Шаруашылық серіктестіктер

                                                         МАЗМҰНЫ:

 

 

КІРІСПЕ.................................................................................................................3

 

 

1.   ШАРУАШЫЛЫҚ СЕРІКТЕСТІК

1.1  Шаруашылық серіктестіктің  ұғымы және жалпы түрлері.........................4

1.2  Шаруашылық серіктестіктің  қызметі..........................................................6

1.3  Шаруашылық серіктестіктің  қатысушылары.............................................9

 

 

2.    ШАРУАШЫЛЫҚ СЕРІКТЕСТІКТІҢ ТҮРЛЕРІ

2.1  Шаруашылық серіктестіктің  түрлеріне түсінік..........................................10 

2.2  Шаруашылық серіктестікке  қатысушылардың құқықтары 

мен міндеттері.......................................................................................................12

 

 

3. ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ ЖӘНЕ ҚОСЫМША

ЖАУАПКЕРШІЛІГІ БАР СЕРІКТЕСТІК..........................................................14   

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................................................17

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР................................................................ 19

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Шаруашылық серіктестікттердің негізгі мақсаты пайда түсіріп, оны қатысушылары арасында бөлуді алдына негізгі міндет етіп қойған коммерциялық ұйым болып табылады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңи тұлға мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестігі, өндірітік коорператив нысандарында құрылуы мүмкін. Коммерциялық қызметінің мақсаты табыс табу болып табылады. Қазақстан Республикасының Президентінің «Шаруашылық серіктестіктер туралы» Заң күші бар Жарлығына сәйкес шаруашылық серіктестігі жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне) бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және заңи тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым. Шаруашылық серіктестікттердің мынандай нысандары белгіленген:  

1. Толық серіктестік;
2. Сенім серіктестігі;
3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
4. Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
5. Акционерлік қоғам.

Құрылтай шартының қолданылуы шаруашылық серіктестігіне қатысушылар  тізімі қалыптастырылған күннен бастап тоқтатылады. Шаруашылық серіктестіктегіне  қатысушылар тізілімінен үзінді-көшірме  қатысушылар тізілімін жүргізуді  бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімдерінің жүйесін жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушысы жүзеге асыратын шауашылық серіктестігінің жарғылық капиталындағы үлеске құқықты растайтын құжат болып табылады. Шаруашылық серіктестігіне қатысушылар тізілімін қалыптастыру, жүргізук және сақтау тәртібі Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген. 

Осы курстық жұмысым кіріспе, 3 тараудан және қорытындыдан тұрады. 

І тарауда - Шаруашылық серіктестіктің ұғымын және жалпы түрлерін қарастырамын.

ІІ Тарауда - Шаруашылық серіктестіктің түрлерін қарастырамын.

ІІІ Таруада - Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктертерді қарастырамын. 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                 3

1. ШАРУАШЫЛЫҚ СЕРІКТЕСТІК

            1.1 Шаруашылық серіктестіктің ұғымы және жалпы түрлері

 

Жарлық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдары есебінен құрылған, сондай-ақ шаруашылық серіктестік өз қызметі үрдісінде өндірген және алаған мүлік меншік құқығы бойынша серіктестікке тиесілі болады. Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік және қосымша жауапкершілігі бар серіктестік нысандарында құрылуы мүмкін. Толық және сенім серіктестігінен басқа, шаруашылық серіктестікті бір тұлға құра алады, ол оның жалғыз қатысушысы болады. Толық серіктестіктің қатысушылары және сенім серіктестігі толық серіктер азаматтары ғана бола алады.

 Жарғы бір адам (бір  қатысушы )құрған шаруашылық  серіктестіктің құрылтай құжаты  болып табылады. Шаруашылық серіктестіктің  құрылтай құжаттарын (жарғы және  құрылтай шартын) нотариат куәландыруға  тиіс. Шаруашылық серіктестіктің  құрылтай құжаттарында осы Кодекстің 41-бабының 4 және 5-тармағында аталған мәліметтерге қоса әрбір қатысушының үлес мөлшері туралы; серіктестіктің жарғылық капиталына олар салатын салымның мөлшері, құрамын, мерзімі және тәртібі туралы; серіктестіктің жарғылық капиталына салым салу жөніндегі міндеттерді бұзғаны үшін қатысушылардың жауапкершілігі туралы ережелер, сондай-ақ заң құжаттарында көзделген өзге де мәліметтер болуға тиіс.

Қазақстан Республикасының 1998.03.02  №211 заңымен 7 – тармақ алып тасталды.

Шаруашылық серіктестік, заң құжаттарында көзделген реттерді қоспағанда, басқа шаруашылық серіктестіктердің құрылтайшысы болуы мүмкін.

Шаруашылық серіктестік бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімдерінің жүйесін жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушысымен шаруашылық серіктестігіне қатысушылар тізілімін жүргізу шартын жасауға құқылы.  

Құрылтай шартының қолданылуы шаруашылық серіктестігіне қатысушылар тізілімі қалыптастырылған күннен бастап тоқтатылады. Шаруашылық серіктестігіне қатысушылар тізілімінен үзінді-көшірме қатысушылар тізілімін жүргізуді бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімдерінің жүйесін жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушысы жүзеге асыратын шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталындағы үлеске құқықты растайтын құжат болып табылады.

Акционерлік қоғам қатысушылар  тізілімін жүргізуді бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімдерінің жүйесін  жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушысы жүзеге асыратын

                    4

шаруашылық серіктестігі болып қайта құрылған жағдайда құрылтай шарты жасалмайды.

Қатысушылар тізілімін  жүргізуді бағалы қағаздарды ұстаушылар тізілімдерінің жүйесін жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушысы жүзеге асыратын  шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталынан қатысу үлесіне құқықтар шаруашылық серіктестігіне қатысушылар тізілімінде осы құқықтардың тіркелген кезінен бастап туындайды. Шаруашылық серіктестігіне қатысушылар тізілімін қалыптастыру жүргізу және сақтау тәртібі Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленеді.

Қазақстан Республикасының заңдары 1998 ж. 10 шілдеге дейін шаруашылық серіктестіктердің мынадай 5 түрін көрсетті: толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілік бар серіктестік және акционерлік қоғам. Олардың ішінен біздің Республикамызда және әлемде барынша кең таралғандары- жауапкершілігі шектеулі серіктестік пен акционерлік қоғамдар. Дүниежүзінің көптеген елдерінің (мысалы, Ресей Федерациясында, АҚШ-та, Англияда) заңдарында акционерлік қоғамдар шаруашылық серіктестіктің түрлері болып есептелмейді. Сонымен қатар, Ресей Федерациясында жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктерді серіктестіктерге емес, қоғамдарға жатқызады. Коммерциялық ұйымдарды тұлғалардың (серіктестіктердің) бірлестіктеріне және капиталдардың (қоғамдардың) бірлестіктеріне бөлу бастапқы бөлу болып табылады. Мұның бірінші санатында тұлғалық жағдай айтарлықтай маңызды болады. Сондықтан жаңа серіктерді қабылдау жалпы жиналыстың келісім беруін талап етеді. Екінші санатта тұлғалық жағдайдың айтарлықтай маңызы болмайды. Сондықтан қатысушылар құрамының өзгеруін еш нәрсе шектемейді және капитал айтарлықтай еркін ауысатын болады.

Шаруашылық серіктестіктер туралы заңдардың жалпы бөліміндегі  нормалардың негізгі бөлігі акционерлік  қоғамның құқықтық режиміне барынша  сай келеді. Сондықтан  акционерлік қоғамды «Шаруашылық серіктестік» ұғымының ауқымынан шығару қисынсыз және шетелдік заңдарды көшірудің жеткіліксіз дәлелі болады. Ағылшын американ жүйесі елдеріндегі компаниялардың (акционерлік қоғамдардың) құқықтары заңды тұлғаның мәртебесін алуы арқылы  серіктестіктерден өзгешеленіп тұрады. Сондықтан оларда  акционерлік қоғамды серіктестіктерден ажыратудың Қазақстанда кездеспейтін маңыызды негізі бар.

 

 

________________________ 

 Азаматтық құқық. І том жоғары оқу орындарына арналған оқулық (академиялық курс). Өңделген және толықтырылған 2- басылымы. Жауапты ред.: М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин.- Алматы, 2003, 143-145 бет

 

 

                                                                                                                                                      5

 

1.2 Шаруашылық серіктестіктің қызметі

 

Шаруашылық серіктестіктері негізгі қызметі пайда түсіріп, оны қатысушылары арасында бөлуді алдына негізгі міндет етіп қойған коммерциялық ұйым болып табылады. Азаматтық кодекстің 188 – бабы 2 – тармағына сәйкес шаруашылық серіктестігіне өз қалауынша өз мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы беріледі. Демек, серіктестіктің мүлкі оған қатысушылардың мүлкінен бөлектенеді, сондықтанда бұл меншік бір тұтас меншік деп аталады. Серіктестіктің өз қатысушыларына осылайша тәуелсіз болуы оның шектеулі жауапкершілікпен заңды түрде қызмет етуін қамтамасыз етеді. Қосымша жауапкершілігі бар және акционерлік қоғамдар бір немесе бірнеше құрылтайшымен құрылуы мүмкін. Шаруашылық серіктестіктер жекелеген қызмет түрлерімен тек арнайы рұқсат – лицензия арқылы айналыса алады. Қатысушыларға шаруашылық серіктестігінің мүлкі емес құқықтарын жүзеге асыру арқылы мүлкінің бөлігі бір бөлігі ғана тиесілі. Кез келген негіз бойынша үлесіне деген құқығын жоғалту қатысушының серіктестіктен шығуына әкеліп соғады. Осыған байланысты шаруашылық серіктестіктің оның мүлкіне тек міндеттемелік құқығын сақтайд. Шаруашылық серіктестігінің мүлкіндегі қатысушылардың үлесі пайыздың шамамен, ал акционерлік қоғамда акция мөлшерімен есептеледі. Шаруашылық серіктестігі туралы («екінші тармағы»). Шаруашылық серіктестіктің мүлкіндегі барлық қатысушылардың үлестері ережеге сәйкес жарғылық қорға салған салымдарына орай жүзеге асады. Мысалы, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құрылтайшылық құжаттарында серіктестіктің бір қатысушысына тиесілі үлестің ең жоғары көлемі шектелуі мүмкін. Мұндай шектеу белгілі бір қатысушының қатынасына байланысты тағайындалмауы мүмкін. Құрылтайшылық құжаттар негізінде серіктестікке қатысушылардың үлес ара салмағы тең дәрежеде өзгеруін жоққа шығаруға болмайды.

Жарғылық қордың көлемінің  өзгеруі серіктестікке жаңадан  қатысушы алудан немесе одан бұрынғы  қатысушының шығуынан болады, нәтижесінде  әлгі қатысушылардың әрекетіне байланысты қыйта есеп жүргізіледі. Қатысушылар  өздерінің салымдарының көлеміне сәйкес мынадай құқықтарды жүзеге асырады: а) серіктестіктің басқару ісіне қатысушылардың қатысу құқығы ; ә) қатысушылардың арасында серіктестік түсірген пайданы кірісті бөлуге қатысу құқығы; б) серіктестіктің мүлкіндегі үлесіне орай қатысушының құқығы.

Интеллектуалдық қызметтің  нәтижесіне құқықты салым ретінде  пайдалану үшін қатысушының заңда  көрсетілген құқықты бекітетін  құжаттары болуы тиіс (патент және т.б.) («Шаруашылық серіктестік туралы»  Жарлықтың 6-бабы, 2-тармағы).

Қазақстан Республикасының «Шетелдік инвестициялар туралы»

 

6

Заңының 15-бабы 4-тармағына  сәйкес серіктестік қатысушылары шетелдік инвесторлар болған жағдайда, олар жарғылық қорға өздерінің салымдарын шетелдік валюта түрінде енгізе алады. Біріккен кәсіпорын мен шетел қатысушыларының жарғылық капиталына салым мүлкінің үлесі шетелдік валютамен айқындалуы мүмкін.  

Серіктестіктің қызметінің түрі мен сипатына байланысты кей  жағдайда жарғылық қорға салым бола алатын жекелеген мүлікке заңмен шектеу жасалуы мүмкін.

Егер қатысушының салымы біршама уақыттан кейін ғана пайдаланылуы мүмкін мүлік болса, мұндай салым  жалпы жиналыстың шешімі бойынша  қатысушыдан салымның сипаты, оның ақшалай бағасы мен енгізу мерзімі  көрсетіліп, нотариат куәландырған борыш  міндеттемесін алған күннен бастап енгізілген деп танылуы мүмкін. Мұндай мерзім 3 жылдан аспауы керек («Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы» Заңның 24-бабы 5-тармағы). Шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталының көлемі шектеусіз болады, бірақ та қызметінің сипаты мен нақты  түріне орай заң олардың жарғылық қорының ең төменгі мөлшерін тағайындайды, ол қатысушылардың салымы салынған сәтте айлық есептік көрсеткіш мөлшерімен өлшенеді. Жарғы капиталының көлемі азайту белгіленген ең төменгі мөлшерден кеміп кетуі керек, әрі қалыптан төмендетіп жіберуді Сот арқылы реттеуге мүдделі жақтардың ұмтылысына жол берілмейді. («Шаруашылық серіктестік туралы» Жарлықтың 6-бабы 6-тармағы). 

Шаруашылық серіктестіктерінің қызметі нәтижесінде олардың жарғылық капиталаның өзгеруі (көбеюі не азаюы) мүмкін.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік-қатысушыларыгның бірі немесе жаңадан қабылданған қатысушы қосымша  жарна енгізу арқылы жарғылық капиталды  көбейтіп жібергенде ондай салым  серіктестіктің жеке капиталындағы олардың жарналарының көлемін есепке алу арқылы айқындалады. Сондай-ақ барлық қатысушылардың жарғылық қордағы үлестерін қайта қарауға тура келеді. Мұндай шешім барлық қатысушылардың жалпы келісімімен қабылданады.

Серіктестіктің жарғылық капиталаның азаюы серіктестікке қатысушылардың барлығының салымдарының көлемін тең дәрежеге азайту есебінен жүзеге асуы мүмкін немесе жекелеген қатысушылардың үлесін жою жолымен жарғылық қорды азайту кезінде қалған қатысушылардың үлесі бірдей дәрежеде өзгереді.