонезия

 
215

 
Индонезия

 
180

 
Бразилия

 
170

 
Бразилия

 
150

 
Пәкістан

 
157

 
 
 
Жапония

 
 
 
124

 
 
 
Ресей

 
 
 
146

 
Пәкістан

 
112

 
Нигерия

 
130

 
Бангладеш

 
112

 
Бангладеш

 
127

 
Нигерия

 
90

 
Жапония

 
126

 
Мексика

 
86

 
Мексика

 
98

 
ГФР

 
80

 
ГФР

 
82

 
Вьетнам

 
68

 
Вьетнам

 
80

 
Филиппин

 
60

 
Иран

 
76

 
Түркия

 
59

 
Филиппин

 
73

 
Италия

 
58

 
Египет

 
68

 
Тайланд

 
58

 
Түркия

 
65

 
Ұлыбритания

 
57

 
Тайланд

 
63

 
Франция

 
56

 
Эфиопия

 
63

 
Украина

 
52

 
Франция

 
59

 
Елдер

 
Барланған қорлар, трлн м³

 
Ресей

 
48,0

 
Иран

 
20,7

 
Катар

 
7,0

 
БАӘ

 
5,3

 
 
 
Сауд Арабиясы

 
 
 
5,1

 
АҚШ

 
4,5

 
Нигерия

 
4,0

 
Алжир

 
3,6

 
Венесуэла

 
3,6

 
Ирак

 
3,1

 
Канада

 
2,2

 
Норвегия

 
2,0

 
Мексика

 
1,9

 
Малайзия

 
1,9

 
Нидерланд

 
1,8

 
Индонезия

 
1,8

 
Қытай

 
1,6

 
Кувейт

 
1,5