Автор работы: Пользователь скрыл имя, 13 Октября 2013 в 15:22, реферат
18-ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген бұрнғы ақын-жыраулардың дәстүрін жалғастырушылардың бірі-суырыпсалма ақын-Абыл Тілеуұлы.Ол Маңғыстауда туып-өсіп,бүкіл Атырау аймағына танылған ақын.Әкесі Тілеудің тұрмысы төмен болған. Әкесінің есімі — Тілеу, атасының есімі — Өтембет. Ақын
АБЫЛ ТІЛЕУЛЫ
(1777-1864)
Абыл Атырау аймағын,қарақалпақ,түрікмен
елдерін аралап,өзі тұтас ақындармен
сайысқан.
Бұрын әдебиетте Абылдың «Арғымақ атта
сын болмас»,«Ескерту» дейтін толғаулары
ғана мәлім болатын.Ғалым Қ.Сыдиықов 1965
жылы оның өмір жолын,тағы екі-үш толғауын
Сәттіғұл ақыннан жазып алған.Абылдың табылған
жырлар түгел дерлік 1967 жылы «Қазақ әдебиеті
хрестоматиясында»,1972 жылы «Ақберен»
жинағында басылып шықты.
Абылдың көп өлеңдері ұмытылған.Бізге
жеткені оның өмірінің соңғы кезеңіндегі
шығарған арнау ретіндегі толғаулар мен
бірлі-жарым нақыл сөз,термелері ғана.Осы
бар азды-көпті шығармаларына қарағанда,Абыл өз заманындағы
әдебиетке айтарлықтай үлес қосқан талант
иесі екенін байқаймыз.
Абылды өзінен
кейінгі көп ақындар жақсы білген,өздеріне
ұстаз тұтқан.Мұрат,Нұрым,Қашаған,
Арғымақ атта сын болмас,
Асқар тауда сын болмас,
Қиған қамыс құлақсыз.
Азаматқа сын болмас,
Арты болса тұяқсыз.
Айдын көлде сын болмас, Жеті арнада сын
болмас,
Жағасы болса құрақсыз.
Тіршілікте артыңда із қалу керек деген
ой айтады.
«Сексеннің бізде келдік жетеуіне», «Отырған
қарсы алдымда Қанымайым», «Қар жауар
күн-түн оның қабағынан» атты шығармаларында
хан-сұлтандардың теріс қылығын әшкерелеу,ел
қамын жеу,ізгілік,адамгершілік мәселелері
сөз болады.
Өмірінің соңғы кезінде Баймағамбет,Қайыпалды
сұлтандармен кездесіп,бетпе-бет айтқан
батыл сөздеріне қарағанда,ол шындықты
айтудан тайынбаған,хан алдында қасқайып
тұрып,оның мінін көрсетуге батылы жеткен
ақын. Баймағамбетке айтқаны:
Қайыпалдыға айтқаны:
Немесе:
Ұстайды сонда сенің жының, тақсыр.
Өзгеден артық па еді дінің, тақсыр.
Бір уыс болмаса игі еді күнің, тақсыр?!
Ақын сұлтанның ісін жақтырмай,бар жайды
бетіне басады.
Абылдың толғаулары көпке насихат ретінде
айтылып,адамгершілік,ізгілік жолын меңзейді.
Кірпігі арғымақтың кіржік тартса,
Абыл Тілеуұлы-айтыстың
да шебері.Бізге «Балдай қызбен айтысы»,
«Сушы қызбен сөз жарыстыруы», «Нұрымды
сынауы», «Шерниязбен кездесуі»деген
айтыстары жетіп отыр.
Абыл-шешендікте алдына жан салмаған,тәжірбиесі
мол,көп жасап,сан-саналы өлең шығарып
өткен саңлақ ақындардың бірі.