Орман шаруашылыгы

Кіріспе

Батыс Қазақстан  облысының  табиғат  ресурстары және  табиғатты  пайдалануды  реттеу  департаменті, Орал  орман  және  жануарлар  дүниесін қорғау жөніндегі  мемлекеттік  мекемесі  1936 жылы  Орал  өзені  жайылмасының   бойындағы  орманды  алқаптардың  жиынтығынан  құрылған. Ол Батыс  Қазақстан   облысының  солтүстік  бөлігінде  үш  әкімшілік  аудандардың; Зеленов, Теректі  және  Орал  қаласының  аумағында  орналасқан.

 

Мемлекеттік  мекеменің  кеңсесі  Орал  қаласында  орналасқан. Пошталық  мекен-жайы Дамбы  тұйығы 5/1. Орманшылықтардың  кеңселері; Орал  орманшылыгы  Орал  қаласында, Шаған  орманшылығы Пойма  ауылында, Көшім  орманшылығы  Көшім  ауылында, Янайкино  орманшылығы Янайкино  ауылында. Мемлекеттік  мекеме  аумағы  солтүстік -шығыстан оңтүстік - батысқа  қарай  Орал  өзенін  бойлай  110  шақырымға  созылып  жатыр. Мемлекеттік  мекеменің  жалпы аумағы 26953  гектарды  құрайды.

 

 

Мемлекеттік мекеменің территориясындағы  ормандар барлығы бірдей тегіс орналаспаған, олардың  көп аумағы Орал  өзенінің алқаптарында орналасқан. Өзен алқаптарының сыртындағы ормандар, олар мемлекеттік  қорғалған орман жолақтар мен  республикааралық және облыстық сипаттағы  автокөлік жолдарының бойындағы  қорғалатын орман жолақтары. Аудан  территориясында мемлекеттік орман  қорынының ормандарынан басқа бұрынғы  колхоз және совхоз ормандары да бар. Мемлекеттік мекеменің орналасқан ауданының орманды өңірі өте  төмен, ол- 2,8%-ті құрайды, Теректі ауданы  бойынша-3,1%, Зеленов ауданы бойынша-2,2%, Орал қаласы бойынша -7,0%.

 

Орал орман және жануарлар  дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік  мекемесінің орман қоры 2010 жылы жалпы  ауданы 26953 га болды. Орман қоры Теректі ауданы 344 жерді Шаған орманшылығына тұрақты пайдалануға беруіне байланысты , жалпы орман қоры 344 га-ға көбейіп отыр. Сонымен қатар орманды аумақ 305 гектарға кеміді. Оның басты себебі 297 гектар орман алқабының өртке шалынуы, орманды қайта қалпына келтіру мақсатында  кесілген жер көлемі 10 гектар, жаппай санитарлық кесу 55 гектарды құрады. Орманды аумақ балауса ағаштарды егу есебінен және бағалы ағаш тұқымдарының санаты өткен жылмен салыстырғанда 58 га құрайды. Балауса ағаштардың тұрақты орман қорына өтуіне байланысты 4 га, балауса ағаштардың бағалы ағаш тұқымдарына ауысуы 54 га құрады.Жалпы орманды алқаптың көлемінің кеміп кетуінің басты себебі 2010 жылғы болған қуаншылыққа байланысты, үлкен көлемде орманның өртке шалынуы.

 

Мекеме аумағына 4449 га орман алқаптары қала тұрғындарымен, мекеме үшін  емдеу, сауықтыру және демалу аймақтарын ұйымдастыру үшін, Орал орманшылығында №1-21; 26-28;38;41;45-46 және Шаған орманшылығында № 1-11; 31 орамдар белгіленген. Бұл бөлінген орамдарда мекеменің шаруашылық  шараларын өткізу шектелмейді,тек құрылыс объектілерін  салуға тиым салынады. Белгіленген аумақ бөлімдері орманды қорғау санаты заңдылықтарына сай бөлінген қайшылықтар кездеспеді.

 

Мемлекеттік мекеме аумақтарында ормандар қоры біркелкісіз орналасқан, олардың үлкен бөлігі Орал өзенінің жағалауларында өседі.Орман жайылмалары  мемлекттік қорғау жолақтары ретінде  мекеменің солтүстігінен оңтүстігіне  созылып жатқан үш қатардан тұратын  Мемлекттік орман жолақтары мен  және республика аралық, республикалық, облыстық автокөлік жолдарын бойлай қорғау жолақтары мағынасында қолданылады.

 

Мемлекеттік мекеменің аумағында  ерекше қорғалатын табиғи аймақ болып  табылатын Бударин зоологиялық  қорықшасы," Большая Ичка" ландшафты  табиғат ескерткіші, "Дубрава" ботаникалық табиғат ескерткіші және "Селекционный" ботаникалық  табиғат ескерткіші орналасқан.

 

Орман тұқымбағы  жылыжай шаруашылығы.

 

Мекеменің Орал орман бөлімшесінде көлемі 120 га құрайтын Киров тұқымбағы бар. Бүгінгі таңда тұрақты пайдалануда 2,5-3,0 га жері балауса ағаш көшеттерімен ересек ағаш көшеттерін отырғызатын телімдермен бөлшектенген. 1,0 га-ға дейін жер жыртылуы қатар ретінде демалуда.

 

№	Тұқым		Ауданы	Тұқым салмағы	Нақты себілген шаршысы
1.	Уақжапырақты шегіршін	га	0,5	150	4700
2.	Көк терек(тополь)	га	0,12	5	1914
3.	Сары қараған(акация желтая)	га	0,05	10	792
4.	Қарақат(смородина)	га	0,01	5	216
5.	Шетен жапырақты үйеңке(ясень)	га	0,14	30	30
6.	Жіңішке жапырақты жиде(лох)	га	0,16	100	1560
7.	жігірдек	га	0,04	5	420
8.	Долана(боярышник)	га	0,07	30	1080
9.	Бөріжидек	га	0,02	4	360
10	Татар үйеңкісі(клен татарская)	га	0,09	50	840
11	Емен(дуб)	га	0,06	52	560
	Барлығы:			450

 

Сонымен қатар орталықта  орналасқан жылыжай маңында және оның ішінде мектеп  оқушыларынан құралған "Мектеп орман бөлімшесі" құралып, онда 20-ға жуық оқушы балалар жылыжайда  оқу жаттығу қызметтерін жүргізіп, табиғатты аялау мақсатында көшет  отырғызып, тұқым себіп, көшеттерді арам шөптен тазартып жолақ орталарын  қопсытып, суару сияқты қызметтерді  тиянақты атқарады. Сонымен қатар  студент жастар да осы жылыжай маңында қызмет етті.

Тұқымдар Орал орман бөлімшесінің тұқымбағында лайықталған орындарда  және орталық қаумада сақталады.

Тұқымдар ұзақ сақталмайды. Тұқымдарды өңдеу егу алдында  жүргізіледі. Екпе көшеттерін өсіру  үшін сеялка СНП-3, тракторы; Т-16;Т-25,тұқым  тазартуға арналған машина - МОС-1, культиваторлар: ККП-1,5; КФП-1,5-А; КНУ-1,2, керектігі туындап  отыр.

Орталық кеңсе аймағында  жылыжай орналасқан. Жылыжай орман  тұқымдарының сәндік түрлерін өсіреді. Онда мектеп оқушыларымен студент жастар қызмет етіп, өздерінің білімдерін шынықтыруда.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орман тұқымбағы–деп екпе материалдарды дайындайтын мекемени  атайды. Питомник өсіру мақсатына қарай орман, дикоротивтік, бау – бакшалық боп бөлінеді. Орман питомнигі екпе материалдар дайындауда, декоротивтік питомник қаланы асемдеу үшін, ал бау бақшалық питомник түрлі бакша мен жеміс жидекті парктер өсіру үшін өсіріледі.

Орман тұқымбағы арнайы алдын  ала әзірленген жоспар бойынша салынады. Тұқымбақ өсірілу ұзақтығы бойынша  тұрақты және уақытша болады. Уақытша  тұқымбақтар екпе материалдар қажетті  аймақтарда, екпе материалдар культивациаланатын аймақ касында, екпе материалды жылма  жыл шыгаруга арналған аймақта  5 жылға арнап құрылады. Тұрақты  тұқымбақ 5 жылдан ұзақ ақытқа арнал  қаланады. Оларды көлемі бойынша:

ұсақ (5 га ға дейін),

орташа (5-15 га ға дейін),

ірі (15 га дан үлкен) болып  бөлінеді.

 

Тұрақты орман тұқымбақтар  ауданы 25 га дан үлкен болады. Бұл  тұқымбақ көптеген шаруашылықтарды  екпе материалдармен қамтамасыз етеді. Және екпе материалдарды өсіруде  жаңа заманға сай технологияларды  қолданып, химиялық жеттістіктерді пайдаланады.

 

Тұқымбақты күшейту мақсатында көлемі 500 га ға дейін тұқымбақтар  салынып, бұл жерде шаруашылық индустриалды бағытта дамыйды. Бұл шгаруашылық ішінде арнайы бир мекеме жұмыс жасап осы тұқымбақ материалдарын тасмалдлаумен, ал бұл мекемеде жасайтын жоғары квалиыикациялы мамандар питомникті  дамыту барысында көптеген жаңа замаңға сай технологияларды қолданып,әрбір саладағы ғылыми жетістіктерді қолдана отырып тұқымбқтың одан әрі дауына кепіл болады.

 

 

 

Питомниктің орналасу ауданындағы табиғи жағдайдын сипаттамасы.

Орал қалалық тұқымбағы  орал каласның солтүстік батыс жағында,қаладан 5 шақырым жерде «Новенкий» ауылы  маңында орналасқан. Әкімшілік басқармасы новенкий ауылдық орманшылыққа қарайды.

 

Питомниктің қызмет көрсететін аумақтардың орталық бөлігінде  орналастырылған жөн. Әсіресе тұрғындар  бар жерлерге. Онда жол торабы дұрыс  құрыуы керек. Ірі базисті питомникті екпе материалдарын тиелетін жерге  жақын орналастырылған жөн. Шағын  орман питрмниктерін орман шаруашылығы  және орман қорғау ісінің тұрғылықты жеріне жақын орналастырады.

Уақытша питомниктерді болашақ  егін жерлеріне жақын орналастырады.

 

Орман питомнигіне таңдалатын жердің барлық есптік аумағы қбылданады: өсірілетін тұқымдардың осы жерге  өсу жағдайына; жер асты су көздлерінің  болуы; су жүйесінің болуы және қопсыту  көздерінің болуы; аумақта машина мен  механизмді қолдану тиімділігі; табиғатты  қорғау және санитарлы гигиеналыталаптары; айналада өсімдік жамылғының болуы;питомниктің  инжинерлік комуникацияға қосылу мүмкіндігі.

 

Участкенің сипаттамасы.

Жоспарланнып откан тұқымбақ каспий теңізі ойпатының солтүстік  жағында орналасып шұғыл континенттік климатқа ие. Осы ауданға көбіне Жайық өзенінің ыкпалы болады. Ауа  ылғалдылығы және температура жағдайын Орал метеорология стансиясының көрсеткіштерін төменде көрсетілген  №1 кестеден көре аламыз.жербедері тегіс жазық  боп келеді. Топырағы каштан түстес қоңыр топырақ.

 

Топырақ

Орман тұқымбағы тегіс  жерде орналасқан. Тегіс жерде  орналасқасын оның топырағы, аналық жыныстың құрлымы үшінші кезеңге жатады. Жербедері  әр жерінде әртүрлі болып келеді. Бұл аймақта кішкене төмнешіктермен қатар тереңдігі 3 м жетеін қазаншұңқырларда кездеседі. Бұл аймақ бұрынғы дәуірдегі Каспиий тенізінің табаны болған.

Тұқымбақтың батыс бөлігінде  саздауытты, кұмдауытты топырақ кездеседі. Бірақ олар мүлдем тұзданбаған.

 

Рельф

Питомниктің учаскесінің  жері түзу немесе 2-3⁰ қисықтау болу керек. Скарылмайтын питомниктарда жеңіл топырақтарда 5⁰ қисықтығы бар учаскенің парын қолдануға болады. Ал таулы жерлерде – 15-20⁰. Еңістік бағыты төмендегідей болуы керек.

• Орманда және орманды дала зонасында – батыс және оңтүстік батыс
• Дала зонасында – батыс, оңтүстік батыс,солтүстік және солтүстік шығыс

 

Өсімдіктер

Орман питомниктерін үлкен  аумақтарда немесе кесілген, айналасы ағаштармен толған жерлерде отырғызылады. Отырызылған ағаштар түрлі зиянкестер мен аурулардан аман сау болу керек.

Орман питомнигін оңтүстік-шығыс  және солтүстік салқын желдерден  қорғау үшін айналасына ағаштар болу керек. Питомникті құра бастаған жер  арам шөптерден, тұздалған жерлерден  аулақ болуы тиіс.

 

Зиянкестер

Орман питомниктеріндегі  екпе материалдарына зиян келтіреді:

1. Қара жерлі және құмдауыт жерлерге – майлық, маусымдық жәндіктер.
2. Қара топрақты және каштанды топырақтар – маусымдық жәндіктермен жер асты хайуандары.
3. Су көзіне жақын топырақтар – шыбын шіркей және тағы басқалар.

Топырақ зиянкестерін анықтауда  «қазу» әдісі қолданады. Сол үшін 10 шұңқыр қазады. Тереңдігі 0,4-0,5 м болуы  тиіс. Қазу тапсырмасы – зиянкестердің  әсер ету аумағын табу. Зеріттеу жасап болған соң жердің питомниктерге  арналған немесе зиянкестермен арнайы күрес өткізу реті анықталады.

 

 

Климат жағдайларының  сипаттамасы.

Климаттың қалыптасуына күн  жылуының режимі, жер бедері, ауадағы  церкуляция, қар жіне өсімдік жамылғысы, адами факторлар әсер етеді.

Климатты жұғыл континентті  болғасын ауа райы тез өзгермелі. Жазы ыстық қысы суық болады. Жайық  өзені алқабына жатқасын өзеннің  әсері мол.жауын шашын мөлшері  мезгіл бойынша ауысып отрады.

Сонымен климаттық жағдайлар  тұқымбақ өсіруге қолайлы боп  келеді, әсіресе қайың мен осина  өсіруге.

Селянинованың гидротехникалық  коэфиценті осы формуламен есептеледі;

K- гидротехникалыккоэфицент

М – жауын-шашынын айлык корсеткіші

t_ср– ауаның орташа температурасы

Есептеу  0.01 дәлдікпен жүзеге асады.

 

 

 

Температуралық  режимі

Жыл мезгілдеріне байланыстыауа  температурасыда өзгеріп отрады. Қысты ең суық айлар желтоқсан, қантар, ақпан айлары болса жаз айлеры ен ыстық боп келеді. Температура  жыл мезгілдеріне сай тез кұбылып  отрады. Жазда ауа температурасы +39 болса, ал қыста  -43 градусқа дейін  жетеді. Көктем күз айларындлып отрады. Бұл көрсеткіштер Орал метеорологиялық станция көрсеткіштері бойынша алынған.(кесте №1)

 

 

Жауын шашын

Жауын шашын мөлшері жылдарға, жыл мезгілдеріне сәйкес біркелкі емес. Мысалға: қыста 44 мм(13%), көктемде 70мм(21 %), жазда 144 мм(45%), ал кузде 75мм(21%). Қысқы  қар ұзақ  жатады. Оның қалыңдығы 31мм болады. Ауадағы ылғалдылық көктем айларында ең төмен ылғалдылықты көрсетеді, мамыр да -56%, ал қысқа  қарай ылғалдылық көтеріледі, желтоқсан  да -81% болады. Бұл көрсеткіштер Орал метеорологиялық станция көрсеткіштері бойынша алынған.(кесте №1)

 

Кесте №1

Көрсеткіштер	Айлар												жылдық
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Орташа айлық ж/е жылдық ауа температурасы	-14,3	-12	-6,1	-5,9	14,0	19,4	21,5	20,5	14,6	4,0	-3,6	-10,9	4,5
Мин темп	-43	-37	-29	-16	-6	-1	5	3	-7	-12	-24	-31	-43
Макс темп	5	2	10	30	32	39	38	37	34	24	12	6	38
Ауадағы ылғалдылық%	81	99	98	83	43	40	41	33	42	50	72	82	60